حضور استراتژیک عبدالله عبدالله در چابهار

بندر چابهار یکی از چندین طرحهای مشترک ایران، هند و افغانستان است که به زودی و با تکمیل شدن فرآیند آن به یکی از نقاط قوت سه کشور مبدل خواهد شد. هرچند در این سفر مقام دولتی خاصی عبدالله را از تهران همراهی نکرد اما وی در فرودگاه چابهار مورد استقبال استاندار سیستان و بلوچستان، مسوولان، علما و روحانیون و شماری از معتمدان مردمی قرار گرفت و بعد از آن برای دیدار از منطقه آزاد تجاری -صنعتی و طرح توسعه بنادر چابهار و حضور در دو نشست با مسوولان و فعالان اقتصادی و البته افغانهای مقیم چابهار شرکت کرد تا با خیال راحت چهارشنبه شب چابهار را به مقصد افغانستان ترک کند.

این نخستین سفر عبدالله عبدالله به ایران نیست و وی ایران را به خوبی میشناسد اما این نخستین سفر وی به ایران با سمت رییس اجرایی دولت افغانستان است و از این حیث این سفر قابل توجه است. افغانستان تمایل دارد تا از «بندر چابهار» برای انتقال و ورود کالاهای خود به کشورهای آسیای میانه و اروپا استفاده کند. اغلب کالاهای این کشور در حال حاضر از طریق پاکستان به کشور وارد یا از آنجا به کشورهای دیگر صادر میشود.

تعرفه گمرکی واردات کالا که اغلب با واسطه پاکستان وارد افغانستان میشود برای یک کامیون باربری با حدود ٤٠ تن بار میوه یا مواد خوراکی دیگر، بهطور میانگین سه هزار دلار هزینه دارد، اما اگر این محصولات بهطور مستقیم از افغانستان انتقال داده شود، حدود ٢٠٠ دلار برای آن هزینه دربر خواهد داشت. تبدیل بندرچابهار به یک بندربینالمللی ترانزیت کالا یکی از طرحهای مشترک ایران، هند و افغانستان است. ایران، هند و افغانستان در سال ٢٠٠٣ میلادی، نخستین موافقتنامه را برای توسعه بندر چابهار امضا کردند.

افغانستان با استفاده از این بندر وابستگی اقتصادی خود را از پاکستان رقیب دیرینه هند، کاهش خواهد داد و «دهلی نو»، سرمایهگذاری روی فاز اول توسعه بندر چابهار را آغاز کرده و تاجران افغان نیز زمین مورد نیاز خود را در این بندر برای ترانزیت کالاهای خود در اختیار گرفتهاند. قربان حقجو، رییس اداره حمایت از سرمایهگذاری در افغانستان معتقد است که بندر چابهار، وابستگی انتقال کالاهای افغانستان را از مسیر پاکستان کاهش میدهد و این بندر جایگزینی برای بندر «کراچی» خواهد بود و ضمن اینکه از نظر مسافت، بندر چابهار از بندر کراچی پاکستان به افغانستان نزدیکتر است.

به گفته وی، اهمیت دیگر بندرچابهار، آمادگی ایران برای ارایه تسهیلات از جمله زمین برای ایجاد واحدهای تولیدی و نگهداری کالا و محصولات افغان در این بندر است و با توجه به اینکه چابهار یک منطقه آزاد است، افغانستان میتواند صادرات خود را در آنجا انجام دهد. تجار افغانستان میتوانند میوههای خود را به بندر چابهار انتقال دهند و به خوبی در تاسیسات آنجا نگهداری و سپس صادر کنند، اما در حال حاضر کالاها و محصولاتی که به پاکستان انتقال میدهیم به نام افغانستان در کشورهای دیگر صادر نمیشود و به نام پاکستان صادر میشود.

وی معتقد است مشکلاتی که ما از نظر ترانزیتی با پاکستان داریم و هر از گاهی تجار افغان از ناحیه «اسلامآباد»، تحت فشار قرار میگیرند و از آن به عنوان یک اهرم فشار علیه کابل استفاده میکنند، این مشکلات را با ایران کمتر داریم و راه ایران نسبت به پاکستان، همیشه روی ترانزیت و تجارت افغانستان بازتر بوده و ما مشکلی که با پاکستان داریم با ایران نداریم. به نظر میرسد سردی روابط بین پاکستان و افغانستان، اهمیت بندر چابهار را نزد کابل به عنوان بدیلی برای بندر کراچی برای صادرات و واردات کالاهای خود دوچندان کرده است.

پیشنهادات ترکان به عبدالله
البته پیش از این عبدالله عبدالله در دیدار با اکبر ترکان، مشاور رییسجمهور و دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد به ایجاد و استفاده مشترک و بهینه از فرصتهای پیشرو برای گسترش و تحکیم روابط میان دو کشور تاکید کرده بودند و در مورد افزایش سرمایهگذاری بازرگانان افغانستانی در بندر چابهار و مبادله اموال تجارتی بحث و تبادلنظر کرده بودند. بهگونهای که ترکان در این دیدار به طرف افغانی پیشنهاد میکند «تا افغانها در تکمیل راهآهن چابهار - زاهدان و همچنین تاسیس دفاتر تجار افغانی در چابهار مشارکت کنند. در حال حاضر تجار افغانی که خارج از این کشور به فعالیت مشغول هستند در کشورهای حاشیه خلیجفارس دفاتر نمایندگی تاسیس کردهاند و کالاهای خود را از طریق آن کشورها به چابهار میآورند و مجددا از طریق این منطقه به افغانستان و کشورهای آسیای میانه ارسال میکنند. به این هیات عالیرتبه کشور افغانستان پیشنهاد دادیم تا تجار افغانی دفاتر خود را در چابهار تاسیس کنند تا ترانزیت مجدد کالاها مقرون بهصرفهتر باشد.»

عبدالله عبدالله رییس اجرایی جمهوری اسلامی افغانستان نیز تاکید میکند: «بندر چابهار برای افغانستان از لحاظ صادرات و واردات اموال بازرگانی مهم است و هر دو کشور یکجا با دیگر شرکای بازرگانی خویش تلاش کنند تا از این بندر حداکثر استفاده صورت گیرد. اداره حمایت از سرمایهگذاری افغانستان، تجار ملی را تشویق خواهد کرد تا در بندر چابهار سرمایهگذاری کرده و با استفاده از این راه، برای صادرات و واردات اموال و اجناس افغانستان راه بدیلی پیدا کنند. بندر چابهار نهتنها برای افغانستان و ایران، بلکه به سایر کشورهای منطقه نیز مهم و با ارزش است. بندر چابهار از تمام بنادر دیگر برای وصل کردن افغانستان به بحر نزدیکتر و کمهزینهتر است.»

چرا چابهار؟
ایران، هند و افغانستان سال ٢٠٠٣ نخستین موافقتنامه را برای توسعه بندر چابهار امضا کردند. موافقتنامهای که بعدها نیز مورد بازبینی قرار گرفت. تقریبا در همه این سالها توسعه چابهار، جزو دغدغههای تهران و کابل بوده است و امید میرود با سفر جدید دغدغههای موجود کمرنگتر از قبل شود.

توجه ایران و افغانستان به چابهار در شرایطی است که بندر گوادر در پاکستان به عنوان رقیب اصلی این بندر در فاصله کمی از این بندر قرار دارد و گسترش روابط تجاری ایران و پاکستان همواره مورد اعتراض پاکستان بوده است. به گونهای که جاوید فیصل، معاون سخنگوی رییس اجرایی جمهوری اسلامی افغانستان در این باره گفته است: «چابهار یک راه مواصلاتی برای افغانستان است که از این طریق به دریا متصل میشود. اگر برای افغانستان، امکان ترانزیت از مسیر چابهار فعال شود، وابستگی این کشور به بندر گوادر که متعلق به پاکستان است، کم میشود و با این کار هزینه تزانزیت افغانستان کاهش پیدا میکند و امکان صادرات و واردات برای کشور آسانتر میشود.» این در حالی است که اختلافات دیرین افغانستان و پاکستان نیز همچنان وجود دارد. افغانستان در حالی به دنبال مشارکت با هند و ایران بر سر بندر چابهار است که راه آبی دیگری ندارد و در شرایط درگیری مرزی با پاکستان، ایران و هند برایش جایگزینهای خوبی هستند.

افغانستان تمایل دارد تا از «بندر چابهار» برای انتقال و ورود کالاهای خود به کشورهای آسیای میانه و اروپا استفاده کند. اغلب کالاهای این کشور درحالحاضر از طریق پاکستان به کشور وارد یا از آنجا به کشورهای دیگر صادر میشود. تعرفه گمرکی واردات کالا که اغلب با واسطه پاکستان وارد افغانستان میشود برای یک کامیون باربری با حدود ٤٠ تن بار میوه یا مواد خوراکی دیگر، بهطورمیانگین سه هزار دلار هزینه دارد، اما اگر این محصولات بهطور مستقیم از افغانستان انتقال داده شود، حدود ٢٠٠ دلار برای آن هزینه در بر خواهد داشت. دهلینو، سرمایهگذاری روی فاز اول توسعه بندر چابهار را آغاز کرده و تاجران افغان نیز زمین مورد نیاز خود را در این بندر برای ترانزیت کالاهای خود در اختیار گرفتهاند.

در این میان البته نباید از نگرانی مشترک ایران وافغانستان نیز بهراحتی گذشت. هرچند افغانستان هنوز هم با گروههای تروریستی طالبان درگیر است، گروه جدید تروریستی داعش نیز برای این کشور مشکلاتی را ایجاد کرده است و گزارشهای متعدد نشان میدهد که عناصر این گروه در استانهای جنوبی مانند زابل و نیمروز همجوار با مرزهای ایران هم مشاهده شدهاند. در این شرایط که ایران جزو نیروهای جدی مبارزه با تروریسم محسوب میشود، بدون شک مبارزه با تروریسم به عنوان یک خطر منطقهای در گفتوگوهای عبدالله عبدالله در تهران بررسی میشود.