بازیگران اصلی اقتصاد

هرچه سهم دولت بیشتر باشد اقتصاد دستوریتر یا حکومتیتر است و هرچه مردم و شرکتهای خصوصی در تولید نقش بیشتری داشته باشند اقتصاد آزادتر است. تجربه نشان داده اقتصاد آزاد کارآیی به مراتب بیشتری نسبت به اقتصاد دستوری دارد. به سراغ دولت برویم؛ وظیفه دولت در درجه اول تامین نظم و امنیت و همچنین نیروی دفاعی برای محافظت از کشور است. علاوهبر این دولت وظیفه قانونگذاری در برخی بازارها را بهعهده دارد تا این بازارها بتوانند کارآیی مناسبی داشته باشند. برای مثال همانند آنچه در بازار پول یا بانکی مشاهده میکنید که دولت نرخ بهره را متناسب با شرایط اقتصادی افزایش یا کاهش میدهد.

دولت وظیفه دارد بازارها را بهگونهای نظاممند کند که همه اقشار در تولید ملی نقش داشته باشند و همه مردم از منافع حاصل از بهرهبرداری منابع طبیعی و تولیدات که حق مسلم آنان است سود ببرند. برای انجام این امر نیاز به یکسری اطلاعات جامع از شاخصهای اقتصادی دارد. برای مثال دولت باید بداند چه میزان افراد بیکار در کشور وجود دارند، وضع توزیع درآمد بین اقشار مختلف به چه صورت است، با توجه به ظرفیتهای موجود چه سطحی از تولید در کشور محقق میشود، آیا این میزان تولید با ظرفیتها تناسب دارد؟ وضع کلی قیمت کالاها و خدمات چگونه است؟ تورم در کشور بالا است یا پایین؟ و...

سیاستگذاران و تصمیمسازان باید بر اساس این اطلاعات تصمیمات کلی اقتصاد کشور را اتخاذ کنند، شاخهای از علم اقتصاد تحتعنوان «اقتصاد کلان» وظیفه بررسی این شاخصها، اندازهگیری آنها و ارائه راهکارهای مناسب بهمنظور تعدیل مناسب آنها را بهعهده دارد. برای مطالعه روند تولید، نحوه توزیع این تولیدات و میزان مصرف، دولت باید بداند که در حال حاضر بهصورت دقیق وضع این شاخصها به چه صورت و به چه سمتی در حال حرکت است. این اطلاعات تحت عنوان «حسابهای ملی» اندازهگیری و ذخیره میشوند. اگر به سایت بانک مرکزی مراجعه کنید در بخش دادههای سری زمانی این اطلاعات قابل رؤیت است. شاید مهمترین این دادهها تولید ناخالص داخلی است که بهمعنی ارزش نهایی کلیه کالاها و خدمات تولید شده در داخل کشور در بازه زمانی مشخص (یک سال) است. با داشتن این اطلاعات کلی اکنون میتوان فرآیند تصمیمسازی برای اقتصاد را تعیین کرد یا به پیشبینی آن برای آینده پرداخت.

نقش این اطلاعات بهقدری حیاتی است که در نبود آن اساسا نمیتوان در سیستم اقتصادی دنیا فعالیتی داشت و چرخهای تولید کشور از حرکت میایستند. این اطلاعات باید بهصورت دقیق و شفاف در اختیار همگان قرار گیرد. تمامی اقتصادهای بزرگ، این اطلاعات را در اختیار پژوهشگران و اقتصاددانان خود قرار میدهند تا به تجزیه و تحلیل وضع اقتصادی کشور بپردازند. از دل همین پژوهشهاست که سیاستهای بعدی دولتها و قوانین در بازارهای مختلف تعیین میشوند. بنابراین ارائه این اطلاعات، درگاهی برای تعامل مردم بهخصوص اقتصاددانان با دولت در فرآیند تصمیمسازی است. همواره در سایت بانک مرکزی اولویتهای پژوهشی وجود دارد که هدف آن رسیدن به همین مطالبی است که گفته شد. اما باید توجه داشت که زمانی این رویه کارگر میافتد که مردم نیز نمود پژوهشهای خود را ببینند.

سالانه صدها طرح پژوهشی انجام میشود و واقعیتهای مهمی از وضع اقتصادی کشور را بیان میکند اما این حقایق روی کاغذ میمانند و هیچگاه بهصورت دستورالعملی رفتاری در سیاستها نمود پیدا نمیکنند. به سراغ دادهها برویم؛ شما میتوانید با مقایسه تولید سال قبل با امسال بررسی کنید که تولید نسبت بهگذشته افزایش داشته یا اصطلاحا رشد داشته است. افزایش تولید بهمعنی این است که وضع اقتصادی یک کشور بهصورت کلی بهتر شده است. حال اگر میخواهید بدانید که درآمد این تولیدات چگونه بین مردم توزیع شده باید به سراغ شاخصهای توزیع درآمد نظیر «ضریب جینی» بروید. این شاخص درجه برابری توزیع درآمد بین افراد جامعه را اندازهگیری میکند. به صورت خیلی خلاصه این نسبت بین صفر و یک است که هرچه این میزان به صفر نزدیکتر باشد یعنی توزیع یکسان درآمد بین مردم بیشتر است و هرچه این میزان به یک نزدیکتر باشد یعنی ثروت در دست قشر محدودی از جامعه است. این شاخص نیز در سالنامههای آماری بانک مرکزی قابل مشاهده است. داده مهم دیگر که در تحلیلهای اقتصادی بسیار مهم است تورم است.

برای اندازهگیری تورم شاخصی تحتعنوان «شاخص قیمت مصرفکننده» در دادههای سری زمانی قابل مشاهده است. این شاخص در حقیقت یک سبد متشکل از مجموعهای از کالاها و خدمات اساسی در کشور است. وقتی این شاخص برای مثال در این ماه، نسبت به ماه قبل افزایش داشته باشد یعنی مردم همان کالاها و خدمات را به قیمتی بالاتر باید خریداری کنند. این شاخص مبنای اندازهگیری نرخ تورم در اقتصاد کشورهاست. در بخش دیگری از دادهها میتوانید رفتار بازارهای پولی کشور را بررسی کنید. بازار پولی کشور همان بازار بانکی است. بانکها واسط بین دارندگان مازاد منابع مالی و متقاضیان دریافت این منابع برای انجام امور اقتصادی خود هستند.

درآمد آنها نیز حاصل اختلاف بین نرخ بهره سپرده با نرخ بهره وام است. اگر بخواهید ببینید عملکرد سیستم بانکی در کل به چه صورت بوده به سایت بانک مرکزی و بخش دادههای سری زمانی، قسمت متغیرهای پولی و اعتباری مراجعه کنید. هرچه در مورد میزان جذب سپرده، حجم وامهای اهدایی، میزان معوقات بانکی و... بخواهید بدانید در این قسمت موجود است.  مجموعه دادههای موجود در بانک مرکزی شامل بخشهای متعدد دیگری نیز هست که در اینجا سعی شد مهمترین آنها بیان شود. این دادهها مبنای محاسبه شاخصهای مهم اقتصادی بهمنظور بررسی وضعیت اقتصادی کشور در اختیار مخاطبان قرار میدهد. همین دادهها هستند که اقتصاددانان با استفاده از آنها به بررسی وضع موجود و پیشبینی آینده اقتصاد کشور میپردازند.