موانع توسعه صادرات غیرنفتی کدام‌اند؟

سیدرضی حاجیآقامیری در خصوص وضعیت صادرات غیرنفتی در شرایط کنونی گفت: بهرغم اینکه با برجام این انتظار وجود داشت که صادرات کالاهای غیرنفتی غیروابسته به نفت به ویژه در بخش کشاورزی و سنتی رشد چشمگیری داشته باشد اما بازهم رشد عمده صادرات غیرنفتی از ناحیه محصولات وابسته به نفت چون میعانات گازی و پتروشیمی بودهاند. البته بخشی از این امر نیز به سیاستهای نامتناقض دولت برمیگردد.

او افزود: درست است که فضای بینالمللی پس از برجام تا حدودی باز شد اما اعمال عوارضهای سنگین باعث شد بهجای رشد صادرات غیرنفتی، با کاهش شدید در برخی زنجیرههای صادراتی مواجه شویم. معتقدم با اجرای برجام اتفاق خاصی در ترکیب کالاهای صادرات غیرنفتی رخ نداده است چرا که سیاستهای اقتصادی دولت در جهت حمایت از صادرات یا توسعه صادرات غیرنفتی نبوده است.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در ادامه گفتوگویش با هفتهنامه تجارت فردا در رابطه با کشورهایی که در حال حاضر با آنها صادرات غیرنفتی داریم گفت: پس از برجام شاهد رشد نسبی در صادرات غیرسنتی به ویژه در بخش خشکبار بودهایم اما در مورد فرش با کاهش مواجه بودیم. این رشد در خشکبار هم از ناحیه باز شدن بازار آمریکا بوده است و اگر برجام رخ نمیداد شاید در این زمینه هم کاهش داشتیم.

او افزود: در زمینه صادرات پوست و سالامبور با توجه به تعیین عوارض، کاهش شدید داشتهایم و حتی در صادرات مواد معدنی در سال گذشته با کاهش 38درصدی مواجه شدیم. در حال حاضر وضعیت صادرات غیرنفتی که به نفت وابستگی ندارند در شرایط مناسبی قرار ندارد و اگر صادرات غیرنفتی وابسته به نفت را از سبد صادرات غیرنفتی جدا کنیم سهم ناچیزی در کل صادرات کشور دارد. آنچه مشخص است عمده صادرات کشور در حال حاضر از مواد نفتی و غیرنفتی وابسته به نفت است.

حاجیآقامیری در پاسخ به این سوال که در زمینه بازارهای صادراتی در چه وضعیتی قرار داریم؟ گفت: تحریمهای اقتصادی باعث شدهاند جایگاهمان را در برخی بازارهای بینالمللی از دست بدهیم و باید در این راستا برنامه بازاریابی هدفمندی داشته باشیم تا بتوانیم به جایگاه گذشته بازگردیم. متاسفانه در زمینه بازارهای صادراتی با مشکلاتی مواجهیم و باید استراتژی جدیدی برای بازارسازی تعریف کنیم.

او افزود: اشاره کردم وضعیت صادرات غیرنفتی مناسب نیست و عمدتا با کاهش مواجهیم. این موضوع نشان میدهد که در زمینه بازاریابی با مشکل مواجهیم. باید بازاریابی جدی در زمینه صادرات غیرنفتی انجام دهیم تا بازارهای جدید ایجاد کنیم. درست است که ما به خیلی بازارها صادرات داریم اما باید برنامه اساسی در جهت بازاریابی تدوین کنیم و این تصور را داشته باشیم که تازه میخواهیم وارد بازارهای منطقه و جهان شویم.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در ادامه بیان کرد: اگر به دنبال تحول در صادرات غیرنفتی هستیم باید بازارسازی و از صفر شروع کنیم تا با قدرت در بازارهای جهانی حضور پیدا کنیم. بهطور مثال در مورد بازار فرش به علت تحریمهای اقتصادی در بازار آمریکا سالها غایب بودیم اکنون که تحریمها برداشته شده است بدون برنامه بازاریابی و بازارسازی اساسی نمیتوانیم جایگاه گذشته خود را به دست آوریم چرا که در این سالها عمده نیاز بازار آمریکا از طریق کشورهای هند و پاکستان تامین شده و توانستهاند با کپیبرداری از فرشهای ایرانی وضعیت خود را در این بازار تثبیت کنند بنابراین برای اینکه این جایگاه را دوباره به دست آوریم باید بازاریابی جدی در این زمینه انجام دهیم. باید در این زمینه دولت کمک شایانی به صادرکنندگان کند.

حاجیآقامیری گفت: بازاریابی و بازارسازی بدون حمایت دولت امکانپذیر نیست. در دنیای امروز بازاریابی و تبلیغات حرف اول را در صادرات میزند. ما نیز باید به این سمت حرکت و برندسازی کنیم. دولت باید در این زمینه به صادرکنندگان کمک کند تا بتواند محصولات خود را در بازارهای جهانی معرفی کند تا مشتریان خاص خود را پیدا کند.

او در رابطه با مشکلات موجود در توسعه صادرات غیرنفتی گفت: یکی از مشکلات مهم صادرات غیرنفتی به سیاستهای ارزی برمیگردد. این سیاستها به گونهای اعمال شدهاند که با سیاست توسعه صادرات همخوانی نداشتهاند. در اقتصاد ایران همواره نرخ ارز سرکوب شده است و اجازه ندادهایم که نرخ واقعی ارز مبنای مبادلات تجاری باشد. غیرواقعی بودن نرخ ارز مشکلات جدی برای تمام صادرکنندگان ایجاد کرده است. بالا بودن نرخ سود بانکی، تورم و دوگانگی در پرداخت مالیات از دیگر مشکلاتی هستند که در صادرات غیرنفتی اختلال ایجاد کردهاند. بهرغم اینکه صادرکنندگان از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند اما به اجبار این مالیات را پرداخت میکنند. هر یک از این عوامل باعث افزایش قیمت تمامشده کالاها میشوند و از ناحیه آنها صادرکنندگان بسیار رنج میبرند.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران افزود: از طرف دیگر حکومت نفت بر کل صادرات باعث شده چالشهای اساسی در این زمینه داشته باشیم. سهم نفت به قدری در صادرات ایران بزرگ بوده که تمامی این بخش را تحت تاثیر قرار داده و این امر لطمات بسیاری به بخش تولید وارد کرده است. هر یک از این چالشها به نوبه خود سایه سنگینی بر صادرات غیرنفتی انداختهاند و باید دولت تدابیر اساسی برای حل و فصل آنها بیندیشد.

او در ادامه بیان کرد: مساله اصلی در آمارهایی که سازمان توسعه تجارت و وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه میدهند این است که صادرات بخشهای مختلف به صورت تفکیکشده در نظر گرفته نمیشود به این معنا که وقتی گفته میشود صادرات کالاهای غیرنفتی رشد داشته، متوجه نمیشویم که منظور از صادرات کالاهای غیرنفتی چیست. از طرف دیگر وقتی آمار صادرات غیرنفتی را تفکیک نمیکنیم و به طور کلی این آمار را اعلام میکنیم این امر نشان میدهد چقدر نسبت به مساله توسعه صادرات غیرنفتی بیتوجه هستیم. در این صورت چه انتظاری داریم که صادرات غیرنفتی در محور توسعه اقتصادی کشور قرار گیرد وقتی نمیدانیم در کدام بخش ضعیف هستیم که به دنبال تقویت آن بخشها باشیم تا زمینه رشد اساسی در صادرات غیرنفتی ایجاد کنیم.

حاجیآقامیری در پاسخ به این سوال که دولت باید کدام سیاستهای خود را در جهت تحقق رشد صادرات غیرنفتی کنار بگذارد؟ گفت: دولت باید سیاستهای متناقض خود را در این عرصه کنار بگذارد اگر میخواهد رشد صادراتی از ناحیه بخش غیروابسته به نفت داشته باشد. باید قوانین و مقررات محدودکننده را از سر راه صادرات بردارد. دولت باید با بخش خصوصی در این زمینه تعامل داشته باشد و سیاستهای توسعه صادرات را به شکلی در نظر گیرد که در جهت تسهیل در صادرات باشند. در سالهای اخیر شاهدیم دولت بستههایی برای حمایت از توسعه صادرات غیرنفتی در نظر گرفت که برای مدتی اجرایی شد اما در ادامه به علت کمبود منابع دولت متوقف شد.

او افزود: سیاست توسعه صادرات غیرنفتی به حمایت ویژه دولت نیاز دارد. باید معافیتهای مالیاتی را افزایش دهد و کمکهای نقدی را تقویت کند. این در حالی است که شاهدیم دولت حتی تنها کمک نقدی در قالب جایزه صادراتی را متوقف کرده و از پرداخت آن امتناع میکند. در مورد برخی کالاهای صادراتی پرداخت جایزه صادراتی ممکن است چندان اثرگذار نباشد اما در مورد کالاهای صادرات غیرنفتی غیروابسته به نفت به ویژه کالاهای سنتی چون فرش این امر نقش حیاتی برای حفظ صادرات آن محصولات دارد. در حال حاضر صادرات فرش ایران با مشکلات اساسی مواجه شده است و کاهش بیسابقهای داشته است کمک نقدی به صادرکنندگان این بخش میتواند زمینه بهبود وضعیت این نوع صادرات را ایجاد کند یا در مورد صادرات محصولات کشاورزی با ضعف بستهبندی مواجهیم.

این فعال صادراتی در ادامه بیان کرد: همین مساله باعث شده است که کشورهای رقیبمان در صادرات سنتی بهرغم اینکه کیفیت محصولاتشان با ما برابری نمیکند اما چون بستهبندی جذابی دارند توانستهاند اقبال خوبی به دست آورند. به همین خاطر ما بخشی از بازارهایمان را به علت همین ضعفها از دست دادهایم. نیاز است چاره اساسی در این زمینه بیندیشیم.

او در پاسخ به این سوال که چه تدابیری باید اندیشید که در آینده بتوانیم با تحول در صادرات غیرنفتی مواجه شویم؟ گفت: از طرف دیگر جایگاه بخش خصوصی در اقتصاد ایران بسیار ضعیف است. مادامی که بخش خصوصی رشد نکند نمیتوانیم انتظار داشته باشیم در صادرات غیرنفتی بتوانیم با تحول مواجه شویم. از طرف دیگر دولت باید موانع بر سر راه سرمایهگذاری خارجی را بردارد و این اطمینان را بدهد که دیپلماسی پایداری دارد. باید به سمت آزادسازی حرکت کنیم و هر نوع محدودیت تجاری را از میان برداریم. اگر میخواهیم توسعه صادرات غیرنفتی چشمگیری داشته باشیم باید واردات نیز آزاد شود. مگر میشود ما از کشورهای دنیا این انتظار را داشته باشیم که کالاهای ما را خریداری کنند اما محدودیت در واردات در کشورمان داشته باشیم. اگر این تغییرات بنیادین را در اقتصادمان ایجاد کنیم در کنار بازاریابی و بازارسازی در بازارهای جهانی قطعاً تحول اساسی در توسعه صادرات غیرنفتی خواهیم داشت.