آفت تیراژ محوری خودروسازان

عامل دوم را میتوان در سودآوری شرکتها از قبل رشد تیراژ خواند. بر این اساس تیراژ در صنعت خودروی کشور در حالی به اولویت اول تولیدکنندگان بدل شده که کیفیت به اندازه تیراژ مورد توجه خودروسازان و و مسوولان صنعتی نبوده است. به این ترتیب نقش آفرینی تیراژ در صنعت خودرو ایران به شکلی بوده که برخی خودروسازان را تنها تیراژ سازان این صنعت میخوانند بدون اینکه کیفیت بتواند به اندازه تیراژ رشد کند.

به اعتقاد برخی کارشناسان اگر کیفیت به اندازه تیراژ در صنعت خودروی کشور اهمیت پیدا میکرد شاید در شرایط کنونی مشتریان از بازار خودرو رویگردان نبودند و تیراژ نیز کاهش پیدا نمیکرد. حال این سوال مطرح است که خودروسازان کدامیک از وجه تولید را باید (تیراژ یا کیفیت) در اولویت قرار دهند و در نهایت اینکه چرا تولیدکنندگان ما تنها به تیراژمحور شدند و از کیفیت غافل هستند؟ در این زمینه برخی کارشناسان معتقدند مثلث سهگانه درآمد، انحصار بازار و در آخر تقاضا منجر به تیراژ محوری خودروسازان شده است. این کارشناسان بر این باورند که اگر بازار خودرو رقابتی بود و خودروهایی با قیمت مناسب در بازار وجود داشت شاهد کیفیت بهتری در خودروها بودیم اما در شرایطی که بیش از 90 درصد بازار خودرو دست دو خودروساز بزرگ کشور است کیفیت خودروها به مشتریان تحمیل میشود.

افزایش درآمدهای مالی

در طول سالهای اخیر که صنعت خودرو با افت و خیزهای بسیاری مواجه بوده است. در طول این سالها همسو با تغییرات صورت گرفته در صنعت خودرو، تیراژ تولید خودرو نیز دستخوش چالش شده است؛ بهطوریکه بعد از سال 1391 که بهواسطه تحریمها تیراژ تولید کاهش یافت بهدلیل افت کیفی جدی قطعات خودرو کیفیت به یکی از چالشهای جدی میان مشتریان و خودروسازان تبدیل شد. همین موضوع باعث شد در سال جاری که صنعت خودرو سعی داشت بار دیگر با اولویت تیراژ به رشد تولید خودرو بپردازد، مشتریان خواسته خود درخصوص کیفیت را رو کنند و با اعتراض نسبت به این موضوع بحث عدم تناسب میان قیمت و کیفیت را مطرح کنند. انتظار مشتریان درخصوص کیفیت همواره حول محور خودرویی با امنیت و استحکام بالا و دارای فضای داخلی مناسب است. دارا بودن سیستم موتور و قوای محرکهای مناسب نیز از دیگر انتظارات مشتریان از خودروهای تولید داخل است.

پس از سال 1391 که تحریمهای بسیاری به اقتصاد کشور تحمیل شد با عدم ورود قطعات نه تنها تیراژ خودروهای داخلی با افت شدیدی مواجه شد بلکه کیفیت خودروها نیز دستخوش چالشهای متعددی شد. بهطوری که در سال 1393 نیز که خودروسازان بار دیگر توانستند تیراژ خود را به رقم بالای یک میلیون دستگاه برسانند باز هم نتوانستند کیفیت را همسو با تیراژ رشد دهند وهمین موضوع جنجال رکود سال جاری را رقم زد. بسیاری از کارشناسان معتقدند علت توجه بیش از اندازه خودروسازان به ملاک تیراژ به یک عامل بستگی دارد که آن هم عاملی جز درآمد زیاد ناشی از فروش خودرو نیست. بنابراین اولین ضلع مثلث اهمیت تیراژ، تاثیر آن بر منابع مالی خودروسازان است. زیرا بهعقیده کارشناسان، خودروسازان همواره با چالش نقدینگی مواجه بودند.

در این زمینه سعید لیلاز، کارشناس مسائل اقتصادی در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه همه حوزههای تولیدی در کشور دچار مشکل کیفیت و توجه به کمیت هستند، میگوید: یکی از عوامل اصلی در این باره دخالت دولت در اقتصاد کشور است که این موضوع بهصورت مستقیم بر کیفیت محصول اثر میگذارد. مالکیت دولتی شرکتهای خودروساز و دستوری بودن تولید خودرو از عوامل بیتوجهی به کیفیت است. به همین دلیل در بیشتر وقتها مدیران به دنبال نهضت «عدد گرایی» و توجه به کمیت بودند؛ بنابراین تیراژ خودرو بیشتر ملاک نظر بوده است. یکی دیگر از کارشناسان صنعت خودرو در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» در این باره میگوید: تولید خودروسازان همواره تحت شعاع مسائل مالی بوده است. این موضوع به خصوص پس از سالهای تحریم خود را نشان داد که موجب افزایش قیمت، کاهش تیراژ و کیفیت خودرو شد.

وی ملاک قرار دادن تیراژ به جای کیفیت را نیز عامل مشکلات مالی خودروسازان میداند و میگوید: خودروسازان همواره درگیر مسائل مالی خود بودهاند و آن به این دلیل است که قبل از سال 1391 که حجم تقاضای بسیاری در بازار برای خودرو وجود داشت و نقدینگی بسیاری نیز از این راه تامین میشد، عمده منابع مالی توسط سهامداران دولتی توزیع میشد، اما پس از تحریم با کاهش تیراژ و افزایش قیمت تمام شده محصولات، نقدینگی خودروسازان صرف تولید خودرو برای سرپا ماندن شده است. وی میافزاید: بنابراین در حالی که از تیراژ خودروهای داخلی کاسته میشد و درآمد خودروسازان آب میرفت اهمیت کیفیت نیز افول میکرد؛ زیرا خودروسازان به فکر زنده ماندن بودند حال آنکه دولت نیز امید بسیاری به منابع حاصل از فروش خودرو داشته و دارد.

انحصار در بازار خودرو

ضلع دیگری که موجب شده خودروسازان تیراژ را در اولویت اول خود قرار دهند، بحث انحصار موجود در بازار خودرو است. آنگونه که به نظر میرسد انحصار درد صنعت خودرو است که در همه زمینهها ریشه دوانده است و بر این اساس به هر بحثی که در صنعت خودرو پرداخته شود، یک سوی آن را انحصار تشکیل میدهد. بنا به گفته کارشناسان، فقدان رقابتپذیری در بازار خودرو موجب شده تا خودروسازی کشور نه تنها از کیفیت بلکه از توسعه محصول نیز جا بماند؛ بنابراین بهواسطه تعرفه بالای واردات خودرو و حمایتهای دولت از این صنعت، تولید خودرو در کشور رقابتی نیست و خودروسازان هرچه تولید کردند، فروختند و همین موضوع باعث شد تا کمیت بر کیفیت بچربد. این موضوع به خصوص هنگامی به چشم میآید که خودروهای تولیدی در رنج قیمت تولیدات دو خودروساز بزرگ کشور که نزدیک به قدرت خرید مردم باشند، عملا وجود ندارد، بنابراین خودروسازان خود را ملزم به افزایش کیفیت نمیدانند وتنها به کمیت تولید خود اهمیت میدهند؛ زیرا خودروساز دیگری که بتواند با آنها رقابت کند، وجود ندارد.

بهاره عریانی، پژوهشگر صنعت خودرو نیز میگوید: هنگامی که عمده سهم بازار دست دو خودروساز بزرگ کشور است و تعرفه بالا نیز اجازه نمیدهد که خودرویی با قیمت رقابتی در بازار وارد شود، مشخص است که کیفیت همسو با تیراژ رشد نخواهد کرد. وی میافزاید: در چنین حالتی خودروساز نسبت به مولفههای مرتبط با کیفیت نیز کم توجه میشود حال آنکه این موضوع به ضرر خودروسازان است؛ زیرا کیفیت و کمیت ارتباط مستقیمی با هم دارند در صورت حاصل نشدن هر یک، دیگری ضربه خواهد دید که این موضوع در بلند مدت خود را نشان خواهد داد. در این زمینه آلبرت بغزیان، عضو ناظر شورای رقابت در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» میگوید: درجه تمرکز بالای دو خودروساز کشور که بیش از 90 درصد است نه تنها موجب توجه کمی و کمتوجهی کیفی شده است؛ بلکه روند رو به رشد آنها را هم تحت شعاع قرار داده است. وی میافزاید: از آنجا که خودروسازان همواره رشد تولید را ملاک عمل قرار دادند، توسعه محصول را فراموش کردند؛ زیرا در بازار انحصاری تولیدکننده به خواسته مشتری که کیفیت بالا و تنوع است، بیتوجه میشود. وی میافزاید: بنابراین شرکتهای خودروساز برای اینکه بتوانند آینده این صنعت از نظر تیراژ را تضمین کنند باید به کیفیت و تنوع محصول به خصوص تولید خودروهای استاندارد و به روز توجه کنند؛ زیرا شرط بقای آنها کیفیت است.

تقاضای موجود

یکی دیگر از اضلاع تاثیرگذاری که موجب شده خودروسازان تیراژ را در اولویت خود قرار دهند، بحث تقاضای موجود در بازار برای خرید خودروهای داخلی براساس قدرت خرید مشتریان و قیمت خودرو بوده است. بهعقیده کارشناسان، بازار تعیینکننده کیفیت است. در طول سالهای گذشته رشد تقاضا در بازار خودرو موجب شد تا خودروسازان بیشتر به تولید و فروش محصولات خود توجه کنند تا اینکه بخواهند به تولید خودرو و کیفیت آن توجه کنند. از آنجا که قیمت خودروهای داخلی نزدیکترین قیمت به قدرت خرید مشتریان را داشته و تقاضا نیز برای این محصول مصرفی در جامعه زیاد بوده منجر به رشد کمی شده است، اما چون در طول سالهای اخیر درخواستی برای افزایش کیفیت متناسب با قیمت نبوده؛ بنابراین تیراژ در محور مرکزی، مثلث تولید خودرو قرار گرفته است. فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو در این باره میگوید: تقاضای موثر در بازار در ارتباط با قیمت و کیفیت تیراژ را ایجاد میکند.

وی میافزاید: در شرایطی که قیمت متناسب با قدرت خرید مشتریان است، شاهد افزایش تیراژ هستیم، اما اگر تقاضایی برای رشد کیفیت نباشد این موضوع به ثمر نمینشیند. در این زمینه سعید لیلاز، کارشناس مسائل اقتصادی نیز میگوید: شدت نیاز مشتریان در پوشش کمیت،کیفیت را ایجاد میکند. به این معنا که در صورتی که کمیت به اشباع برسد بحث کیفیت برای مشتریان در اولویت قرار میگیرد. تاکنون مشتریان با تقاضای خود درخصوص خرید خودرو کمیت را رشد دادند، اما با اشباع شدن کمیت بحث کیفیت اهمیت پیدا میکند. وی ادامه میدهد: آنقدر که مشتریان به قیمت خودرو اهمیت دادند در بحث کیفیت و خدمات پس از فروش حساسیت نداشتهاند؛ بنابراین با افزایش درخواستها درخصوص کیفیت خودروسازان ملزم میشوند دقت نظر خود درخصوص تولیدات را افزایش دهند.

آینده کیفیت

تجربه رکود در سال جاری که رکود ناشی از تقاضا نامیده شده است موجب شد که بسیاری از مشتریان به بازار خودرو پشت کنند. در این میان پس از انتقاد به قیمت، عمدهترین موضوع مورد انتقاد مشتریان بحث کیفیت بوده است. به اعتقاد برخی از کارشناسان اگر کیفیت به اندازه تیراژ در صنعت خودروی کشور اهمیت پیدا میکرد شاید در شرایط کنونی مشتریان با رویگردانی از بازار خودرو به رکود موجود در بازار دامن نمیزدند و از سوی دیگر تیراژ تولید خودروسازان دستخوش افت جدی نمیشد.

با توجه به اینکه در شرایط کنونی که بحث رفع تحریمها نزدیک است و بسیاری از مشتریان امید خود نسبت به استفاده از خودروهای باکیفیت را به حضور خودروسازان خارجی گره زدهاند این سوال مطرح میشود که آیا خودروسازان اولویت خود از تیراژ را به کیفیت تغییر میدهند. همه کارشناسان متفق القول بر این نظر هستند که خودروسازان چارهای جز افزایش کیفیت در آینده ندارند؛ زیرا بقای آنها بستگی مستقیم به تولید کیفی و توجه به اصل کیفیت دارد. فربد زاوه از کارشناسان صنعت خودرو میگوید: خودروسازان مجبورند کیفیت را در برنامه خود قرار دهند؛ زیرا در بازار آینده کیفیت جزو خواستههای اصلی مشتریان است. ساسان قربانی، سخنگوی شورای سیاستگذاری خودرو تغییرات شکل گرفته در بازار را در تغییر اولویت خودروسازان حائز اهمیت میداند و میگوید: خودروسازان در شرایط کنونی به دنبال تمهیدات کیفی هستند. وی با اشاره به اینکه بحث کیفیت خودرو و استفاده از قطعات کیفی یکی از اولویتهای کنونی خودروسازان است، میگوید: این موضوع در کنار بحث توسعه محصول بهصورت جدی در حال پیگیری است؛ زیرا خودروسازان به خوبی متوجه شدهاند که افزایش تیراژ تولیدشان در آینده بستگی مستقیم به کیفیت و تنوع محصول دارد.