نفت ایران و عراق تکیه‌گاه جهان در 2040

این بخشی از گزارش چشمانداز دنیای انرژی IEA است که روز گذشته، خلاصهیی از آن در وبسایت این آژانس منتشر شد. آژانس بینالمللی انرژی در گزارش دورنمای انرژی جهان در سال2016، پیشبینی میکند که جهان در پایان دهه پیش رو، با کمبود عرضه نفت خام مواجه شود. کمبودی که از کاهش سرمایهگذاری کمپانیهای بزرگ نفتی در سالهای پایین بودن قیمت ناشی میشود. آژانس بینالمللی انرژی نوشته، درحالی که متوسط سرمایهگذاری سالانه نفتی در پروژههای جدید بین سالهای 2000 تا 2014 معادل 15میلیارد دلار بوده است، این رقم در سال 2015 به 6.5میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است که از سال 1950 تاکنون بیسابقه بوده و دادههای IEA نشان میدهد در سال 2016 نیز با تغییر خاصی روبهرو نشده است.

آژانس بینالمللی انرژی در گزارش خود سناریوهای مختلفی را برای آینده صنعت نفت جهان ترسیم کرده است؛ سناریوهایی که مسیر آنها، بسته به رویکرد جهان در قبال سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر، تغییر میکند. گاردین به نقل از IEA مینویسد: «اگر کشورها برنامههای انرژی سبز را اجرایی نکنند، قیمت نفت در سال 2040 به 150دلار در هر بشکه خواهد رسید، اما اگر برنامه توسعه انرژیهای تجدیدپذیر با جدیت بیشتری دنبال شود، قیمت نفت در این سال در کانال 80دلار در هر بشکه خواهد بود.»

آژانس در ادامه مینویسد: «ما تخمین میزنیم که اگر میزان پروژههای جدید در سال 2017 برای سومین سال متوالی در حد پایینی باشد، احتمال متعادل بودن عرضه و تقاضا در سال 2020 با رشد فزایندهیی بعید بوده که منجر به دوگانه رونق/رکود در این حالت خواهد شد.»

هشدار آژانس در این مورد، با توجه به سطح اهمیت این نهاد، توجههای فراوانی را به خود جلب کرده است. گاردین در این باره مینویسد: «باوجود اینکه اوپکیها هنوز بر سر کاهش تولید خود به توافق نرسیدهاند و این مساله منجر به افت قیمت نفت در ماه اخیر شده است اما آژانس بینالمللی انرژی معتقد است که هرگونه کمبود عرضه در آینده منجر به افزایش قیمتها خواهد شد و این مساله منجر به گسترش بیثباتی در بازارهای جهانی نفت میشود.»

همین مساله باعث شده روزنامه گاردین سراغ تیم گولد یکی از تهیهکنندگان این گزارش رفته و از او توضیح بیشتری بخواهد. به گزارش «تعادل» و به نقل از گاردین، گولد در این باره میگوید: «در شرایط فعلی، سرمایهگذاری اندک دو سال اخیر قابل مدیریت است اما هشدار ما در رابطه با پایین ماندن سرمایهگذاری در سال 2017 است.»

وی در ادامه اظهار میکند که تاثیرات کاهش سرمایهگذاری در سالهای آینده و در زمانی احساس خواهد شد که هیچ یک از پروژههایی که در قیمت بالای نفت میتوانستند به بار بنشینند، آغاز نشوند و به سرانجام نرسند.

گولد میگوید: «به تلاش بیسابقهیی برای جبران فرصتهای از دست رفته (سرمایهگذاری) نیاز است. ما در مورد گپی که تا پایان دهه جاری و سالهای منتهی به 2020 اتفاق خواهد افتاد، صحبت میکنیم.

عصر نفت ادامه دارد

طبق پیشبینی IEA مهمترین حوزههای تقاضا برای نفت خام در سالهای پیش رو، حوزههای حملونقل، صنعت هواپیمایی و پتروشیمی خواهد بود که جایگزین نفت خام در آنها کمیاب است. وال استریت ژورنال در بخشی از گزارش خود در واکنش به گزارش IEA به نقل از فتیح بیرول رییس آژانس بینالمللی انرژی، نوشت که از دیدگاه رییس آژانس، تقاضای این سه بخش باعث میشود که نفت خام در دو دهه پیش رو، همچنان با رشد تقاضا روبهرو باشد. به همین واسطه است که بیرول رییس ترکتبار IEA در بخشی از گزارش مینویسد: «به پایان رسیدن عصر سوختهای فسیلی اکنون بسیار دور از ذهن است.» این درحالی است که پیش از این سیمون هنری مدیر مالی رویال داچشل پیش از این و با اعلام اینکه شرکتش معتقد است رشد تقاضای نفت متوقف خواهد شد بازار را با پیچیدگی مواجه کرده بود. به گزارش «تعادل» و به نقل از وال استریت ژورنال، سیمون در این رابطه بیان کرده بود: «رویال داچ شل، باور دارد که ممکن است رشد تقاضا برای نفت در دو دهه آینده (در بلندمدت) و همانند پنجسال آینده (میانمدت) متوقف شود.»

بیثباتی پیش روی بازار

گاردین در بخش دیگری از گزارش خود مینویسد که ممکن است کمبود عرضه نفت خبر خوبی برای کمپینهای حمایت از محیطزیست باشد اما آژانس بینالمللی انرژی نسبت به این خوشبینی هشدار میدهد و ابراز تردید میکند. در گزارش آژانس آمده است: «کاهش عرضه و هرگونه بروز بیثباتی قیمتی بدون تردید روند انتقال به سمت نظامهای انرژی با کربن پایینتر و پایدارتر جهانی را پیچیدهتر خواهد کرد.» اما قیمتهای پایین نفت منجر به شتاب بخشیدن به کاهش یارانههای سوختهای فسیلی شده است، چراکه دولتها نیاز کمتری به هزینه کردن پول مالیاتدهندهها برای ارزان نگه داشتن سوختهای فسیلی دارند.

حجم یارانه سوختهای فسیلی از 500میلیارد دلار در سال 2014 به 325میلیارد دلار در سال گذشته رسیده است. این درحالی است که یارانه سوختهای تجدیدپذیر به 150میلیارد دلار رسیده است.

این روزنامه اضافه میکند که آژانس بینالمللی انرژی سناریوهای مختلفی برای پیشبینی قیمت نفت منتشر کرده که بستگی به سرعت تطبیقپذیری جهان با سیاستهای کاهش آلایندههای کربنی است. پایینترین حجم کربن در سناریوهای IEA شامل پیشبینی گسترهیی از تغییرات در مصرف جهانی انرژی است که شامل افزایش قابلتوجه در شمار خودروهای برقی از یکمیلیون و 300هزار بشکه فعلی تا 710میلیون فروند تا 2040 است.

وال استریت ژورنال، در گزارش خود به سناریوی آژانس بینالمللی انرژی در زمینه عدم اقدامات کافی کشورها در حوزه انرژیهای سبز پرداخته و مینویسد که حالا و با روی کار آمدن دونالد ترامپ بر مسند ریاستجمهوری ایالاتمتحده، به واسطه رویکردهای متفاوت او در قبال کاپ پاریس، این سناریو بعید به نظر میرسد؛ سناریویی که آژانس نتیجه آن را نفت 150دلاری در سال 2040 میداند.

سوختهای فسیلی در حال حاضر 80درصد از انرژی دنیا را تامین میکنند و با در نظر گرفتن اینکه تمام برنامههای کاپ پاریس اجرایی شود، این سهم در سال 2040 باز هم 74درصد را نمایندگی خواهد کرد.

براساس سناریوی اصلی آژانس بینالمللی انرژی، تقاضای نفت خام در سال 2040 از 92میلیون و 500هزار بشکه در سال 2015 به 103میلیون و 500هزار بشکه در روز خواهد رسید. افزایش تقاضایی که ایران و عراق با توجه به میزان نفت درجای قابلتوجه خود که هنوز راه درازی برای استفاده از آن دارند، از دیدگاه IEA نقشی مهم و رو به گسترش در تامین آن ایفا خواهند کرد.

هر چند تقاضای نفت خام کشورهای OECD در سال 2040 به سطح 12میلیون بشکه در روز کاهش پیدا میکند اما این کاهش به قدری نیست که بتواند افزایش تقاضا از دیگر نقاط را خنثی کند. هند، بزرگترین منبع رشد تقاضا در آینده، در سال 2040، تقاضایی معادل 6میلیون بشکه در روز برای نفت خام خواهد داشت.

آژانس بینالمللی انرژی در مورد پیشبینی خود از سمت عرضه نیز مینویسد که تولید نفت خام سخت امریکا با تجدید نظری به سمت افزایش در نظر گرفته شده است هر چند عرضه کل غیراوپک در دهه بعدی، با عقبنشینی همراه خواهد شد. IEA ادامه میدهد: «اوپک هم که اکنون به نظر میرسد احیای سیاست پیشین و مدیریت بازار را در پیش گرفته است، در عین حال افزایش سهم خود در بازار نفت تا 50درصد در سال 2040 را پیش روی خود میبیند.»

آژانس در این بخش از گزارش خود مینویسد که دنیای نفت خام در سال 2040 برای رسیدن به تعادل، نیازی رو به افزایش به گسترش تولید نفت خام ایران که در آن زمان تولیدی معادل 6میلیون بشکه در روز دارد و عراق که 7میلیون بشکه در روز افزایش را تجربه خواهد کرد، پیدا میکند.» طبق گزارش IEA تمرکز داد و ستد نفت خام، به سمت آسیا انتقال خواهد یافت. انتقال بسیار مهمی که از خواست امریکا برای پایان دادن به واردکنندگی خالص نفت خام در 2040 منتج خواهد شد.