تجربه آسیایی رونق صنعتی

مهمترین سیاست کرهجنوبی برای افزایش بهرهوری بنگاههای کوچک و متوسط نیز ایجاد پیوند و تشویق آنها به همکاری بیشتر با صنایع بزرگ است که هسته اصلی رشد اقتصادی این کشور در دو دهه گذشته بودهاند. حمایت از نوآوری و خلاقیت در بنگاههای نوپا و بهروزرسانی فناوریها از دیگر سیاستهای این کشور است.

تقویت صنایع کوچک و متوسط با توجه به نقش مهم آنها در توسعه اقتصاد کشورها همواره بهعنوان یکی از موتورهای پیشران رشد مورد توجه واقع شده است. امروزه بسیاری از کشورها به خوبی به جایگاه مهم بنگاههای کوچک و متوسط در نوآوری، اشتغالآفرینی و انعطافپذیری بیشتر نسبت به صنایع بزرگ پی بردهاند. از این رو بسیاری از کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه برای حل مشکلات این بخش از صنعت، برنامههای حمایتی خاصی تدوین کردهاند. یکی از کشورهای موفق در زمینه حمایت از صنایع کوچک و متوسط، کرهجنوبی است. تجربه کرهایها نشان میدهد که آنان برای حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط نه تنها از وامدهی بانکها بهره بردهاند، بلکه برای شارژ مالی این صنایع، تمام ابزارهای موجود را تقویت کردهاند.

این در حالی است که تولیدکنندگان ایرانی بانکها را مهمترین بخش تامین منابع مالی خود میدانند و بار سنگین شارژ مالی در ایران بر دوش بانکها قرار گرفته است. در همین راستا مرکز تحقیقات و بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی ایران در گزارشی به بررسی دلایل موفقیت کره جنوبی در حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط پرداخته است. در این کشور نقطه قوت حمایتهای به عمل آمده از صنایع کوچک و متوسط، برنامهها و سیاستهای متنوعی است که دولت کره در جهت رفع موانع پیشروی این بنگاهها و به ویژه تسهیل تامین مالی آنها تدارک دیده است. تنوع کانالهای تامین اعتبار، ایجاد نهادهای تضمین اعتبار، وجود یک بانک صنعتی با تمرکز بر تامین مالی بنگاههای کوچک و متوسط، راهاندازی بورس جدید کره به منظور حمایت و راهنمایی بنگاههای کوچک و متوسط به سمت بورس اصلی، از جمله اقدامات موثری است که میتواند با توجه به تجربه کشور کره جنوبی، در ایران نیز بهکار گرفته شده و از نتایج آن بهرهمند شد.

همچنین با در نظر گرفتن سیستمهای صنعتی بومی کره، به نظر میرسد مهمترین سیاست کره برای افزایش بهرهوری بنگاههای کوچک و متوسط، ایجاد پیوند و تشویق آنها به همکاری بیشتر با صنایع بزرگ است که هسته اصلی رشد اقتصادی این کشور در دو دهه گذشته بودهاند. از سوی دیگر، حمایت از نوآوری و خلاقیت در بنگاههای نوپا و به روزرسانی فناوریهای مورد استفاده از سوی این بنگاهها، میتواند سرعت رشد را افزایش داده و رقابتپذیری بنگاههای کوچک و متوسط را تقویت کند.

ظهور بنگاههای اشتغالآفرین

کره جنوبی از جمله کشورهایی است که در طول 25 سال اخیر، رشدی سریع را تجربه کرده و درآمد سرانه آن از 39 درصد متوسط درآمد سرانه کشورهای پردرآمد عضو سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه در سال 1991 به 75 درصد در سال 2014 افزایش داشته است. در دهههای 1960 و 1970 شرکتهای بزرگ، عامل اصلی بیش از نیمی از افزایش در اشتغال، تولید و ارزش افزوده در کره محسوب میشدند، اما از اوایل دهه 1980، بخش بنگاههای کوچک و متوسط کره نیز به موازات جدیتر شدن حمایتهای دولتی، شروع به افزایش سهم خود در اقتصاد کردند، بهطوری که بعد از رکود ایجاد شده به واسطه بحران مالی سال 1977، این بخش توانست سهم خود در اشتغال را بهطور چشمگیری افزایش دهد. در پایان سال 2014 تعداد بنگاههای کوچک و متوسط در کره به 3/5 میلیون رسید که 99/9 درصد از کل بنگاههای فعال در کره را تشکیل میداد و منبع خلق 87/9 درصد از کل اشتغال کره بود.

رویکردهای اتخاذ شده از سوی دولت کره، نشان دهنده آن است که این کشور، پس از تجربه رشدهای سریع به رهبری بنگاههای بزرگ، اکنون و در پی افزایش رقابت جهانی و ظهور اقتصادهایی با پتانسیل رشد بالا، به درستی به اهمیت صنایع کوچک و متوسط پی برده و خواستار افزایش قدرت رقابت، تسهیل تامین مالی و فراهم کردن زمینههای بروز خلاقیت و نوآوری در این صنایع به موازات بنگاههای بزرگ است. براساس آمارهای بانک جهانی در سال 2015،کره با تولید ناخالص داخلی047/1 میلیارد دلار بر اساس برابری قدرت خرید (به قیمت ثابت سال 2011) سیزدهمین اقتصاد دنیا و ششمین اقتصاد آسیا بوده است.

در سالهای گذشته غولهای بزرگ تولیدات کارخانهای، مانند سامسونگ، هیوندایی و ال جی در قلب توسعه اقتصادی سریع این کشور قرار داشته و حمایت دولت از این کارخانهها سبب شد که کره در بخشهایی مانند کشتیسازی، صفحات نمایش پیشرفته، تلفنهای همراه و تراشههای حافظه، تبدیل به یک کشور پیشرو شود. اما اکنون این پرسش مطرح است که آیا چند شرکت بزرگ (چائبول در اصطلاح کرهای) میتوانند همچنان راهبری رشد اقتصادی این کشور را در رقابت با سایر کشورها، از جمله چین، ادامه دهند؟ اگرچه عملکرد شرکتهای بزرگ برای رشد اقتصادی این کشور حیاتی است، اما شکی نیست که وجود بنگاههای کوچک و متوسط فعال و سرزنده میتواند به سرعت گرفتن هرچه بیشتر این رشد کمک کند.

در واقع همزمان با افزایش بهرهوری بنگاههای بزرگ، سهم آنان در ایجاد اشتغال داخلی کاهش مییابد، چرا که این شرکتها در حال گسترش بازارهای خود در خارج از مرزهای کشور کره هستند؛ بنابراین کارگران کمتری را در داخل استخدام کرده و در عمل بار ایجاد اشتغال بر عهده بخش خدمات و بنگاههای کوچک و متوسط قرار میگیرد. این مساله که بهرهوری شرکتهای خدماتی و بنگاههای کوچک و متوسط تنها 35 تا 40 درصد بهرهوری بنگاههای بزرگ است، نشان دهنده چالشهای پیشروی صنایع کوچک در کره است. در واقع به دلیل سهم عظیمی که بنگاههای بزرگ از بازار دارند، صنایع کوچک و متوسط تاکنون نتوانستهاند همانند آنها شغلهای بلندمدت و دارای پرداختی مناسب به جامعه عرضه کنند. از طرفی، قدرت رقابت بنگاههای کوچک و متوسط در دو دهه اخیر، در سایه قدرت بنگاههای بزرگ تضعیف شده و توانایی آنها را در بهرهبرداری مناسب از حمایتهای دولت تحت تاثیر قرار داده است.

5 مسیر تامین منابع مالی

بخش بنگاههای کوچک و متوسط در کره، از نظر پتانسیلهای اقتصادی، اهمیت بسیاری در اقتصاد این کشور دارد. این بنگاهها خالقان اصلی اشتغال در کشور کره به شمار میروند. تعداد افراد شاغل در این بنگاهها 14/03 میلیون نفر بوده که 87/9 درصد از کل اشتغال کره را تشکیل میدهد. از جمله اقدامات دولت در جهت شتاببخشی مجدد به رشد اقتصادی، اتخاذ اقداماتی برای بهبود زیرساختهای لازم برای کسبوکارهای مخاطرهپذیر و بنگاههای کوچک و متوسط است. متنوعسازی زمینه فعالیت، جذب سرمایه انسانی و انجام اقداماتی برای حفظ حقوق مالکیت از جمله حمایتهای دولت از این بخش است. اما متداولترین منابع تامین مالی بنگاههای کوچک و متوسط در کره به ترتیب عبارت است از 1-وامهای بانکی، 2-اعتبارات سیاستی، 3-تامین از طریق صندوقهای سرمایه مخاطرهپذیر، 4-تامین مالی از طریق انتشار سهام و 5- وامهای غیر بانکی.

سهم وامدهی بانکی به بخش بنگاههای کوچک و متوسط در کره به نسبت سایر منابع تامین مالی بالا بوده و طبق آخرین آمار رسمی موجود، در سال 2012، معادل 78 درصد از کل وامهای بانکی مربوط به کسب و کارها در کره، به بنگاههای کوچک و متوسط اختصاص یافته است. دولت کره برای کاهش مشکلات مالی بنگاههای کوچک و متوسط، نهادهای تضمین اعتبار را ایجاد کرده که وظیفه اصلی آنها تامین ضمانت برای بنگاههای نوپا و شرکتهای کوچک و متوسطی است که از کمبود وثیقه مناسب رنج برده یا بهرغم دانشمحور بودن فعالیتشان، به فناوریهای روز دسترسی ندارند. همچنین در بخش غیربانکی شرکتها و صندوقهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیری وجود دارند که تحت نظارت اداره کسبوکارهای کوچک و متوسط بوده و بخشی از تامین مالی بنگاههای کوچک و متوسط را بر عهده دارند.

در بخش بازار سرمایه نیز بازاری به نام بورس جدید کره که در سال 2013 آغاز به کار کرده فعالیت دارد که هدف آن فراهم آوردن بازاری برای معامله اوراق بهادار مربوط به بنگاههای کوچک و متوسط و شرکتهای مخاطرهپذیری است که از پتانسیل رشد بالایی برخوردار هستند. در مجموع میتوان اینگونه نتیجهگیری کرد که در سالهای اخیر و در پی افزایش رقابت در بازارهای جهانی، دولت کره، تلاشها برای حمایت از بخش صنایع کوچک و متوسط را بهعنوان نیروی محرک جدیدی برای رشد افزایش داده است. نقطه قوت حمایتهای به عمل آمده از صنایع کوچک و متوسط، برنامهها و سیاستهای متنوعی است که دولت برای رفع موانع پیش روی این بنگاهها و به ویژه تسهیل تامین مالی آنها از کانالهای مختلف تدارک دیده است.