روبات‌ها بر فراز مجتمع‌های پتروشیمی

در قیاس با دیگر بخشها، صنایع مرتبط با نفت کمتر «اتوماتیک» شدهاند. اکنون و در کشورهای در حال توسعه، «نفرات بیشتر» و «تجربه بالاتر»، مهمترین شاخصهها برای پیشرفت صنعتی مانند پتروشیمی محسوب میشوند؛ اما طبق بررسیها اکنون جهان به سمتی پیش میرود که این نفرات و تجربه را با «هوش مصنوعی» جایگزین کند. اینجاست که پای «پتروبات» به میان میآید. روباتهایی که با جایگزین شدن خواهند توانست خطرات صنعت پتروشیمی و همچنین نفت و گاز را برای کارگران کاهش داده و از سوی دیگر نیز موجب تسریع در انجام عملیات شوند. به این ترتیب، این روباتها میتوانند برای صنعت پتروشیمی «رشد اقتصادی» به همراه داشته باشند. به همین واسطه است که از سال 1992 مسابقات «پتروکاپ» در دنیا برگزار میشود. از آن سال تاکنون در جهان 23بار این نمایشگاه برگزار شده است؛ اما سهم ایران از مسابقهیی مشابه با این، با وجود منابع عظیم نفت و گاز، تنها یک مرتبه در سال 1391 بوده است.

منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، 30بهمن ماه 1391، نخستین مسابقه پتروکاپ را در ماهشهر برگزار کرد و از آن زمان تاکنون با وجود گذشت 3سال، هرگز خبری از برگزاری مجدد این مسابقه در صنعت پتروشیمی کشور شنیده نشده است. طبق بررسیها علی یزدانی مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی که در سال 88 با حکم عادلنژادسلیم معاون وقت وزیر نفت در امور پتروشیمی، پس از ترک شرکت پایانهها و مخازن پتروشیمی سکاندار این سازمان شده بود، نخستین کسی بود که نگاه به «روباتیک» از منظر «صنعت پتروشیمی» را در تریبونی رسمی عنوان کرد. یزدانی در تاریخ برگزاری این مسابقه به مهر گفته بود: «روباتیک در ایران هنوز به مرحله کاربردی نرسیده است.»

پتروکاپ در دنیا مسابقهای شناخته شده است، تیم مدیریتی این مسابقه در جهان را 7نفر تشکیل میدهند که از فعالان صنعت پتروشیمی هستند. شرکتهای امریکایی بهخصوص شرکتهای مستقر در «تگزاس» یکی از مهمترین فعالان این مسابقات را تشکیل میدهند. اکنون بسیاری از شرکتهای این صنعت برای مثال شرکت مشهور پتروشیمی «سابیک» در عربستان، سرمایهگذاریهای عظیمی را در این زمینه انجام دادهاند. بهمن و اسفند 1391 و در جریان برگزاری مسابقات «پتروکاپ» در ایران، روباتهای آتشنشان (کلاس سبک)، روباتهای آتشنشان (کلاس سنگین)، روباتهای مسیریاب، روباتهای جنگجو و روباتهای امدادگر شرکت داشتند.

در آن تاریخ تیمهای پتروشیمی امیرکبیر، اروند و تندگویان تنها تیمهای صنعتی شرکتکننده بودند که توانستند در لیگ آتشنشان کلاس سنگین مقامهای اول، دوم و سوم را به دست بیاورند. بقیه مقامها به واسطه حضور پررنگتر «آکادمی» نسبت به «صنعت پتروشیمی» در این مسابقات، از آن «دانشگاهیها» شد. همین نتایج به دست آمده، مهر صحهیی بر صحبتهای مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی پیش از آغاز مسابقات بود؛ اینکه روباتیک در ایران هنوز کاربردی نشده است. یزدانی در آن زمان «شکاف عمیق» میان مراکز تحقیقاتی و صنعتی را دلیل این عدم کاربرد دانسته بود. شکافی که باعث میشود اکنون حضور روباتها در صنعت پتروشیمی ایران بیش از هر چیز به یک رویای دوردست شبیه باشد. شاید همین اتکای بیش از اندازه صنعت پتروشیمی در ایران به «نیروی انسانی» است که باعث میشود، هر چند وقت یکبار خبری تکاندهنده از مرگ فاجعهبار یک کارگر مشغول در مجتمعهای پتروشیمی منتشر شود. اغلب اوقات نیز انتشار این اخبار با واکنشهای «احساسی» بعد از آن موجب میشود، نگاهی دقیق و ریشهیابانه به دلیل تکرار این فجایع صورت نگیرد. در حالی که بررسیها نشان میدهد، اکنون در دیگر مناطق دنیا، ماجرا متفاوت از ایران پیش میرود. از دست رفتن جان 11کارگر در جریان یکی از حفاریهای شرکت بریتیش پترولیوم سبب شد که نگاه به استفاده از نیروهای انسانی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی تغییر کند.

نصب تجهیزات و داراییها در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی نیازمند بازرسیهای متداولی است تا آنها را برای ارائه خدمات آماده نگه دارد. لزوم بازرسی این تجهیزات به خاطر رعایت مسائل امنیتی و بحث تعمیر و نگهداری است. بازرسی تجهیزات با سه هدف ارزیابی وضعیت تجهیزات و داراییها، اندازهگیری میزان افت کیفیت اجزا یا محاسبه نرخ استهلاک و خوردگی آنها، پاکسازی تاسیسات و برآورد کلی نگهداری آنها انجام میشود. معمولا برای تامین امنیت اجرای عملیات بازرسی تجهیزات و تاسیسات، تولید کارخانه باید متوقف شود اما با استفاده از روباتها امکان دسترسی حداکثر به تجهیزات با کمترین میزان توقفات وجود دارد که نیازی به توقف خط تولید نیز پیدا نخواهد شد. تقریبا تمام بازرسیها نیازمند مداخله توسط انسان است. برای انجام این بازرسیها نیروی انسانی نیازمند این است که وارد آن تاسیسات شود و عمدتا فضای این تاسیسات بسیار محدود و منحصر است. همچنین فضای انجام این بازرسیها بسیار آلوده و خطرناک است.

غالبا انجام این بازرسیها نیازمند زحمت و صرف هزینه فراوان برای فراهم آوردن وضعیت امنی برای انجام آن توسط نیروی انسانی است. در بعضی موارد نیز دسترسی به تجهیزات و تاسیسات برای انجام بازرسیها امکانپذیر نیست و این مساله تعداد پرسنل در دسترس را محدود میکند. اینجاست که روباتها میتوانند جایگزین مداخله بشری در انجام این بازرسیها شوند. این نیاز منجر به پیدایش پروژه ساخت روباتهایی تحت عنوان «پتروبات» (PETROBOT) شده است. این روباتها به بازرسان امکان میدهند تا بازرسیها را از راه دور و با کنترل «پتروبات»ها انجام دهند. این روباتها میتوانند با ورود به بازارهای نفت و گاز به بررسی گسترده لولههای فشار قوی و مخازن روی زمین در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی بپردازند. هدف این پروژه تا حضور پرسنل در شرایط خطرناک و آلوده به حداقل برسد و همچنین میزان توقفات در واحد تولیدی را کاهش دهد و با جایگزینی روش روباتیک به جای روش فعلی که در بالا ذکر شد از هدررفت منابع جلوگیری شود.

«پتروبات»ها تمام زنجیره ارزش را قابل تحرک میکنند. این مساله شامل روبات و تولیدکنندگان تکنولوژی بازرسی، کمپانیهای ارائه سرویسهای بازرسی و مصرفکننده نهایی میشود. روباتهای بازرس در تاسیسات اعضای کنسرسیوم مصرفکنندههای نهایی مورد آزمایش قرار خواهد گرفت. پروژههای خاصی با هدف آماده کردن جامعه آینده مصرفکنندگان برای حداکثر کردن استفاده از تکنولوژیهای جدید در حال پیگیری است. تمام این مسائل سبب شده است که مراکز تحقیقاتی بسیار مهم دنیا مانند «ناسا» اکنون فعالیتهای مهمی را در زمینه پیشرفت در روباتهای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی انجام بدهند. در سال 2012 بلومبرگ در گزارشی عنوان کرد که «ناسا» درسهایی را برای صنعت نفت دارد. این گزارش نشان میداد ناسا موفق به ساخت روباتهایی در مریخ شده است که میتوانند عملیات حفاری نفتی را انجام دهند. این روباتها قادر به فکر کردن، تصمیمگیری، امضا کردن و به اشتراک گذاشتن اطلاعات بودند.

در آن زمان شرکتهای آپاچه، نشنال اویل ول ورکو و استات اویل کمپانیهای بودند که در حال مطالعه برای ساخت روباتهایی برای انجام عملیات خطرناک و دشوار در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی بودهاند. یکی از حفاریهای شرکت برتیش پترولیوم در خلیج مکزیک توانست در این نگرش که صنعت نفت و گاز به افراد هر چه بیشتر و تجربههای بیشتر احتیاج دارد تغییر ایجاد کند. در این حفاری که از آن به عنوان «فاجعه» یاد میکنند، 11نفر در اثر فوران یک چاه نفت کشته شدند. در آن زمان استات اویل نتایجی را منتشر کرد که نشان میدهد اتوماتیک شدن این عملیات خواهد توانست تعداد نفرات درگیر را به نصف کاهش داده و همچنین عملیات را با 25درصد سرعت بیشتری پیش ببرد. این روباتها میخواهند جای کارگران حفاری را که با خطرات مختلفی مواجه هستند پر کنند.

قطعا این خواسته که صنعت نفتگاز و پتروشیمی در ایران نیز مانند کشورهای توسعهیافته به ناگهان پیشرفت کند، خواستهیی منطقی تلقی نخواهد شد، اما همین که این ادبیات وارد ادبیات مسوولان ارشد این صنایع در ایران شود، جای امیدواری خواهد داشت. این نوع نگاه، نهتنها باعث در امان ماندن بیشتر جان کارگران خواهد شد بلکه با سرعت بخشی به انجام عملیات، رشد اقتصادی نیز در پی خواهد داشت.