واکنش بازار به چک‌های برگشتی

بعد از اینکه بانک مرکزی از حدود دی ماه سال 1393 تا اواخر سال گذشته از انتشار آمار مربوط به چکهای برگشتی خودداری و راه اندازی سامانه چکاوک(مبادله الکترونیک چک) و به دنبال آن نبود اطلاعات کافی به دلیل جمع آوری اتاق پایاپای را دلیل این عدم انتشار آماری اعلام کرد، در حدود دو ماه گذشته دو بار آمارهای مربوطه را به روز کرده است.

این در حالی است که آمار مربوط به 10 ماهه منتهی به مهرماه سال گذشته حاکی از آن بود که در مجموع حدود 267 میلیون و 404 هزار فقره چک به مبلغی بالغ بر 3656 هزار میلیارد تومان مبادله شده بود که هفت میلیون و 790 هزار چک به مبلغی حدود 94 هزار میلیارد تومان برگشت خورد. بر این اساس نسبت تعداد برگشتیها 2/9 درصد و نسبت مبلغی آن 2/6 درصد گزارش شده بود.

گزارش اخیر بانک مرکزی از این حکایت داشت که در سه ماهه سوم سال 1394، در مجموع حدود 76 میلیون و 530 هزار فقره چک با مبلغی بالغ بر 1041 هزار میلیارد تومان در شبکه بانکی مبادله شده که از این تعداد بالغ بر دومیلیون و 520 هزار فقره برگشت خورده است. مجموع مبلغ چکهای برگشتی حدود 30 هزار و 869 میلیارد تومان بوده است.

بنا بر این گزارش، میانگین نسبت تعداد چکهای برگشتی حدود 3/3 و نسبت مبلغ حدود 2/9 درصد در سه ماهه سوم سال قبل بود.

بررسی جزئیات بیشتر حاکی از آن است که طی سه ماهه منتهی به آذرماه 1394 حدود 700 هزار فقره چک برگشتی از سوی صاحبان حساب رفع سوءاثر شده که در این شرایط 2/6 میلیون فقره از چکهای برگشتی به 1/9 میلیون فقره کاهش یافته است. این تغییر موجب کاهش نسبت مانده چکهای برگشتی به کل چکهای مبادله شده از نظر تعداد به 2/5 و مبلغ به 2/1 درصد شده است.

اما رویه چکهای برگشتی در سالهای اخیر و ادامه آن واکنش کارشناسان را همواره به دنبال داشته و اکنون نیز با توجه به حجم بالای تعداد و پولی چکهای برگشتی نسبت به عواقب و اثرگذاری آن بر بازار هشدار میدهند.

در همین رابطه، محمد حسین ادیب-کارشناس امور بانکی- اینگونه تحلیل میکند که اگر در دوازده ماه آینده چک های برگشتی- با کسر چکهایی که رفع سوء اثر شده است - چهار برابر میزان پائیز 1394 باشد( آخرین آمار منتشره ) در این صورت پیش بینی میشود که چکهای برگشتی طی 12 ماه آینده تا 89 هزار میلیارد تومان افزایش یابد که دو برابر سهم دولت از صادرات نفت خام ، میعانات گازی و فرآورده نفتی در سال جاری است.

وی با بیان اینکه اگر سود بازار از فروش بطور میانگین 10 درصد باشد این میزان چک معادل ارزش افزوده 890 هزار میلیارد تومان فروش است که بسیار نزدیک به تولید ناخالص ملی کشور است، ادامه داد: در این حالت چکهای برگشتی دو برابر درآمد نفت سهم دولت خواهد بود،که غیر طبیعی است.

ادیب، معتقد است که در این شرایط واکنش بازار به چکهای برگشتی، جایگزین شدن فروش نقدی به جای فروش غیر نقدی است.

این در حالی است که گرچه به اذعان مدیران بانک مرکزی، شبکه بانکی در ابتدای راهاندازی سامانه چکاوک به دلایل خاصی با افزایش چکهای برگشتی مواجه شد ولی این انتظار وجود دارد که در آیندهای نزدیک از تعداد این چکها در شبکه بانکی کاسته شده و روال فعلی تغییر کند.