چالشی به نام تعریف « ماده معدنی خام»

در واقع برای حل این مشکلات باید به عقب برگشت و نگاهی علمی به تعریف ماده خام معدنی داشت. این موضوع میتواند بخش زیادی از اختلافهای میان بخش خصوصی و دولتی در حوزه معدن را برطرف کند. باتوجه به اهمیت این موضوع، چهارمین جلسه کمیسیون معدن اتاق بازرگانی ایران به بحث «تعریف ماده خام معدنی» اختصاص یافت. به گزارش معدن۲۴، در ابتدای این جلسه نامهای با عنوان «تعریف ماده معدنی خام» که بهوسیله علی ضرغامی؛ مدیر پژوهش و توسعه شرکت «مبین» تهیه و تنظیم شده بود، مورد بررسی قرار گرفت.

هر ماده معدنی در دل کوه خام است

محمدرضا بهرامن؛ رییس هیات مدیره خانه معدن ایران درباره تعریف ماده خام اظهار کرد: متاسفانه به دلیل آشنایی کافی نداشتن مسئولان از تعریف ماده خام معدنی، اصطلاحاتی بدون توجه به معنی از سوی آنها استفاده شده و براساس آن قوانینی را برای بخش معدن وضع میکنند. به گفته وی، هر ماده معدنی که در دل کوه و زمین قرار گرفته، پس از اکتشاف و مشخص شدن نحوه ونوع مصرف آن در یک صنعت خاص، از خام بودن خارج شده و به یک محصول تبدیل میشود. در واقع تا زمانی که ماده معدنی در دل زمین قرار دارد، ماده خام تلقی میشود. بهرامن در این جلسه بیان کرد: باتوجه به این تعاریف هر نوع ماده معدنی که هنوز مورد اکتشاف و استخراج قرار نگرفته، ماده خام نامیده میشود در نتیجه این موضوع تنها به سنگ آهن اختصاص نمییابد. رییس هیات مدیره خانه معدن ایران تصریح کرد: بحث دولت و مجلس شورای اسلامی درباره این موضوع است که معدنکار ارزشافزوده بیشتری در بخش معدن ایجاد کند اما این موضوع جدا از بحث تعریف ماده خام نیست. باید ابتدا تعریف درستی از ماده خام ارائه شود بعد از تصویب آن، به نتیجه برسیم که چگونه ارزشافزوده بیشتری از سوی معدنکار با حمایتهای دولت ایجاد شود.

به سراغ لغتنامه های تخصصی برویم

در ادامه این جلسه، قدیر قیافه؛ رییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن نیز درباره تعریف ماده خام معدنی اظهار کرد: باید تعریفی از ماده معدنی ارائه که با وضع قوانین براساس آن زیر سوال نرویم. برای ارائه تعریفی درست از ماده خام معدنی باید به سراغ فرهنگ لغات فرهنگ لغات اقتصاد، بینالمللی و دیگر لغت، نامههای تخصصی رفته و براساس آن ماده خام معدنی را تعریف کرده و بتوانیم با استفاده از تعریف ارائه شده از خودمان دفاع کنیم. در واقع فعالان بخش معدن به دنبال تعریفی جامع و بینالمللی از ماده خام هستند تا بتوانند براساس آن برخی اختلافات میان خود و دولت را کاهش دهند.

پیشنهادهایی برای اصلاح تعریف ماده خام معدنی

رضا قنبری، عضو کمیسیون معادن اتاق تهران نیز درباره تعریف ماده خام در چهارمین جلسه کمیسیون معدن اتاق بازرگانی ایران اظهار کرد: باید تعریفی علمی به همراه منبع در این زمینه پیدا کرده و بهصورت «بنچ مارکت» از آن در کشور نیز استفاده کنیم. تعریف خود را در قالب تنها یک جمله بدون هیچ تفسیری ارائه داده و منابع آن را نیز بیان کنیم. وی افزود: از سوی دیگر باید با تلاش و به شکل دستوری از مجلس شورای اسلامی بخواهیم براساس این تعریف لایحهای را ارائه دهد. سید رسول رنجبران از اتاق بازرگانی اصفهان نیز با تاکید بر این مطلب که در فرهنگ لغت داخل و خارج از کشور (به عنوان مثال فرهنگ آلمانی) مرجع بیاوریم گفت: در زبان آلمانی تعریف مواد خام یعنی موادی که هیچ اقدامی روی آن انجام نشده است. همچنین یوسف مرادلو؛ رییس انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران نیز خاطرنشان کرد: باید بهصورت قاطع و با اعتماد به نفس بگوییم که تعریف ماده خام در دنیا و در کشور ما یکسان است. در حال حاضر با تعاریفی که از ماده خام وجود دارد، شمش «روی» نیز ماده خام به شمار میرود.

تعریفی درست از ماده خام در بخش معدن وجود ندارد

چندی پیش کوروش شعبانی، نایبرییس سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران درباره تعریف صحیح از ماده خام معدنی اظهار کرد: متاسفانه تعریفی درست از ماده خام در بخش معدن وجود ندارد و همین موضوع مشکلاتی را برای برخی فعالیتهای معدنی ایجاد کرده است. وی ادامه داد: با توجه به تعاریفی که از ماده خام معدنی وجود دارد، آیا ماده استخراج و دپو شده در سر معدن همچنان ماده معدنی خام تلقی میشود؟ آیا پس از خردایش و دانهبندی، تولید کنسانتره، پس از ذوب و تولید شمش، تولید ورق و مفتول و... همچنان ماده معدنی، خام است؟ پاسخ این سوالها مثبت است. زیرا هرکدام از مواد معدنی با وجود ایجاد ارزشافزوده در هر مرحله از تولید، برای مراحل بالادستی خود به عنوان ماده خام تلقی میشوند، به همین دلیل به شمش فولاد نیز فولاد خام گفته میشود. به گفته شعبانی، با توجه به موضوعات مطرح شده این الزام وجود دارد که برای ممنوعیت از خامفروشی مشخص شود، فعالیت معدنی در چه مرحلهای قرار گرفته است. در چنین زمانی است که نبود تعریف درست از ماده خام معدنی حتی در قانون معادن احساس میشود. به اعتقاد من در برخی مواد معدنی بهتر است در کنار مراحل فرآوری تا رسیدن به ارزشافزوده هر چه بیشتر، فروش با ایجاد حداقل ارزشافزوده، نه خام و براساس توجیه فنی و اقتصادی که درطرح بهرهبرداری از ماده معدنی موجود تایید شده، نیز انجام شود تا با استفاده از درآمد حاصل و در صورت توجیه اقتصادی، زیرساختهای لازم برای تکمیل زنجیره ارزش تامین شود.

ماده معدنی در هر مرحله نسبت به مرحله بعد خام است

عباسعلی ایروانی، مدیرکل دفتر نظارت بر امور معادن، درباره اینکه مواد معدنی خام به چه موادی اطلاق میشود، بیان میکند: موادی که از معادن استخراج شده و عملیات فرآوری و کانهآرایی روی آنها انجام شده را مواد معدنی خام میگویند. اما باید توجه کرد که مواد معدنی در طول مراحل فرآوری در هرمرحله نسبت به مرحله بعد خام به شمار میآید. در برخی موارد ماده معدنی پس از استخراج با انجام عملیات کانهآرایی روی آن نسبت به جداسازی باطلهها اقدام میشود و به این ترتیب در مراحل بعدی و فرآیندهای فرآوری، زمینه افزایش خلوص محصول و کیفیت آن را فراهم میکند. وی با اشاره به حوزه سنگآهن، تصریح کرد: سنگآهنی که از معادن استخراج شده و در مراحلی نسبت به تغییر اندازه آنها اقدام میکنند درواقع هنوز ماده معدنی خام به شمار میآید. چراکه در مرحله دانهبندی نسبت به جداسازی باطله از سنگآهن اقدام شده و کار اساسی روی آن انجام نشده و این محصول نسبت به مراحل بعدی فرآوری و تولید کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و تولید شمش فولاد و مقاطع فلزی خام شمرده میشود. در صورتی میتوان گفت عملیات فرآوری روی سنگآهن انجام شده که آهن موجود در آن گرفته شده باشد. در واقع در چرخه تولید فولاد، آهن به عنوان یک ماده اولیه خام مورد استفاده قرار میگیرد و نمیتوان از آن به عنوان یک محصول فرآوری شده نام
 برد.