تجربه جهانی واردات متفـرقه

بهدنبال ابلاغ دستورالعمل کنترل بازار ارز از سوی معاون اول رئیسجمهور در تاریخ 12 دیماه سالجاری، ثبتسفارش واردات خودرو برای شرکتهای فاقد نمایندگی رسمی متوقف شد؛ کمی پس از این در تاریخ 22 دیماه وزارتخانه رای به ممنوعیت ثبتسفارش واردکنندگان متفرقه داد و به این ترتیب وارد کنندگان غیررسمی و متفرقه عملا از بازار واردات خودرو حذف شدند. حال در شرایطی وزارت صنعت دلیل حذف واردکنندگان متفرقه را نداشتن نمایندگی و ارائه خدمات پس از فروش عنوان کرده است که اوایل بهمنماه سال 1393 نیز به دلیل تخلفات بیشمار برخی از واردکنندگان متفرقه از جمله واردات خودروهای دست دوم و همچنین عدم ارائه خدمات پس از فروش وزارت صنعت در قالب طرح ساماندهی واردات خودرو به کشور ثبتسفارش این دسته از واردکنندگان را ممنوع اعلام کرد؛ اما از آنجا که متفرقهها در آن مقطع 70 درصد سهم واردات خودرو به کشور را در دست داشتند و از سوی دیگر انتقادهایی درباره بروز انحصار در بازار مطرح شده بود؛ بنابراین بار دیگر واردات این بخش به شرط ارائه خدمات پس از فروش به مشتریان آزاد شد.

حال در شرایطی ثبتسفارش واردکنندگان متفرقه در پساتحریم ممنوع اعلام شده است که بنا به آمار انجمن واردکنندگان خودرو 51 درصد از سهم واردات خودرو به کشور ازسوی این بخش صورت میگیرد بنابراین حذف آنها از بازار در شرایط کنونی منجر به کاهش عرضه خودرو در کشور خواهد شد که قطعا چالشهای بسیاری را در بازار خودروهای خارجی بهدنبال دارد. اما واردات متفرقهها اگر چه در ایران به بنبست رسیده، اما در دیگر کشورها همچنان پررونق است؛ چراکه عرضه این خودروها در مقایسه با شرکتهای رسمی قیمت پایینتری دارد و همین موضوع با استقبال بسیاری از مشتریان همراه شده است.

اما بررسی تجربه جهانی واردات از طریق شرکتهای متفرقه یا اشخاص حقیقی نشاندهنده آن است که این نوع واردات تحت عنوان «گری مارکت» یا «بازار موازی» شناخته میشود؛ بنابراین اشخاص حقیقی و حقوقی غیرنمایندگی میتوانند خودروهای خود را موازی با شبکه نمایندگی به کشور وارد کنند. براین اساس، بازار موازی یا خاکستری به واردات خودروهای نو یا دستدومی گفته میَشود که از یک کشور دیگر و از طریق کانالهایی به غیر از سیستم رسمی توزیع خودروساز، وارد شود. دلیل شکلگیری این بازار نیز در کشورهای مختلف تفاوت قیمت بین کشورها یا میان خودروهای توزیع شده در شبکه نمایندگی و واردکننده متفرقه است. در این زمینه میتوان به تجربه بریتانیا اشاره کرد؛ در انگلستان بسیاری از مردم ترجیح میدهند از یک کشور دیگر عضو اتحادیه اروپا خودروی نو خریداری کنند و سپس آن را به بریتانیا وارد کنند. زیرا در این کشورها قیمت خودرو پیش از کسر مالیات کمتر از قیمت آن در بریتانیاست؛ بنابراین واردات خودرو متفرقه بسیار رایج است.

در همین زمینه، بهاره عریانی، پژوهشگر خودرو نیز میگوید: چون خودرو یکی از کالاهای جذاب در دنیا به حساب میآید بنابراین بازار موازی آن در کشورهای دنیا بسیار فعال است. در این زمینه قیمت نقش تعیینکنندهای برای مشتریان دارد، بنابراین پدیده واردات موازی یا «گری مارکت» در همه کشورهای دنیا به همین دلیل وجود دارد؛ موضوعی که موجب میشود خریداران یا ریسکپذیران مستقل نیز وارد بازار شوند. وی دلیل دیگر استقبال از این بخش را کارآمد بودن واردات موازی نسبت به فروشندگان مجاز میداند و عنوان میکند: بهدلیل کارآمدی، رقابتی بین این دسته از وارد کنندگان و متفرقهها ایجاد میشود. در شرایطی کارشناسان معتقدند که واردات موازی یا متفرقه باعث جلوگیری از انحصار، افزایش رقابت و کارآیی میشود و در نهایت این موضوع به نفع مشتریان تمام میشود که وزارت صنعت نسبت به بروز انحصار به دنبال حذف این دسته از فعالان بازار خودروهای وارداتی اعتقادی ندارد.

با وجود این فربد زاوه، کارشناس خودرو با اشاره به اینکه این موضوع رقابت را از بین میبرد و انحصار ایجاد میکند، میگوید: پدیده واردات موازی در همه کشورهای دنیا وجود دارد اما موضوع مهم آن است که دولتها به مبارزه با آنها نمیپردازند یا قوانین محدودکننده نمیگذارند؛ زیرا وقتی دولت ورود کند شرایط به نفع یک بخش تغییر میکند. وی معتقد است، اگر قرار است با این پدیده برخورد شود، نمایندگیهای واردکننده باید تصمیماتی را اتخاذ کنند تا بخشی از مشتریان که تمایل به استفاده از این خودروها دارند نیز حق انتخاب داشته باشند. در این زمینه همچنین میتوان به واردات خودروهای متفرقه در تایلند اشاره کرد؛ در این کشور اکثر خودروهایی که به صورت متفرقه وارد میشوند، خودروهای گران، کمیاب و اسپورت هستند که اکثر این خودروها نیز متعلق به برند مرسدس بنز است. گرچه این خودروساز نمایندگی رسمی در تایلند دارد، اما اکثر خودروهای این برند از طریق واردات متفرقه به این کشور وارد و فروخته میشوند.

مرسدس بنز تایلند اعلام کرده است برای خودروهایی که بهطور متفرقه وارد شدهاند، گارانتی در نظر نمیگیرد؛ بنابراین آنگونه بهنظر میرسد دولتها دخالتی در این زمینه ندارند و کنترل این موضوع را به واردکنندگان میسپارند.همچنین تجربه ورود متفرقهها در کشور ژاپن نیز نشاندهنده آن است که خودروسازان ژاپنی برخی از مدلهای خود مانند سوبارو بیآرایتی و اینفینیتی افایکس را در بازار این کشور نمیفروشند. بنابراین واردکنندگان متفرقه خودروهایی را که در ژاپن تولید میشوند اما به بازار این کشور عرضه نمیشود، وارد میکنند. در چین نیز بازار خودروهای وارداتی متفرقه سالهاست که بهطور محدود بهویژه در شهرهای بندری تیانجین و دالیان وجود دارد. منطقه آزاد شانگهای نیز یک نمایندگی خودرو دارد که خودروهای نو که از دیگر نقاط وارد شدهاند در آنجا بهفروش میرسند. این خودروها بسیار ارزانتر از خودروهای مشابه در نمایندگیهای رسمی فروش هستند. همچنین در سوئد اکثر خودروهایی که به صورت متفرقه وارد میشوند آمریکایی هستند و از طریق آلمان به سوئد وارد میشوند. در سوئد برای خودروهای وارداتی دستدوم محدودیت سنی وجود ندارد.