جذب خارجی‌ها در سه مرحله

منصور معظمی، رئیس هیاتعامل ایدرو با بررسی چرایی این موضوع، سه مرحله جذب خارجیها در پروژههای صنعتی را واکاوی کرده است. به اعتقاد وی، در جریان ورود سرمایه خارجی به کشور در ابتدا باید اولویتهای سرمایهگذاری تعیین شود و در مرحله دوم چگونگی فعالیت خارجیها مشخص شود. در مرحله سوم نیز ثبات قوانین و مقررات و بههنگام بودن آنها متناسب با شرایط روز جهانی، باید مدنظر قرار گیرد.

هرچند توافق ایران با 6 قدرت جهانی راه را برای ورود سرمایهگذاران خارجی به کشور باز کرد؛ اما فراهم نبودن زیرساختها برای ورود سرمایهگذاران به کشور موجب شد جذب سرمایه خارجی با مشکلاتی مواجه شود. بهطوریکه یکی از راههای جذب سرمایه برای بخش تولید که میتوانست مشکل نقدینگی واحدهای تولیدی را برطرف کند با موانع بسیاری مواجه شد و این امر جذب سرمایه را برای این بخش با چالشهای بسیاری روبهرو کرد. مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی «نبود برنامه راهبردی بازار سرمایه در ایران، نبود قانون صریح، شفاف و واحد برای سرمایهگذاری خارجی در بازار سرمایه، زمانبر بودن فرآیند اخذ مجوز و اخذ سهامداری برای خارجیها، رویه سخت احراز هویت سرمایهگذاران خارجی مطابق قانون مبارزه با پولشویی، سخت بودن یا عدم امکان افتتاح حساب بانکی برای سرمایهگذاران خارجی، ارتباط ضعیف با نهادهای معتبر بینالمللی (منطقهای و جهانی)، عدم اجرای استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی و حسابرسی مستقل، نبود ابزاری برای پوشش ریسک، نوسان نرخ ارز و محدودیت در خروج سرمایه توسط سرمایهگذاران خارجی» را 10 چالش اصلی ورود سرمایه خارجی به کشور اعلام کرده است.

موانعی که رئیس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) نیز با برخی از آنها موافق است و در این خصوص میگوید: باید امنیت را برای سرمایهگذاران خارجی به وجود آورد تا به هنگام سرمایهگذاری از خروج سود یا اصل سرمایه خود امنیت خاطر داشته باشند. از سوی دیگر، باید ثبات قوانین در کشور ایجاد شود تا سرمایهگذار با خاطری آسوده در این خصوص برای سرمایهگذاری در کشور ورود کند. همچنین طولانی شدن لمس اثرات توافق ایران با 6 قدرت جهانی را میتوان یکی از نگرانیهای فعالان اقتصادی دانست؛ بهطوریکه برخی از آنها از این امر بر بدعهدی دولت آمریکا یاد میکنند. با این حال رئیس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران معتقد است مشکلات بهطور قطع در حال برطرف شدن است و اینکه ما انتظار داشته باشیم چند ماه بعد از برجام شاهد برطرف شدن تمام مشکلات باشیم انتظار نادرستی است. درخصوص چگونگی جذب سرمایههای خارجی پس از برجام، گفتوگویی با منصور معظمی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران داشتهایم که در ادامه میخوانید.

با توجه به لغو تحریمهای بینالمللی ارزیابیها نشاندهنده آن است که سرمایهگذاران با احتیاط وارد کشور میشوند، عمده نگرانی سرمایهگذاران برای ورود به ایران چیست؟
احتیاط سرمایهگذاران طبیعی است؛ چرا که سالهای طولانی آمریکاییها تلاش کردند که سدی برای جلوگیری از ورود سرمایه و تکنولوژی به ایران درست کنند. هرچند در این امر موفق نبودند و ما توانستیم در زمان اوج تحریمها حدود 12 میلیارد دلار در بخش پتروشیمی و همین حدود در بخش نفت سرمایهگذاری کنیم، اما از سال 1390 به بعد آمریکا کشورهای اروپایی را نیز با خود هماهنگ کرد و توانست جلوی ورود سرمایه و تکنولوژی به ایران را بگیرد. بهطوریکه علاوه بر کاهش تولید نفت و فرآوردههای نفتی در این دوره، ورود تجهیزات نیز به کشور بسیار سخت شد. این شرایط در حالی است که پس از آن ما مذاکرات با گروه 1+5 را داشتیم، مذاکراتی که بیش از دو سال زمان برد که این امر بیانگر آن است که این مذاکرات بسیار سخت، تکنیکی و زمانبر بوده است. با اتمام مذاکرات و توافق حاصل شده میان ایران و گروه 1+5 و تغییر شرایط، لمس نتایج مذاکرات زمانبر خواهد بود. البته فعالیتهای انجامشده درخصوص مذاکرات و توافقات با کشورهای صاحب صنعت و شرکتهای بینالمللی درخصوص سرمایهگذاری مستقیم در ایران بسیار خوب است و در ایدرو نیز از این بابت استقبال زیادی داشتهایم.

چه عواملی باعث طولانی شدن لمس نتایج مذاکرات ایران با 6 قدرت جهانی شده است؟
کشورهای اروپایی در سالهای اخیر با فشار آمریکا مواجه بودهاند و از سوی دیگر آمریکاییها نیز مطابق با وعدههایی که داده بودند عمل نکردند که این امر موجب شد تا لمس نتایج مذاکرات زمان بر شود، با این حال از دیدگاه من مشکلات قطعا در حال برطرف شدن است؛ بهطور مثال رفت و آمدهای سیاسی نسبت به دولت قبلی بهطور چشمگیری افزایش یافته است. هیاتهایی که در این مدت وارد کشور شدهاند برای بررسی و ارزیابی تمام ابعاد کشور به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در حال تردد در کشور هستند که این امر روند مذاکرات را امیدوارکننده میکند. با این شرایط اینکه ما انتظار داشته باشیم که چند ماه بعد از برجام شاهد برطرف شدن تمام مشکلات باشیم، انتظار نادرستی است. در حال حاضر یکی پس از دیگری گرهها در حال باز شدن است؛ اما آنقدر تعداد گرهها زیاد است که باز کردن تمام آنها زمانبر خواهد بود. در مجموع میتوان گفت ایران یک دیالوگ جدید را در دولت آقای روحانی مطرح کرده است که این دیالوگ در دنیا خریدار دارد. با این شرایط میتوانم بگویم که سفر این هیاتها بسیار مثبت بوده است.

با این شرایط چه چالشهایی در داخل و خارج کشور برای ورود سرمایهگذاران خارجی وجود دارد؟
در داخل اولین کاری که باید انجام دهیم تعیین اولویتها است؛ نیازها بسیار فراوان است و طبیعی است که با توجه به این شرایط نتوان همه نیازها را برطرف کرد؛ بنابراین وزارت اقتصاد یا سازمان برنامه و بودجه باید اولویتهای سرمایهگذاری را تعیین کند و در قالب این اولویتها، دستگاهها و بخش خصوصی اقدام کنند. نکته دوم این است که باید تعیین کنیم که سرمایهگذاری خارجی و فعالیت با این کشورها چگونه باید باشد. طبیعی است که باید حداکثر منافع را درنظر گرفت؛ ولی باید بهگونهای رفتار شود که سرمایهگذار خارجی نیز احساس امنیت کند. از سوی دیگر، ثبات قوانین و مقررات و بهنگام بودن آنها متناسب با شرایط روز جهانی و کشور مهم است و کلیه بخشهای دولتی و خصوصی باید خود را در گسترش روابط و مذاکرات با بیرون توانمندتر کنند. در بخش چالشهای خارجی بالاخره نمیتوانیم منکر این واقعیت باشیم که در دوره تحریمها، آمریکاییها تمام تلاش خود را برای بستن هرگونه فعالیت به هر شکل انجام دادند و پروژه ایرانهراسی را کلید زدند که هنوز آثارش مشهود است؛ اگر چه دولت در این مدت خیلی تلاش کرده فضا را عوض کند، اما بعضی از رفتارها مثل چندصدایی مکرر در اعلام مواضع خارجی ابهام آفرین میشود، ما باید بهرغم همه کارشکنیها فضا را به گونهای مدیریت کنیم که آنها در حاشیه قرار گیرند.

به نظر شما سرمایه خارجی باید به کدام سمت هدایت شود تا به نفع اقتصاد کشور باشد؟
طبیعی است که سرمایهگذاری باید به بخشی هدایت شود که بالاترین ارزش افزوده را همراه با تولید ثروت برای کشور به ارمغان آورد. به نظر من سازمان برنامه و بودجه به لحاظ ساختاری و تیم اقتصادی دولت باید پیشرانهای توسعه را ابلاغ کنند که سرمایهگذاریها در آن مسیر قرار بگیرد. از نظر من اولویت سرمایهگذاری باید ابتدا در صنعت نفت و بعد از آن در صنعت خودرو و صنایع نوین و پیشرفته صورت بگیرد.

تعداد قراردادهای بعد از برجام چه میزان بوده است؟
ارزش قراردادهایی که بعد از برجام در وزارت صنعت، معدن و تجارت منعقد شده کمتر از دو میلیارد دلار است که با این شرایط میتوان گفت ما با استقبال خوب سایر کشورها برای سرمایهگذاری مواجه بودهایم. از سوی دیگر، در این مدت 19 تفاهمنامه و 6 قرارداد به امضا رسیده است. آنچه مسلم است رشد اقتصادی امسال بسیار قابل توجه بوده است.

چندی پیش ایدرو فراخوانی برای جذب سرمایهگذاران در هفت رشته صنعت در چهار گروه مختلف «صنایع نوین»، «پتروشیمی»، «تجهیزات نفت و گاز» و «خودرو و قطعهسازی» را اعلام کرد. این فراخوان چه میزان توانست مورد استقبال سرمایهگذاران قرار گیرد؟
فراخوان اعلام شده با استقبال بسیاری از سوی سرمایهگذاران مواجه شد. در اطلاعیه این نکته مد نظر قرار گرفته بود که درصورت تمایل بخش خصوصی یا هر بخش دیگری، ایدرو حاضر به مشارکت در اجرای طرح تا سهم 20 درصد است. از هفت پروژه، دو پروژه در حال نهایی شدن است که این دو پروژه به «اکریلونیتریل» اختصاص دارد. قرارداد این دو پروژه با سرمایهگذاران داخلی در حال نهایی شدن است، مابقی قراردادها نیز در حال طی مراحل قانونی هستند.

یکی از ایرادهایی که از سوی سرمایهگذاران خارجی مطرح میشود، این است که اطلاعات برای جذب سرمایهگذاری تنها به زبان فارسی در اختیار سرمایهگذاران قرار میگیرد. این امر در حال حاضر به یکی از موانع جذب سرمایهگذاری بدل شده است. در این خصوص چه اقدامی تاکنون صورت گرفته است؟
ایدرو سعی کرد در این پروژه علاوه بر دفترچه مشخصات به فارسی، دفترچهای نیز به زبان انگلیسی تهیه کند و در اختیار متقاضیان قرار دهد تا به این طریق مشکل سرمایهگذاران خارجی برطرف شود. ما سعی کردیم تا اطلاعات را در حدی که میتوانیم در اختیار سرمایهگذاران خارجی قرار دهیم تا این سرمایهگذاران هنگام ورود به کشور با چالش جمعآوری اطلاعات مواجه نشوند.

با توجه به لغو تحریمهای بینالمللی آیا ایدرو سعی دارد تا همانند گذشته بیشترین تمرکز خود را در بخشهای (خودرو، پتروشیمی، نفت و گاز) قرار دهد یا اینکه صنایع دیگر نیز قرار است در دستور کار این سازمان قرار گیرد؟
چهار استراتژی در دستور کار این سازمان قرار گرفته است. در ایدرو اصولا مدیران جدید که وارد میشوند یا تغییر ساختار را در دستور کار قرار میدهند یا اینکه مطالعه استراتژیک را در اولویت کاری خود قرار میدهند؛ اما ما هیچ یک از این کارها را انجام ندادیم. استراتژی ایدرو در حال حاضر عبارتند از: «صنعت حمل و نقل» (هوایی، ریلی و دریایی) که برای تمام این بخشها نیز پروژه تعریف شده است. استراتژی بعدی به بخش «نفت و گاز » بازمیگردد. ایدرو برای این بخش بیش از 8 میلیارد دلار سرمایهگذاری کرده است؛ به همین دلیل یکی از اولویتها است و برای این بخش نیز پروژههای بسیاری تعریف شده است بهطوری که که از 8 شرکت EP که از سوی وزارت نفت نیز معرفی شده، یکی از شرکتها ایدرو بوده است. استراتژی بعدی ایدرو به «صنایع هایتک» مربوط میشود. صادقانه میتوانم بگویم در این بخش اقدام خاصی صورت نگرفته است، شاید بتوان گفت سختی ورود به این بخش عمده دلیل عدم ورود به آن بوده است؛ به همین دلیل هنوز رتبهای برای این بخش نداریم. «توسعه مدیریت» یکی دیگر از استراتژهای این سازمان در حوزه صنعت است. در این بخش طرح آموزش 500 مدیر برتر را آغاز کردهایم که فاز اول این طرح استارت خورده و استقبال بسیار خوبی از این طرح شد که 100 نفر ثبت کردند که 20 نفر گزینش شدهاند، سرمایهگذاری این طرح را ایدرو برای توسعه ظرفیت مدیریت صورت میدهد.

در صورتی که بخواهیم نقشه راهی برای بخش صنعت ترسیم کنیم، از نظر شما که سالها در بخشهای مختلف اقتصادی حضور داشتهاید، باید در چه مسیری قرار بگیریم تا به بخش صنعت کمک بیشتری شود؟
بهعنوان معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت نمیتوانم در این خصوص اظهار نظر کنم؛ اما بهصورت شخصی اگر بخواهم اظهارنظر کنم بخشهایی را مد نظر قرار خواهم داد که ارزش افزوده بیشتری داشته باشند و بهعنوان پیشران در کشور مورد استفاده قرار میگیرند. از دیدگاه من در حال حاضر دو صنعت خودرو و نفت در کشور بهترین شرایط را برای سرمایهگذاری دارند.