بلوف هسته‌ای سعودی‌ها

الفیصل در این نشست مدعی شد که اگر ایران توافق هستهای را نقض کند، دستیابی به سلاح هستهای یکی از گزینههای ریاض خواهد بود. اظهارات این مقام پیشین و پرنفوذ سعودی درباره دستیابی سعودیها به سلاح هستهای در شرایطی مطرح میشود که به باور بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل منطقهای، ریاض چه از بعد فنی، چه حقوقی و چه سیاسی توان دستیابی به سلاح هستهای را ندارد و اظهارات فیصل بیشتر یک بلوف دیپلماتیک است.

سرعت تغییر و تحولات در منطقه خاورمیانه، عربستان سعودی بازیگر سابقا محافظهکار و خواهان حفظ وضع موجود را تبدیل به بازیگری مهاجم کرده که از یکسو به یمن لشکرکشی نظامی میکند و از سوی دیگر در ادامه دیدارهای خود با مقامات اسرائیلی سخن از سلاح هستهای به زبان میراند. در تازهترین تحول صورت گرفته در این خصوص، رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان که سخنگوی غیررسمی خاندان آلسعود در بسیاری از مجامع و محافل فکری است، مجددا از دستیابی عربستان سعودی به سلاح هستهای خبر داده، درصورتیکه ایران توافق هستهای را نقض و بهسوی سلاح هستهای گامی بردارد. راهبردی که بهنظر میرسد بخشی از پروژه مقابله با نفوذ ایران در جهان عرب، عادیسازی روابط با اسرائیل و بازاندیشی در روابط با آمریکا متحد دیرینه این کشور است که بهزعم تحلیلگران بیشتر از آنکه مبتنیبر یک واقعیت راهبردی باشد، یک بلوف سیاسی محسوب میشود.

به گزارش «سیانان» شاهزاده ترکی الفیصل، رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان روز پنجشنبه هفته گذشته طی نشست با یکی از مقامات سابق اسرائیل در شهر واشنگتن گفت: «اگر ایران بهسوی بمب (هستهای) گام بردارد «تمام گزینهها» روی میز خواهد بود «از جمله در اختیار گرفتن سلاحهای هستهای، برای مقابله با هر آنچه نهایتا از جانب ایران برخیزد.» با این حال الفیصل بار دیگر تاکید کرد که خاورمیانه باید «عاری از سلاحهای کشتار جمعی» باشد. اظهاراتی که پیشتر از سوی بنفیصل و دیگر مقامات عربستان سعودی از جمله محمدبننواف، سفیر سعودی در بریتانیا مطرح شده است. ترکی فیصل در یک مناظره که از سوی موسسه «واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» تنظیم شده بود با «یاکوف عمیدرور» مشاور سابق بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی دیدار کرد. این چندمین ملاقات مقامات ریاض- تلآویو پس از دیدار «أنور عشقی» عضو شورای مشورتی سعودی با «دوری گلد» مدیرکل وزارت خارجه رژیم صهیونیستی در سال گذشته است.

شاهزاده سعودی در این دیدار با بیان اینکه روابط راهبردی با ایالاتمتحده از دیدگاه عربستان همچنان برقرار خواهد بود، از ضرورت بازاندیشی درباره آن سخن گفت و ابراز کرد: «نیاز است تا این روابط ارزیابی دوباره و بازتنظیم شوند.» مشابه این اظهارات را پیشتر بندر بنسلطان، رئیس سابق استخبارات عربستان به زبان آورد که پس از مدتی بهدلیل عدم توفیق در پیشبرد پرونده سوریه از مقام خود کنار گذاشته شد. براساس این گزارش، الفیصل در جریان این دیدار که در واشنگتن انجام شد از تمایل عربستان سعودی برای همکاریهای گسترده با رژیم صهیونیستی سخن گفت؛ به شرطی که دو طرف بتوانند اختلافات دیرپای خود را که دهههاست بر سر مساله فلسطین باقی است، حل کنند. بن فیصل در جریان این دیدار تاکید کرد: «صلح میان اسرائیل و کشورهای عربی به مقابله با هر نوع تهدید چه از سوی ایران و چه از سوی دیگر کشورها کمک بسزایی میکند.» «یعقوب عمیدرور» رئیس شورای امنیت ملی رژیم صهیونیستی که پیش از این مشاور نتانیاهو بوده است در این دیدار پیشبینی کرد که انتظار دارد ایران در پایان مدت توافق به سمت ساخت سلاح هستهای پیش برود. او گفت: «امروز بزرگترین نگرانی اسرائیل، ایران است و ما اجازه نمیدهیم که تهران به تسلیحات هستهای دست پیدا کند و به همین دلیل برای دفاع از خود آماده هستیم.»

با وجود اینکه سعودیها و اسرائیل هیچگاه رابطه دیپلماتیک نداشتهاند و عربستان موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمیشناسد، اما دو طرف همواره در سالهای گذشته همکاریهای اطلاعاتی رو به گسترشی بر سر آنچه تهدید مشترک ایران خوانده میشود، داشته اند. این دو رژیم اشتراکات، ارتباطات و وابستگی منطقهای و امنیتی بهخصوص با آمریکا داشته، اما با این همه در دوران ریاستجمهوری اوباما روابط بسیار پرتنش و پرچالشی را با مقامات کاخ سفید تجربه کردند. در این ارتباط سیدحسین موسویان، دیپلمات سابق ایران معتقد است که این تنگنا باعث شده تا ریاض اتحاد با اسرائیل را ترتیب دهد تا برنامههای آینده آمریکا برای کاهش حضور در منطقه را فشل کند. موسویان معتقد است که نقش ایران در تعیین سرنوشت این جدال پیدا و پنهان نیز مهم خواهد بود. آنچه اوباما درمورد عربستان و اسرائیل انجام داده بیش از حد تصور خود آمریکاییها و غربیها است. اما اظهارات ترکی فیصل مبنیبر دستیابی عربستان به سلاح هستهای باعث طرح دو سناریو شده که بررسی نشانگان آن میتواند زوایای پیدا و پنهان این اظهارات را روشن سازد.

بلوف

گرچه دستیابی به سلاحهای هستهای در دو دهه اخیر موردنظر عربستان بوده و بارها در اظهارات مقامات سابق و کنونی عربستان از جمله ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان، مبنی بر نیازهای هستهای و حرکت به سمت هستهای شدن، مطرح شده، اما تحلیلگران و ناظران غربی معتقدند که این اظهارات بلوف و بدون پشتوانه راهبردی و عملیاتی است. در این میان گفته و شنیده میشود که پاکستان یکی از کشورهای تامینکننده تسلیحات هستهای عربستان خواهد بود، اما مقامات اسلام آباد این موضوع را بهنوعی انکار کردهاند.

در همین زمینه وزیر خارجه پاکستان در واکنش به انتشار اخباری مبنیبر احتمال فروش دانش هستهای به عربستان، محتوای این گزارشها را «بیاساس و دروغ» خواند. حنا ربانی کهر میگوید که کشورش دانش بومی هستهای خود را در ازای پول به عربستان سعودی نخواهد داد. همچنین یکی از مسوولان وزارت دفاع عربستان گزارشهای رسانهای درباره تلاش عربستان سعودی برای دستیابی به سلاح هستهای از پاکستان را بازتاب نگرانیهای رو به افزایش عربستان از دستیابی ایران به دانش هستهای دانسته، اما در عین حال تاکید کرد، آنچه این روزها در برخی رسانهها گفتهمیشود، صرفا پیشبینی است و به هیچوجه نمیتوان به این اخبار توجه کرد.

پیشتر نیز فرید زکریا، تحلیلگر مسائل بینالمللی، در واکنش به اظهارات سفیر عربستان سعودی در لندن گفته بود: «عربستان قادر به ساخت سلاح هستهای نیست، چون این کشور تاکنون نتوانسته است حتی یک اتومبیل بسازد.» تحلیلگران معتقدند که بهدلیل ضعفهای علمی، تکنولوژیک و انسانی عربستان در دانش هستهای بومی از یکسو و قرار داشتن عربستان بهعنوان عضوی از آژانس بینالمللی انرژی اتمی که معاهده انپیتی و پروتکل الحاقی را امضا و به معاهده منع اشاعه سلاحهای هستهای پایبند است، باعث میشود تا عملا راههای قانونی این مسیر مسدود باشد. مهمتر از آن بسیار دور از ذهن است که بپذیریم غربیها و بهخصوص آمریکاییها، تمایل داشته باشند به کشوری که منبع صدور تروریسم به جهان است سلاح هستهای بدهند. حتی در سطح منطقهای هم مجهز بودن عربستان به سلاحهای هستهای منجر به بازدارندگی هستهای با اسرائیل خواهد شد که خط قرمز رژیم صهیونیستی حتی در صورت عادیسازی روابط با ریاض است.

واقعیت

با توجه به محقق نشدن دو راهبرد خاورمیانه عاری از سلاحهای هستهای و دستیابی عربستان به توانمندیهای بومی، سعودیها به اتخاذ استراتژیای متوسل شدهاند که البته ریشه در چند دهه گذشته دارد. در این چارچوب؛ عربستان در طول سه دهه گذشته بخش بزرگی از برنامه هستهای پاکستان را تامین مالی کرده است. دولت عربستان کمکهای مالی را در اختیار صنایع دفاعی پاکستان قرار داده و به گفته کارشناسان غربی به آزمایشگاههای ساخت تجهیزات موشکی و هستهای این کشور کمک کرده است. بازدید سلطان بن عبدالعزیز آلسعود، وزیر دفاع وقت عربستان در سالهای ۱۹۹۹ و ۲۰۰۲ از مرکز تحقیقات هستهای پاکستان مهر تاییدی بر نزدیکی روابط نظامی دو کشور بوده است.

گری سیمور، مشاور باراک اوباما در زمینه خلع سلاح معتقد است که سعودیها معتقدند نوعی تفاهم میان آنها و پاکستان وجود دارد و در بدترین حالت خواهند توانست از پاکستان سلاحهای اتمی دریافت کنند. صرفنظر از وجود یا نبود چنین تفاهمی میان دو کشور در دهه ۱۹۹۰، عربستان از یک دهه اخیر به بازنگری جدی نگاه استراتژیک خود به محیط امنیتی در حال تغییر و چشمانداز دستیابی به تکنولوژی هستهای پرداخته است. زمامداران سعودی به این مساله واقفند که جایگزینسازی تکنولوژیهای روز و استفاده از ظرفیت هستهای موضوعی است که میتواند بر قدرت چانه زنی عربستان در مقابل دیگر بازیگران نظام بینالملل بیفزاید. بهویژه درک این مساله از این حیث قابل توجه است که مساله ارزیابی مجدد در روابط با آمریکا بدون برخورداری از پشتوانه هستهای نمیتواند به واقعیت تبدیل و به شکل یک الگوی راهبردی عملیاتی شود. از این رو سعودیها ناچار به اتخاذ تصمیماتی هستند که بتواند جلوههای بههم خوردن موازنه منطقهای را تعدیل کند. در این میان طرح دستیابی به سلاح هستهای که در دو سال اخیر بارها از زبان مقامات سعودی مطرح شده نشان از این واقعیت دارد، اگرچه عملی ساختن آن با اما و اگرهای فراوان مواجه است.