درجه شفافیت بورس

در این شرایط با تحلیلهای منطقی و صحیح امکان ورود نقدینگی جدید به بازار و همچنین گسترش هر چه بیشتر بورس به وجود میآید. روحالله حسینیمقدم، معاون شرکت بورس، در گزارشی مبسوط به بررسی معیارهای موجود برای رتبهبندی شرکتها در بورس تهران پرداخته است. در این گزارش ابتدا به معیارهای رتبهبندی شرکتها اشاره شده است. پس از مقایسه روند رعایت اصول تعریفشده در 5 سال گذشته نیز، پیشنهادهایی از سوی این مقام مسوول بورسی ارائه شده است.

برای رتبهبندی یک شرکت زمان ارائه اطلاعات یکسوم وزن و قابل اتکا بودن پیشبینیها و صورتهای مالی دوسوم وزن رتبهبندی شرکتها را به خود اختصاص میدهند. در این میان نیاز به اصلاح ملاکهای رتبهبندی از مواردی است که این مقام مسوول به آن اشاره دارد. به نظر میرسد شرکتها بیش از آنکه نگران ارائه پیشبینی سودآوری باشند (معیار قابلیت اتکا) باید به رعایت زمانبندی و دقت در ارائه عملکرد توجه کنند. در این خصوص در بورسهای معتبر جهان ارائه پیشبینی درآمد از سوی شرکتها چندان رایج نیست. تنها وظیفه شرکتها در این خصوص ارائه اطلاعات دقیق از عملکرد ماههای گذشته است و وظیفه پیشبینی سود را تحلیلگران برعهده دارند. در نتیجه میتوان فشار بیشتری را برای ارائه اطلاعات دقیقتر در بازههای زمانی کوتاه وارد کرد. در شرایط کنونی ارائه اطلاعات ماهانه از سوی شرکتها در صورت رعایت مفاد آن میتواند در شفافیت بورس مفید باشد. در حالیکه متغیرهای پیشبینی سود شرکتها چندان در اختیار شرکتها نیست (برای مثال در بازارهای جهانی) اما ارائه اطلاعات دقیق از عملکرد شرکتها در بازههای زمانی کوتاهمدت میتواند فضا را برای تصمیمگیری تحلیلگران باز کند. بر این اساس به نظر میرسد معیارهای قابلیت اتکا نیز به اصلاح اساسی نیاز دارند.

معیارهای شفافیت بورس کدامند؟

امتیاز اطلاعرسانی در بازار سرمایه ایران، رتبه شرکتها را در خصوص نحوه اطلاعرسانی آنها براساس دستورالعمل افشای اطلاعات شرکتهای ثبتشده نزد سازمان نشان میدهد. این امتیاز در حال حاضر برای همه شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران در مقاطع سه ماهه محاسبه و از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار منتشر میشود. این امتیاز بین صفر تا 100 گزارش میشود؛ ولی براساس نحوه محاسبات آن، امکان آن که شرکتی امتیاز منفی دریافت کند نیز وجود دارد.دستورالعمل افشای اطلاعات برای تمامی گزارشها در مقاطع مختلف زمانی، مهلت مشخصی را تعیین کرده است. از اینرو شرکتها موظف هستند تا در زمانهای تعیینشده اقدام به انتشار اطلاعات کنند. از طرفی ارسال گزارشهای بدون قابلیت اتکا نیز چیزی جز گمراهی سرمایهگذاران و سهامداران نخواهد داشت. به ویژه در بورس تهران که ناشران موظف هستند قبل از شروع سال مالی جدید بودجه خود را به بازار منعکس کنند.

در محاسبه امتیاز اطلاعرسانی، معیار بهموقع بودن بر اساس زمان ارسال اطلاعات ازسوی شرکت (پیشبینی سود هر سهم، صورتهای مالی میاندورهای حسابرسینشده، صورت وضعیت پرتفوی، اظهارنظرهای حسابرس نسبت به پیشبینی سود هر سهم و صورتهای مالی 6 ماهه، صورتهای مالی حسابرسینشده و حسابرسیشده پایان دوره مالی و برنامه زمانبندی پرداخت سود سهامداران) در مقاطع تعیینشده در دستورالعمل افشای اطلاعات و با لحاظ کردن میزان تاخیر در ارسال اطلاعات، مورد محاسبه قرار میگیرد. میزان تغییرات در پیشبینیهای ارسالی و همچنین تفاوتها میان مبالغ پیشبینیشده و عملکرد واقعی حسابرسیشده معیار قابلیت اتکا در این محاسبات است.

در محاسبه امتیاز اطلاعرسانی، یک سوم وزن مربوط به ارائه اطلاعات در موعد مقرر و دوسوم وزن مربوط به قابلیت اتکا است. به نحوی که اگر شرکتی گزارش مشخصی را با تاخیر ارسال کند به ازای هر روز تاخیر یک امتیاز منفی دریافت خواهد کرد و در مجموع این امتیازات با وزن یک سوم از امتیاز حداکثری (معادل 100) کسر میشود. همچنین اگر سود محققشده شرکت نسبت به سود پیشبینیشده انحراف داشته باشد به میزان انحراف نمره منفی خواهد داشت که در مجموع با ضریب دوسوم از امتیاز صد کم خواهد شد. مجموع این دو امتیاز، نمره اطلاعرسانی شرکت را نشان میدهد. این وزنها از سال 1387 با شروع محاسبه امتیاز اطلاعرسانی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار به همین صورت اعمال شدهاند که میتوان گفت در نظر گرفتن این اوزان مربوط به شرایط آن سالها بوده که با توجه به ارتقای کیفیت اطلاعرسانی شرکتها و آشنایی آنها با مقررات بازار، این وزنها نیاز به تغییر دارند. در حال حاضر با توجه به اهمیت زمان ارائه اطلاعات در فرآیند تصمیمگیری فعالان بازار، به نظر میرسد در نظر گرفتن وزن 33 درصد برای به موقع بودن و 67 درصد برای قابلیت اتکا، قابل بازنگری باشد.

حلقه مغفول قابلیت اتکای اطلاعات

یکی دیگر از مواردی که به نظر میرسد باید در محاسبه امتیاز اطلاعرسانی شرکتها در نظر گرفته شود، تعدیلات سنواتی است. تعدیلات سنواتی یکی از اقلام صورت سود و زیان جامع و صورت تغییرات حقوق صاحبان سرمایه است که از بابت اصلاح اشتباهات اساسی و آثار انباشته تغییر در رویههای حسابداری ناشی میشود. اینگونه تعدیلات به تجدید ارائه صورتهای مالی دوره قبل منجر میشود. رقم تعدیلات سنواتی، سود (زیان) انباشته اول دوره را اصلاح میکند. استاندارد حسابداری شماره 6، علتهای اصلی بروز اشتباه در سیستم حسابداری را مواردی مانند اشتباهات ریاضی، اشتباه در به کارگیری رویههای حسابداری، تعبیر نادرست یا نادیده گرفتن واقعیتهای موجود در زمان تهیه صورتهای مالی، تغییر از یک رویه غیر استاندارد حسابداری به یک رویه استاندارد حسابداری و موارد تقلب بیان میکند.این استاندارد بیان میکند که وجود هر یک از موارد اشارهشده با سطح اهمیت بالا، باعث مخدوش شدن اطلاعات و در نتیجه کاهش میزان قابلیت اتکای صورتهای مالی میشود. از اینرو ضروری است که در محاسبه امتیاز اطلاعرسانی، وزن مناسبی برای تعدیلات سنواتی درنظر گرفته شود یا بهصورت امتیاز منفی در امتیاز اطلاعرسانی نهایی لحاظ شود.بررسی ادواری رتبهبندی شرکتهای بورسی

کیفیت اطلاعرسانی و افشای اطلاعات بر اساس دادههای امتیاز اطلاعرسانی استخراجشده در بازههای زمانی سهماه از سایت «کدال» از ابتدای سال 90 تا سه ماهه اول سال 1395، بررسی شد.در نمودارهای تهیهشده روند امتیاز اطلاعرسانی شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران را به تفکیک امتیاز به موقع بودن و قابلیت اتکا از ابتدای سال 1390 تا سه ماهه اول سال 1395 نشان میدهد.روند رو به بهبود در ارائه اطلاعات از سوی شرکتها را طی سالهای گذشته شاهد هستیم. همچنین رتبهبندی صنایع مختلف نیز به صورت جدول آورده شده است.بر این اساس صنعت فرآوردههای نفتی و خودرو در ردههای آخر این جدول جای گرفتهاند. موضوع شفافیت و افشای اطلاعات شرکتها در بازارهای سرمایه دنیا پس از بحرانهای مالی دو دهه اخیر توجه خاصی را به خود جلب کرده است.

در نتیجه، اصلاحات زیادی در زمینه استانداردهای راهبری شرکتی صورت گرفت که بر بهبود استانداردهای افشا و شفافیت اطلاعاتی شرکتها تمرکز دارد. عمدهترین دلیل تاکید بر استانداردهای افشا و شفافیت این است که این دو مقوله از بنیانهای حمایت از حقوق سهامداران هستند.فراهم کردن اطلاعات لازم برای سرمایهگذاران به آنها کمک خواهد کرد تا تصمیمات سرمایهگذاری آگاهانه و به موقع اتخاذ کنند. اطلاعاتی که سرمایهگذاران برای تصمیمگیری نیاز دارند باید دقیق و به موقع باشد بهگونهای که ارزیابیهای آنها از بازار، انعکاس درستی از وضعیت واقعی آن باشد. به همین دلیل، تلاشهای زیادی در دنیا صورت گرفته تا شرکتها و حتی سازمانها را از منظر افشای اطلاعات و شفافیت مورد ارزیابی و رتبهبندی قرار دهند.

با توجه به برگزاری سالانه مراسم شفافیت در اکثر بورسهای دنیا و اهدای تندیس و لوح شفافیت به شرکتهای منتخب، پیشنهاد میشود علاوه بر رتبهبندی شرکتهای پذیرفته در بورسها از نظر امتیاز شفافیت و انتشار در مقاطع سه ماهه، شرکتها به صورت سالانه مورد ارزیابی قرار گیرند و طی یک مراسم رسمی در ابتدای فروردین هر سال با حضور عالیترین مقامهای اقتصادی کشور به شرکتهای شفاف هر صنعت لوح و جایزه شفافیت اهدا شود. با توجه به ارزیابی، انتخاب و رتبهبندی شرکتهای بورسهای مختلف دنیا از سوی کمیته داوران، پیشنهاد میشود رتبهبندی از سوی کمیتهای متشکل از سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس تهران، شرکت فرابورس ایران، انجمن حسابداران خبره و سازمان حسابرسی صورت گیرد. علاوه بر رتبهبندی 3 ماهه و سالانه شرکتها از منظر کیفیت اطلاعرسانی، باید محاسبه نماگری در نظر گرفته شود که بر اساس آن روند قیمتی شرکتهای شفافتر با بازار مقایسه شود. این شاخص میتواند یک شاخص قیمتی باشد که 30 شرکت شفافتر در مقاطع 3 ماهه در شاخص مبنا قرار گیرند. در حال حاضر با توجه به اهمیت زمان مناسب ارائه اطلاعات در فرآیند تصمیمگیری فعالان بازار به نظر میرسد شاید در نظر گرفتن وزن یک سوم برای به موقع بودن و دو سوم برای قابلیت اتکا، قابل بازنگری باشد.

اگرچه شفافیت و افشا، ارکان اساسی حاکمیت شرکتی هستند، اما رتبهبندی شرکتها از منظر حاکمیت شرکتی را نمیتوان جایگزین رتبهبندی آنها از منظر شفافیت و افشا تفسیر کرد، بلکه این دو مکمل یکدیگرند. با توجه به بررسیهای انجام شده معیارهای انتخاب شرکتهای شفاف و معرفی آنها در مراسم شفافیت، به نظر میرسد موارد ذیل باید به عنوان معیارهای شفافیت انتخاب شوند. کیفیت حسابرسی شرکت (حسابرس شرکت جزو موسسات رتبه الف باشد)، مقبول بودن گزارش حسابرسی شرکت، عدم تخلف شرکتها و جریمه نشدن آنها از سوی بورس طی دوره زمانی مشخص، نداشتن پرونده دادگاهی در زمینه پرداخت بدهیهای اعتباردهندگان شرکت، جلسات و نشست شرکتها با تحلیلگران و رسانهها، وضعیت وبسایت شرکتها از نظر بهروزرسانی و میزان اطلاعرسانی به سهامداران.