ورود سالانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب به تهران

 آب مادهای است که به شکلهای مختلفی همچون دریا، باران، رودخانه، سد و ... دیده میشود و هر موجودی برای ادامه حیات خود به آن احتیاج دارد. با اینکه منابع آن فراوان است و ۷۱ درصد سطح زمین را میپوشاند، اما با رشد جمعیت کره خاکی، منابع آب طبیعی در حال اتمام هستند. بروز این مساله سبب نگرانی بسیاری از دولتها در سراسر دنیا شده و هر کشوری متناسب با موقعیت اقتصادی، جغرافیایی، سیاسی و ... خود نظام توزیع آب به وجود آورده است.

اما در ایران علاوه بر اینکه بخشی از شبکههای موجود توزیع آب نیاز اساسی به بازسازی دارند، باید توجه داشت که نظام توزیع نیز با مشکلات متعددی مواجه بوده و به نظر میرسد برخی از مناطق به ویژه کلانشهرها سهم بیشتری از منابع آبی کشور دارند؛ به طوری که به گفته مسئولان، تهران دیگر ظرفیت پذیرش چنین جمعیتی را ندارد و به خاطر مصارف بیش از حد جمعیت کلانشهر تهران، سالانه حدود ۶۰۰ میلیون تا ۷۰۰ میلیون مترمکعب از حوضههای دیگر آب وارد تهران میشود!

منابع آبی در زمین به قدری فراوان هستند که آن را سیاره آبی مینامند و در نگاه اول به نظر میرسد سیارهای که بیش از ۷۰ درصد آن را آب تشکیل داده است، هیچگاه از لحاظ مصرف آب دچار مشکل نمیشود. اما باید توجه داشت که تنها سه درصد از آب کره زمین برای نوشیدن، استحمام، مصارف کشاورزی و صنعتی به کار میآید و در اصطلاح به آن آب شیرین و یا قابل شرب میگویند. دو سوم از این میزان نیز در یخچالهای قطب جنوب و شمال قرار گرفتهاند و در عمل به آن دسترسی وجود ندارد. از این آمار مشخص می­شود که فقط یک درصد از آب کره زمین برای انسانها بهراحتی قابل استفاده است و باقی آن را باید با صرف هزینه­های بیشتر و برای برخی از مصارف خاص به کار ببریم.

البته استفاده راحت بدان معنا نیست که انسان میتواند به صورت نامحدود منابع آبی را به یغما ببرد، زیرا یکی از مشکلات عمده در زمینه منابع محدود آب شیرین و پاک، افزایش روزافزون تعداد افرادی است که در مصرف آب شریک میشوند. بر اساس شاخص فالکن مارک با افزایش هر نفر به جمعیت جهان، دست کم باید ۱۷۰۰ متر مکعب آب شیرین برای او در نظر گرفت. در عین حال به نظر میرسد بحران آب در منطقهای که ما قرار گرفتهایم، بیش از هر نقطهای از جهان است؛ زیرا در ۵۰ سال گذشته ۳۷ مورد خشونت بین کشورها بر سر آب گزارش شده است که همه آنها به جز هفت مورد به خاورمیانه مربوط میشود. پس برای اینکه این جنگها ادامه پیدا نکنند، هر کشوری باید متناسب با شرایط ژئوپلیتیکی خود، توزیع آب مساوی بین شهرها و مناطق مختلف کشور را به وجود آورد.
 مصرف بدون ضابطه آب ادامه دارد.

مدیریت مصرف آب شرب در ایران همواره از دغدغههای جدی مدیران صنعت آب به شمار میرود و با وجود برنامههای زیادی که در دولتهای مختلف بعد از انقلاب اسلامی ایران به اجرا گذاشته شده است، همچنان مصرف آب در ایران با مشکل مواجه است و منابع آبی کشور به هدر میرود؛ به طوری که حتی اجرای برخی طرحهای بازدارنده برای جلوگیری از اسراف و زیادهروی در مصرف آب شرب چندان تاثیرگذار نبوده و مصرف این ماده حیاتی همچنان بدون ضابطه و الگو ادامه دارد.

در چند دهه گذشته فرسودگی شبکه آبرسانی باعث شده است تا اتلاف آب در ایران بین ۲۸ تا ۳۰ درصد باشد، درحالی که این رقم در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد است؛ یعنی میتوان گفت اتلاف آب در ایران تقریبا سه برابر میانگین جهانی است. علاوه بر فرسودگی شبکه، آمار نشان میدهد که مصرف آب در ایران از میانگین مصرف جهانی بسیار بالاتر است و این موضوع بیانگر لزوم طراحی سیاستهای نوین مصرف آب در کشور است. یکی از سیاستهایی که میتواند به بهبود این شرایط بینجامد، توزیع عادلانه آب میان شهرها و استانهای کشور است. بر اساس آخرین آمارها میانگین سرانه کل مصرف آب شرب در ایران حدود ۲۰۴ لیتر در روز برآورد میشود.

گزارشی دیگر نشان میدهد هر فرد ساکن در تهران با احتساب جمعیت هشت میلیون و ۵۰۰ هزار نفری آن، به طور متوسط در هر روز ۲۶۰ لیتر آب در شبانهروز مصرف میکند و این آمار بیانگر آن است که تهرانیها سهم زیادی از مصرف آب کشور را به خود اختصاص دادهاند؛ به طوری که روزانه حدود دو میلیارد و ۲۱۰ میلیون لیتر آب به مصرف تهرانیها میرسد. این در حالی است که بسیاری از استانها، شهرها و روستاهای کشور با کمبود آب مواجهند و در ساعات طولانی از شبانهروز با قطعی آب دستوپنجه نرم میکنند و یا با جیرهبندی آب نیازهای خود را برآورده میسازند. به عنوان مثال در ماه رمضان امسال بسیاری از شهروندان یاسوجی از قطعی مکرر و طولانیمدت آب گلهمند بودند و در روزهای گرم تابستان شرایط بغرنجی در این مناطق به وجود آمده بود؛ به طوری که در بسیاری از روزها قطعی آب تا ساعتها ادامه پیدا میکرد و این امر شرایط زندگی را در این مناطق دشوار کرده بود.

واردات آب به تهران
 به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران برای اینکه پایتختنشینان با مشکل کمبود آب مواجه نشوند، سالانه حدود ۶۰۰ میلیون تا ۷۰۰ میلیون مترمکعب از حوضههای دیگر آب وارد این استان شده است و در تابستان امسال در کمترزمانی شاهد قطعی آب در مناطق ۲۲ گانه تهران بودیم و همین امر نیز اعتراض برخی از استانهای دیگر را به دنبال داشت. حتی البرزنشینان کیفیت نامطلوب آب مصرفیشان را به گردن تهرانیها میانداختند.

در ریشهیابی این موضوع شاید بتوان بیش از هر چیزی سرعت سرسامآور آپارتمانسازی و رشد بیرویه جمعیت پایتخت را دخیل دانست. شاید همین موضوع طی یک دهه اخیر میزان مصرف آب را از ظرفیت شبکه استان فراتر برده است. برای درک بهتر این مطلب باید گفت که متوسط تراکم جمعیت در ایران ۴۸ نفر در هر کیلومتر است، اما در تهران این میزان ۹۲۱ نفر در هر کیلومترمربع برآورد میشود. به عبارت بهتر، سرانه تراکم جمعیت در تهران تقریبا ۲۰ برابر متوسط کشور بوده و همین موضوع نیاز این شهر به آب شرب را افزایش داده است. پس بر این اساس میتوان گفت که تهران ظرفیت چنین جمعیتی را ندارد و برای حل بحران آبی ابتدا باید مشکل تراکم جمعیت این استان برطرف شود. تراکم عجیب جمعیت در تهران جنس جدیدی از بحران آب را نیز به وجود آورده و آن مربوط به فشار آب شرب آپارتمانها و مجتمعهای مسکونی است؛ به طوری که طی مدت اخیر فشار آب در برخی از آپارتمانهای پایتخت بهطرز محسوسی کاهش یافته است. 

بحران جدید آبی بیشتری در مناطقی از شهر مشاهده میشود که حجم ساختمانهای مسکونی جدید افزایش یافته و چون تعداد مشترکان و میزان مصرف در لحظه آب شرب را افزایش داده، عملا باعث افت فشار آب در لولهها شده است و ایجاد مسابقهای پنهان بین ساکنان مجتمعهای مسکونی برای مکش آب از لولههای اصلی وجود این بحران را تایید میکند. در مجموع به نظر میرسد که بیتوجهی به برنامه آمایش سرزمین که در برنامههای توسعه هم به آن توجه شده است باعث شده تا در اجرا چندان موفق نباشند و مورد غفلت قرار بگیرند. اگر امروز آمایش سرزمین در استانهای مختلف انجام بگیرد، قابلیتهای استانها مشخص میشود و جمعیت هر استان بنا به ظرفیتهای آن مشخص میشود.

در نهایت باید گفت که کشور ایران به طور کلی دچار کمبود آب است و در صورت ادامه روند فعلی، میزان تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی و صنعت افزایش یافته و در نهایت منجر به کاهش سرانه آبی میشود. متعاقب کاهش سرانه آبی، تشدید اختلافات اجتماعی، مهاجرت، محدودیتهای کمآبی، تنشهای آبی و بحران رخ میدهد. پس در راستای مدیریت وتوزیع بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب در آینده، لازم است اقداماتی ویژه و پیگیرانه از سوی مدیران و مسئولان به اجرا گذاشته شود.