شوک معکوس عرضه به نفت

موسسه وود مکنزی از کاهش اکتشافهای جدید در نفت در سال 2015 به کمترین میزان از سال 1947 خبر داده است، این واقعه به معنای رکود در سمت عرضه بازار نفت تعبیر میشود. بانک مریللینچ نیز با تاکید بر رکود در سمت عرضه نفت بر این باور است که تابستان سال آینده بازار با کمبود نفت مواجه خواهد شد که از سال 2010 بی‎سابقه بوده و قیمتها را به بیش از 70 دلار خواهد کشاند. این برآوردها در حالی مطرح میشود که در مقابل برخی دیگر از کارشناسان نظری خلاف این مساله دارند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که به دلیل پیشرفت تکنولوژی و علم استخراج، هزینه تولید نفت بسیار کاهش یافته است. از طرفی گفته میشود به دلیل پیشرفت در تولید انرژیهای جایگزین دوران طلایی رشد تقاضا پایان یافته است، بنابراین کسری شدیدی در بازار نفت رخ نخواهد داد و نفت دوران طلایی جهشهای خیرهکننده قیمتی را مجددا تجربه نخواهد کرد.

کاهش اکتشافات نفتی

بررسیهای وود مکنزی نشان میدهد که میزان نفت اکتشافی در سال 2015 به حدود یک دهم متوسط آن از سال 1960 رسیده است. وود مکنزی بر این باور است که تداوم افت قیمت نفت در سال جاری، کاهش سرمایهگذاریها در بخش اکتشاف را به دنبال خواهد داشت. بر این اساس چگونگی پاسخگویی به تقاضای بازار در سالهای 2017 با اما و اگرهایی همراه شده است.

کاهش بودجههای اکتشافی اتفاقی بود که با افت قیمت نفت از دو سال گذشته آغاز شد و همچنان ادامه دارد. کاهش بودجه‎های اکتشافی موجب شده است تنها 2/7 میلیارد بشکه نفت در سال 2015 کشف شود، این رقم کمترین میزان از سال 1947 به این سو به شمار میرود. همچنین بر اساس اطلاعات موسسه وود مکنزی، از ابتدای سال جاری میلادی تا انتهای ماه گذشته حفاران موفق به کشف فقط 736 میلیون بشکه نفت خام شدهاند.

بررسیها نشان میدهد که سرمایهگذاری جهانی در اکتشاف (از زمانیکه مطالعات زمینشناسی و لرزهای آغاز میشود تا رسیدن به حفاری واقعی) سال گذشته میلادی 40 میلیارد دلار بوده است در حالیکه سال پیش از آن یعنی سال 2014 شاهد سرمایهگذاری 100 میلیارد دلاری در بخش اکتشاف بودهایم. مدیر بخش اکتشاف وود مکنزی با اعلام این خبر تاکید میکند، در حرکتی رو به جلو ممکن است تا سال 2018 سرمایهگذاریها به سطح سال 2014 بازگردد.

کاهش اکتشاف در صنعت جهانی نفت در حالی رخ داده است که به دلیل زود بازده بودن سرمایهگذاری در بخش اکتشاف نسبت به بخش توسعه، معمولا سرمایهگذاران تمایل بیشتری به سرمایهگذاری در بخش اکتشاف دارند. با این حال در سال گذشته میلادی، بخش اکتشاف تنها 13 درصد از سرمایهگذاری کلی در صنعت نفت را به خود اختصاص داده است. بر اساس اطلاعات وودمکنزی، نتیجه فاصله گرفتن سرمایهگذاران از پروژههای اکتشافی این بوده است که حتی با وجود رکود بازار نفت و کاهش یافتن هزینههای عملیات حفاری، در آگوست سال جاری تنها 209 حلقه چاه حفاری شده در حالیکه در همین بازه زمانی در سالهای 2015 و 2014 به ترتیب 680 و 1167 حلقه چاه حفاری شده بود. به این ترتیب یک مقایسه سالانه با دادههای سال 1960 نشان میدهد که میانگین حفاری در این سال 1500 حلقه چاه در سال بوده است.

اثر 10 ساله افت اکتشافات

اما تحلیلهایی که در رابطه با کاهش اکتشافات نفتی وجود دارد حاکی از آن است که روند فعلی کاهش اکتشاف در نفت، پتانسیل قابل توجهی برای افزایش بهای نفت در 10 سال آینده ایجاد کرده است. زیرا تولید نفت در اثر کاهش پروژههای اکتشافی با موانعی همراه خواهد شد. فعالیتهای اکتشافی به سادگی میتواند عرضه نفت را کاهش یا افزایش دهد، از همین رو بسیار مورد توجه کارشناسان نفتی است. بر این اساس پیشنهاد کارشناسان این است که برای جلوگیری از ایجاد شوک در بازار بهتر است فعالیتهای اکتشافی حتی در دوران رکود نیز حفظ شوند.

بر اساس اطلاعات وود مکنزی نکتهای که مهم به نظر میرسد شکاف میان عرضه و تقاضا تا سال 2025 با توجه به سطح فعلی سرمایهگذاری در صنعت جهانی نفت است. روند افت قیمت نفت در حالی از سال 2014 آغاز شد که ریشه آن افزایش توان شیل آمریکا برای تولید نفت و افزایش عرضه به بازار بود. با این حال استراتژی کشورهای عضو اوپک با رهبری عربستان سعودی برای افزایش تولید باعث عقبنشینی تولیدات نفتی ایالات متحده آمریکا شد.

اما در نهایت افت سرمایهگذاری در پروژههای اکتشاف نفتی در حالی در نتیجه کاهش قیمت نفت در مناطق متعارف با کاهش همراه شده است که بررسیها نشان میدهد سهم مناطق غیرمتعارف از بودجههای اکتشافی تقریبا صفر بوده است؛ تا آنجاکه استات اویل و شل بهعنوان بزرگترین شرکتهای نفتی جهان، سال گذشته اکتشاف در آلاسکا را رها کردند، اتفاقی که از نگاه برخی کارشناسان «نگرانکننده» به نظر میرسد. اما کاهش سرمایهگذاری در پروژههای اکتشاف در پی افت قیمت نفت در دو سال گذشته در حالی رخ داده است که ارزیابی اخیر اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان میدهد تقاضای جهانی نفت از 94/8 میلیون بشکه در روز در سال جاری میلادی به 105.3 میلیون بشکه در روز در سال 2026 افزایش خواهد یافت. این سطح از تقاضا برای نفت در حالی که در سمت عرضه بازار به دلیل کاهش سرمایهگذاریها و اکتشافات با رکود مواجه خواهد شد، موجب شده که برخی کارشناسان و موسسات از احتمال جهش قیمت نفت در سالهای آتی سخن بگویند.

کارشناسان در حالی این احتمال را مطرح میکنند که اگرچه ممکن است تولیدات شیل آمریکا به تنهایی بتواند این تفاوت در تقاضا را پوشش دهد، اما تا زمانیکه قیمت نفت کمتر از 50 دلار در هر بشکه باشد، این غول پیشرفته نفتی نیز قادر به ثبت رشد تولید نخواهد بود. بر همین اساس سطح نه چندان مطلوب میزان اکتشافات جدید در ذخایر متعارف فعلی موجب میشود که به احتمال قوی در آینده فشار زیادی به سطح نفت ذخیره شده در انبارهای نفتی وارد شود.

رشد نفت با اهرم کاهش سرمایهگذاری

در این بین کارشناسان بازارهای کالایی در بانک آمریکایی مریل لینچ نیز بر این باورند که کاهش سرمایهگذاریها در صنعت نفت به زودی بازار را با کمبود نفت مواجه میکند و قیمتها را به بیش از 70 دلار بر بشکه افزایش خواهد داد. کارشناسان مریل لینچ میگویند این اتفاقی است که در سال 2010 نیز بازار نفت با آن مواجه شد و جهش قیمتها را به همراه داشت.

بر اساس بررسی این کارشناسان بازار نفت در تابستان سال آینده یعنی زمانی که بهطور فصلی و سالانه با اوج تقاضای نفت مواجه هستیم، تقاضا به شکل خیرهکنندهای بیش از میزان عرضه نفت میشود و بهعنوان اهرمی برای رشد قیمتها عمل میکند. بر اساس این گزارش، تابستان سال آینده میزان تقاضای روزانه نفت حدود 800 هزار بشکه بیشتر از میزان عرضه نفت میشود و این بهای نفت را به بالای 70 دلار میرساند. کارشناسان میگویند کسری 800 هزار بشکهای در بازار نفت بیشترین مقداری است که بازار نفت از سال 2010 با آن مواجه شده است. در سال 2010 نیز به دلیل کمبود نفت در بازارهای جهانی قیمتها از حدود 75 دلار در پایان تابستان(سپتامبر) در فاصله 6 ماه به بیش از 95 دلار رساند.

از سویی گفته میشود فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) نرخ بهره در آمریکا را به آرامی بالا میبرد، از همین رو شاخص دلار با جهش مواجه نمیشود. بنابراین افزایش نرخ بهره در آمریکا نمیتواند بر تقاضای جهانی نفت تاثیر چندانی داشته باشد. در واقع زمانی که ارزش دلار افزایش یابد، نفت و دیگر کالاهایی که با شاخص دلار معامله میشوند برای معاملهگرانی که ارز مرجع آنها غیر از دلار است، گرانتر تمام میشود. این عامل معمولا افت تقاضا و کاهش قیمت نفت را به دنبال دارد. از طرف دیگر نرخ بهره پایین در آمریکا و اروپا موجب میشود که سرمایه بیشتری به سوی اقتصادهای نوظهور سرازیر شود، افزایش سرمایهگذاری در کشورهای در حال توسعه خود افزایش تقاضا به خصوص در بخش حمل و نقل را به دنبال دارد.

بر این اساس، کارشناسان مریل لینچ معتقدند که فرآیند ایجاد توازن در بازار نفت حدود 5 یا 6 فصل آینده به درازا خواهد کشید، اما تقویت سمت تقاضا در برابر رکود در سمت عرضه بازار نفت رشد قیمتها را به همراه خواهد داشت. تقویت سمت تقاضای بازار نفت مادامی که نرخ بهره در کشورهای توسعه یافته در سطوح پایینی باشد، ادامه خواهد یافت.

این برآوردها در حالی انجام میشود که در ماه جاری میلادی مقامات کشورهای عضو و غیر عضو اوپک در حاشیه اجلاس الجزایر با یکدیگر دیدار و بر سر افزایش قیمت نفت مذاکره خواهند کرد. کارشناسان مریل لینچ بر این باورند که این نشست اساسا نتیجهای در بر نخواهد داشت، چراکه اوپک بهعنوان یک کارتل، قدرت خود را از دست داده است و بدون دستیابی به هیچ توافقی در نشست پیش رو بهای نفت را در محدود 40 تا 50 دلار نگه خواهد داشت. این سطح قیمتی نفت موجب میشود که حفاری و سرمایهگذاری در نفت شیل همچنان پایین باقی بماند و کمبود عرضه را تشدید خواهد کرد.

براساس بررسیهای مریل لینچ، متوسط 200 روزه قیمت نفت تا پیش از اینکه کمبود عرضه در بازار نفت رخ دهد حدود 40 دلار باقی خواهد ماند و زمانی که قیمتها به 50 دلار نزدیک شوند، حفاریها در میادین نفتی آمریکا به خصوص در مناطق پرمیان تگزاس و نیومکزیکو که هزینه حفاری پایین است، افزایش خواهد یافت.

با این حال باید تاکید کرد، این برآوردها و پیشبینیها مانند برآوردهایی که پیش از این نیز درخصوص بازار نفت مطرح میشد با عدم قطعیت همراه است. در واقع بازار نفت به مولفههای بسیاری وابسته است که برخی از آنها با ریسک بسیاری همراه هستند و همین مساله چشمانداز بازار را گنگ و غیرمنتظره میکند. به هر حال آنچه در کوتاهمدت بازار نفت را به حرکت در خواهد آورد اظهارات متفاوت و گاه ضد و نقیض وزرای کشورهای عضو اوپک است، در واقع به نظر میرسد ظرف حدود یک ماه آینده نفت بیشترین تاثیر را از سیگنال اوپک و نوسانات شاخص دلار بگیرد.