وضعیت هسته ای ایران ۱۰ سال پس از اجرای برجام

با وجود حمایت ۴۲ سناتور آمریکا از برجام و افزایش احتمال وقوع پدیده فیلی باستر در مورد توافق هسته ای ایران در کنگره آمریکا، جمهوریخواهان همچنان بر طبل مخالفت با این توافق کوفته و تلاش می کنند که برجام را توافقی به نفع ایران و به زیان آمریکا و همپیمانانش جلوه دهند.

در همین رابطه برای اطلاع بهتر از شرایطی که با اجرای برجام به وجود می آید و همچنین تشریح بهتر دلایل مخالفت جمهوریخواهان آمریکا با توافق هسته ای با «رابرت آینهورن» به گفتگو نشستیم.

آینهورن معاون سابق وزارت خارجه آمریکا است که مدتی نیز به عنوان یکی از اعضای کلیدی تیم مذاکره کننده آمریکا در گفتگوهای ۱+۵ با ایران حضور داشت. آینهورن هم اکنون از اعضای مطرح اندیشکده بروکینگز است که از مهمترین مراکز سیاست گذاری ایالات متحده محسوب می شود. متن این گفتگو به شرح زیر است:

در شرایطی که کاخ سفید مدعی است برجام بهترین توافقی بوده که آمریکا برای مهار پیشرفت هسته ای ایران انجام داده اما باز شاهد مخالفت جمهوریخواهان با این توافق هستیم به نظر شما دلیل این مخالفتها چیست؟

موضوعی که توجه زیادی را به خود جلب کرده و البته شایسته بررسی نیز هست آن است که در سالهای بعد از اجرای توافق، زمانیکه برخی محدودیتهای کلیدی در مورد توانایی غنی سازی ایران شروع به پایان یافتن کنند، چه اتفاقی میافتد. محدودیتهای برجام این نکته را اطمینان میدهد که دست کم برای مدت ۱۰ سال ایران در صورتی که تصمیم به تخطی کردن از برجام بگیرد حداقل یک سال تا تولید اورانیوم مورد نیاز برای تولید بمب هستهای زمان نیاز دارد. اما به محض آنکه ایران مجوز اضافه کرن تعداد سانتریفیوژهای خود را بدست بیاورد و بعد از ۱۰ سال سانتریفیوژهای پیشرفتهتری را به کار گرفته و بعد از ۱۵ سال بتواند میزان اوارنیویم غنی شده بیشتری را ذخیره کند، فاصله یا مدت زمان مورد نیاز برای آنکه بتواند به میزان کافی اورانیوم برای تولید بمب غنی سازی کند به چند هفته کاهش مییابد. از همین رو منتقدان برجام می گویند که اجازه دادن به ایران برای افزایش توانایی غنی سازی خود در سالهای پس از اجرای برجام به این معناست که توافق هسته ای حاصل شده دسترسی ایران به سلاح هسته ای را به تاخیر میاندازد اما آن را از بین نمیبرد.

شما به برجام و اجرای آن اشاره کردید به نظر شما وضعیت برنامه هسته ای ایران بعد از اجرای این توافق هسته ای چگونه خواهد بود؟

در مورد سالهای پس از اجرای توافق هسته ای دو موضوع اصلی مطرح است؛ یکی آنکه سرعت ایران برای افزایش تواناییهای خود در زمینه غنی سازی تا چه حد خواهد بود و دوم اینکه اگر ایران پس از اتمام این دوره ۱۰ ساله بخواهد به سراغ ساخت بمب برود چگونه میتوان جلوی این کشور را گرفت؟

در مورد موضوع اول باید گفت چندین عامل وجود دارند که جلوی پیشرفت سریع ایران در زمینه قابلیت غنی سازی را میگیرند. اعمال محدودیت در زمینه تحقیق و توسعه در ۱۰ سال ابتدایی اجرای توافق هسته ای ایران را ملزم میسازد که بعد از ۱۰ سال تحقیق و توسعه را در مورد سانتریفیوژهای پیشرفته خود اعمال کند و این امر موجب بروز تاخیر در امکان نصب و راه اندازی این ماشینها میشود. علاوه بر آن تعیین سقف ذخیره ۳۰۰ کیلوگرمی در مورد اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصدی برای ۱۵ سال موجب خواهد شد تا فاصله ایران برای تقویت بنیه خود در امر غنی سازی با وقفه و تاخیر بیشتری همراه شود.

از آن مهمتر اینکه بر اساس تعهدات در چارچوب پروتکل الحاقی، تهران در پائیز سال جاری برنامهای را به آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص اینکه ایران در چه مقیاسی در ۱۴ سال آینده توانایی غنی سازی خود را افزایش خواهد داد ارائه میکند. این برنامه شامل بکارگیری هر نوعی از سانتریفیوژهای پیشرفته نیز خواهد بود. بر اساس برنامه اقدام مشترک ایران خود را ملزم به پیروی از این برنامه کرده و کشورهای ۱+۵ نیز از جزئیات این برنامه مطلع خواهند بود و خلاصه آن نیز به کنگره آمریکا ارائه میشود.

بر اساس چنین فاکتورهایی پیش بینی می شود که دست کم برای ۱۴ سال ایران در صورتی که قصد تخطی از برجام و ساخت بمب را داشته باشد، برای تولید اورانیوم برای این منظور فاصلهای به مراتب بیشتر از آنچه مخالفان برجام تصور میکنند خواهد داشت. اگر ایران با مشکلات فنی در تولید سانتریفیوژهای پیشرفته مواجه شود این فاصله بیشتر میشود.

اما در مورد موضوع دوم یعنی اینکه اگر ایران تصمیم به ساخت بمب بگیرد چگونه میتوان جلوی این کشور را گرفت باید بگویم که هرچند منتقدان معتقدند که اگر ایران تصمیم به این کار بگیرد فاصله چندانی تا تولید بمب نخواهد داشت و به محض اینکه محدودیتهای پیش روی تهران برداشته شوند این کشور به سمت آن حرکت می کند اما من معتقدم با توجه به هزینههای که ایران در سال های اخیر در مورد برنامه هسته ای خود پرداخته و همچنین انزوایی که در این سال ها با آن مواجه بوده بعید است که مسئولان ایرانی ساخت بمب را جزو الویتهای خود قرار بدهند. البته باید دید که مقامات ایران بعد از اجرای برجام و پایان دوران محدودیتها وضعیت امنیت منطقه ای کشورشان را چگونه میبینند.

شما به منتفی بودن برنامه ساخت بمب از سوی ایران اشاره کردید، چگونه میتوان مخالفان برجام را در این مورد قانع کرد؟

این ایده که ایران به سمت تولید سلاح نخواهد رفت بر اساس ارزیابی هایی است که جامعه اطلاعاتی آمریکا انجام داده است. از سال ۲۰۰۷ جامعه اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه رسیده که برنامه هسته ای ایران گرایشی برای تولید بمب هسته ای نداشته است.

باید به مخالفان برجام بگویم حتی اگر ایران بعد از گذشت ۱۵ سال و یا حتی بیشتر به این نتیجه برسد که شرایط منطقه ایجاب می کند که آنها بمب هسته ای در اختیار داشته باشند با چنان چالش ها و مشکلاتی مواجه خواهد بود که امکان موفقیت در این راه برای ایران به حداقل می رسد. در چنین شرایطی اگر تا آن زمان سیستم نظارتی که به موجب برجام بوجود آمده پابرجا باشد آمریکا می تواند در جریان پیشرفت برنامه هسته ای ایران و یا عبور احتمالی این کشور از خط قرمزها قرار بگیرد.