کلید حل معمای قیمت‌گذاری بلندمدت خوراک پتروشیمی

عباس شعری مقدم، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به تقاضای سرمایهگذاران و شرکتهای خارجی از زمان تعیین فرمول بلندمدت خوراک پتروشیمی، گفت: «اگر بخواهیم علاقه سرمایهگذاران را برای حضور در ایران به فعلیت برسانیم باید سه اصل را رعایت کنیم؛ نخست، تعیین قیمت خوراک در درازمدت که قابل رقابت با کشورهای رقیب باشد، دوم ایجاد زیرساختها توسط دولت و سوم ثبات قوانین. اگر این سه مورد فراهم نشود چون سرمایهگذار نمیتواند آینده سرمایه خود را تضمین شده ببیند، برای سرمایه گذاری به ایران نخواهد آمد»

تامین سرمایه مورد نیاز برای اجرای پروژهها، یکی از مشکلات اصلی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی کشور در سالهای اخیر است. این موضوع در صنعت پتروشیمی وضعیت به مراتب پیچیدهتری دارد زیرا 67 طرح نیمه تمام به ظرفیت 60 میلیون تن در این صنعت وجود دارد که تکمیل آنها به 40 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد و حدود نیمی از آنها نیز کمتر از 10 درصد پیشرفت فیزیکی دارند،البته این تمام زمینههای سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی نیست و عباس شعری مقدم، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی بارها اعلام کرده است که برای اتمام این طرحهای نیمهتمام و همچنین آغاز به کار طرحهای جدید، 70 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز است.

از آنجا که قیمت خوراک نقش مهمی در انجام محاسبات اقتصادی طرحهای پتروشیمی و سودآوری آنها ایفا میکند، تعیین فرمولی مناسب برای تعیین نرخ خوراک گاز پتروشیمیها در بلندمدت تاثیر زیادی در جذب سرمایهگذاری به این صنعت دارد، محاسبات اقتصادی طرحهای پتروشیمی را شفاف می کند و ریسک سرمایه گذاری در این طرحها را کاهش می دهد. همچنین بر اساس جزء 4 از بند الف مادۀ 1 قانون «الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت» ابلاغی 23 اسفند 93، تعیین فرمول قیمت گذاری خوراک گاز پتروشیمیها با توجه به برخی از معیارها به دولت واگذار و مقرر شد که آئین نامه و سایر ضوابط مربوطه توسط وزارتخانههای نفت، صنعت، معدن و تجارت و امور اقتصادی و دارایی «حداکثر ظرف مدت 6 ماه پس از ابلاغ این قانون» تهیه شود و به تصویب هیئت وزیران برسد.

با وجود گذشت بیش از 5 ماه از مهلت مذکور، هنوز تکلیف فرمول قیمت گذاری بلندمدت خوراک گاز پتروشیمی ها توسط دولت مشخص نشده است و حتی این احتمال وجود دارد که صرفا قیمت خوراک برای سال جاری مشخص شود و تعیین فرمول بلندمدت خوراک در زمان مقرر محقق نشود. دلیل اصلی این تاخیر، تفاوت بین دیدگاههای مسئولین تصمیمگیر درباره این موضوع در دولت است. برخی از این مسئولین با دفاع از قیمتهای بالای خوراک پتروشیمی، منتقد استمرار حیات پتروشیمیهای گازی با استفاده از رانت خوراک ارزان هستند. آنها معتقدند خوراک باید به گونهای قیمتگذاری شود که سرمایهگذاران به دنبال توسعه صنایع پاییندستی پتروشیمی بروند،اما برخی دیگر از مسئولین با دفاع از لزوم ارایه خوراک پتروشیمی با قیمت پایین، معتقدند استفاده از گاز در دیگر بخشها از جمله نیروگاهها و بخش خانگی نوعی هدررفت گاز محسوب میشود و بازار صادراتی گاز ایران نیز محدود است.

در نتیجه، آنها بر این عقیده هستند که برای جلوگیری از هدررفت گاز و کسب ارزش افزوده از آن، چارهای جز تعیین قیمت پایین برای خوراک گاز واحدهای پتروشیمی نیست تا این صنعت توسعه یابد و کشور از مزیت داشتن ذخایر عظیم گازی خود به صورت بهینه بهره گیرد. همین اختلاف دیدگاهها سبب شده است که وزارت نفت از استمرار ارائه خوراک 13 سنتی به پتروشیمیها سخن بگوید و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز به دنبال ارائه خوراک 8 سنتی به این واحدها باشد.

کلید حل معمای خوراک

بر اساس بررسیهای انجام شده، لازم است فرمول مناسب برای قیمت گذاری خوراک گاز پتروشیمیها دارای سه خصوصیت زیر باشد:

الف- متناسب با هزینه-فرصت­های کشور در زمینه گاز: در حال حاضر، هزینه- فرصت صادرات گاز به صورت متوسط برابر 40 سنت به ازای هر متر مکعب و همچین هزینه-فرصت تزریق گاز به مخازن نفتی بیش از 1 دلار به ازای هر متر مکعب است. در نتیجه، لازم است قیمت خوراک آنقدر پایین نباشد که منجر به فروش گسترده خوراک گاز ارزان و رانتی به واحدهای پتروشیمی شود و به تشدید توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی کشور و تبدیل این صنعت به فروشنده بزرگ مواد خام در جهان بیانجامد؛

ب- از بین نرفتن مزیت ذخایر عظیم گازی کشور: قیمت خوراک نباید آنقدر بالا باشد که مزیت رقابتی ایران را برای جذب سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی از بین ببرد تا فرصت بزرگ کشور برای استفاده از گاز طبیعی به عنوان خوراک در این صنعت از دست برود.

ج- ایجاد انگیزه برای توسعه زنجیره ارزش: موجب افزایش انگیزه سهامداران فعلی پتروشیمیهای بالادستی گازی و همچنین متقاضیان سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی کشور برای توسعه زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی شود.

بر همین اساس، پیشنهاد می­شود متناسب با هزینه-فرصت­های کشور در زمینه گاز، قیمت بر اساس کف قیمتی 13 سنت مربوط به سال 93 اعمال شود و روند اصلاح پلکانی در یک مدت زمانی مشخص و حداکثر تا سقف قیمتی 28 سنت (معادل هفتاد درصد قیمت گاز صادراتی ایران) در دو حالت متفاوت ادامه داشته باشد.

حالتهای مذکور برای تعیین فرمول قیمتگذاری بلندمدت خوراک گاز پتروشیمیها عبارتند از:

حالت اول) بدون توسعه زنجیره ارزش: در این حالت برای پتروشیمی­های بالادستی گازی که اقدام به توسعه زنجیره ارزش و احداث واحدهای پائین­دستی خود نمی­کنند، قیمت گاز بر اساس یک روند پلکانی افزایش یابد و در مدت 10 سال به 28 سنت برسد. برای انجام این کار، قیمت در سال­های ابتدایی این دوره با شدت افزایش کمتر (1 سنت در هر سال) و در سال­های انتهایی با شدت بیشتری (2 سنت در هر سال) افزایش یابد. با این روش، فرصت تنفس اولیه­ای هم به واحدهای پتروشیمی به خصوص واحدهای تازه احداث شده داده میشود.

حالت دوم) با توسعه زنجیره ارزش: از آن جا که تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی از طریق احداث واحدهای تکمیلی در طی مدت چند سال محقق میشود، در دوره زمانی معقول احداث واحدهای مذکور (مثلاً سه سال)، قیمت خوراک به عنوان «تنفس سرمایه گذاری» ثابت باقی میماند. این دوره تنفس موجب میشود قیمت خوراک در پایان دوره زمانی مشابه حالت قبل، در سقف پایینتری قرار گیرد و انگیزه سرمایهگذاران برای تکمیل زنجیره ارزش افزایش یابد. به عبارت دیگر، در این روش هرچند مشابه حالت اول، روند افزایش قیمت خوراک اعمال می­شود اما هر زمانی که واحدهای پتروشیمی اقدام به تکمیل زنجیره ارزش خود کنند، روند افزایش قیمت خوراک با تاخیر چند ساله مواجه می شود.

در صورت تصویب این فرمول قیمتگذاری بلندمدت خوراک گاز واحدهای پتروشیمی، چشم انداز روشن و شفافی برای متقاضیان سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی کشور به وجود میآید و ریسک سرمایهگذاری در این صنعت کاهش چشمگیری مییابد،لذا ضرورت دارد وزارت نفت برای افزایش جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی در اتمام طرحهای نیمهتمام موجود و اجرای طرحهای جدید، تلاش کند تا هر چه سریعتر این موضوع به تصویب هیئت دولت برسد.