آتش‎‌بس میان شیل و اوپک؟

منافع این دو گروه چنان با هم گره خورده است و چنان هر دو به رشد قیمت نفت برای ادامه حیات خود نیاز دارند که در حال حاضر تنها یک چیز میخواهند؛ آتشبس! آنطور که شواهد نشان میدهد و کارشناسان مختلف اعلام کردهاند کنفراس سراویک (CERAWEEK)که هفته گذشته در هوستون برگزار شد، به محلی برای نمایش تلاش اوپک و شیل برای نزدیک کردن دیدگاهها و تعاملات خود بدل شده بود بهطوریکه بسیاری از کارشناسان وجود چنین تعامل و پذیرشی از سوی دو طرف را بیسابقه میدانند.

بهطور مثال از یکسو محمد بارکیندو بهعنوان دبیرکل اوپک در این کنفرانس اعلام کرده است که اوپک، تولیدکنندگان آمریکایی را بهعنوان دشمنان خود نمینگرد و شیل یک شریک استراتژیک در فرآیند ایجاد توازن در بازار نفت برای اوپک است. از سوی دیگر هارولدهام، میلیاردر نفتی در آمریکا که روزگاری هشدار میداد هر یک بشکه نفتی که در آمریکا کمتر تولید شود تروریستها در خاورمیانه یک گام قدرت میگیرند، هفته گذشته به همکاران خود در دیگر شرکتهای شیل نسبت به توسعه بیرویه میادین شیل هشدار داد. اما آیا این تعاملات و نزدیک شدن دیدگاهها میتواند موجب شود که تولیدکنندگان شیل با اوپک به همکاری و توافق دستیابند؟ همانطور که این سازمان در ماههای اخیر با روسیه، مکزیک، قزاقستان و همه 11 کشور غیر عضواوپک به توافق رسید. جان کمپ، تحلیلگر رویترز، با تاکید بر اینکه به دلیل تعدد شرکتهای شیل ایجاد هماهنگی بین آنها بسیار دشوار است، از مشکلات قانونی یاد میکند که تقریبا هرگونه همکاری بین اوپک و تولیدکنندگان شیل را عملا غیر ممکن کرده است.

صلح، پس از جنگ

اوپک و شیل از سال 2014 در جنگ نانوشتهای روبه روی هم قرار گرفتند، اما جنگ مداوم این دو گروه تولیدکننده نفت هیچ برندهای از خود به جا نگذاشت و از نزاع بین آنها تنها مصرفکنندگان بودند که از قیمتهای پایین سوخت، لذت بردند. اعضای اوپک در این سالها حجم زیادی از درآمدهای نفتی خود را از دست دادند و حال بیش از هر زمان دیگری به رشد قیمت نفت و افزایش منابع ارزی برای کاهش کسری بودجه خود نیاز دارند. از سوی دیگر، تولیدکنندگان نفت شیل و کل زنجیره صنعت نفت آمریکا در دو سال اخیر به شدت از افت قیمتها آسیب دیدهاند و حال چندی است با رشد قیمت نفت که به مدد مهندسی اوپک در بازار نفت رخ داده، اندکی بهبود یافتهاند. دو طرف که ظرف سالهای 2014 و 2015 با سرسختی با هم مقابله کرده بودند، ظرف سالهای 2016 و 2017 به شناخت و پذیرشی نسبت به هم دستیافتند و حال به این نتیجه رسیدهاند که منافعشان به یکدیگر گره خورده است. اوپک و صنعت شیل به یکدیگر وابسته هستند. اگر آنها تولیدات خود را افزایش دهند و بیش از مقدار مورد نیاز به بازار نفت عرضه کنند، هر دو بازنده خواهند بود. شرکتهای تولیدکننده شیل به اوپک برای کاهش ذخایر انبارهای نفتی و افزایش قیمت نفت نیاز دارند و اوپک نیز نیاز دارد که شیل، منابع و عرضه خود را مدیریت کند تا سیاست این سازمان برای کاهش عرضه نفت موفقیتآمیز باشد.

سراویک، صحنه نمایش رفاقتهای جدید

روابط گرم تولیدکنندگان نفت شیل و اوپک در کنفرانس سراویک که هفته گذشته در هوستون برگزار شد، نمود پیدا کرد. در حاشیه این کنفرانس، نشست مشترکی بین آن عده از سران اوپک که در سراویک حضور داشتند و 20 تولیدکننده نفت در آمریکا، برگزار شد. از سویی به گفته دبیر کل اوپک، قرار است همچنین در کنفرانس انرژی ماه آینده هوستون، جلسات مشترکی بین این دو گروه در راستای تبادل اطلاعات مالی و تکنیکی برگزار شود. محمد بارکیندو همچنین در کنفرانس سراویک اعلام کرد که «یخ» بین اوپک و شرکتهای شیل و صندوقهای پوشش ریسک آب شده است. وی از تولیدکنندگان نفت شیل و صندوقهای پوشش ریسک بهعنوان بازیگران بزرگ بازار نفت یاد کرد. به گفته بارکیندو، اوپک به تولیدکنندگان آمریکایی بهعنوان خطری بالقوه نگاه نمیکند. وی با بیان اینکه آمریکا شریک ماست و میتوانیم همکاری مسالمتآمیزی در ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا داشته باشیم، گفت: «آنچه برای اوپک مناسب است، یقینا برای آمریکا هم مناسب است.»

از سوی دیگر هارولدهام، رئیس یکی از بزرگترین شرکتهای تولیدکننده نفت شیل نیز در این کنفرانس به تولیدکنندگان شیل هشدار داد که اگر مانند سابق به شکل بیرویه و مدیریت نشده به توسعه میادین نفتی بپردازند و عرضه نفت خود را بیحساب افزایش دهند به یقین بازار نفت را از بین خواهند برد. این میلیاردر فعال در صنعت نفت شیل گفته است که «زیادهروی شیل در افزایش سرمایهگذاریها میتواند به افت شدید قیمتها و مرگ بازار نفت منجر شود.» هشدار به تولیدکنندگان نفت شیل از سوی یکی از بزرگان خودشان موضوعی است که تا کنون سابقه نداشته است.

در کنفرانس سراویک همچنین مشخص شد که اوپک نقش صندوقهای پوشش ریسک و معاملهگران در بازار فیزیکی نفت را به رسمیت شناخته است. تلاش این سازمان برای ارتباط با مدیران صندوقهای پوشش ریسک و معاملهگران نشان میداد اوپک به این شناخت رسیده که آنها دیدگاه‎های خود را درخصوص عرضه و تقاضای بازار نفت و همچنین قیمتهای آینده دارند و نقش تعیینکنندهای درخصوص قیمت نفت در کوتاه مدت بازی میکنند. اوپک با رسیدن به توافق برای کاهش عرضه نقش مهمی در تغییر جهت معاملات در بازار آتی بازی کرد. صندوقهای پوشش ریسک و معاملهگران از نوامبر به شکل بیسابقهای در موقعیتهای انتظار برای رشد قیمت نفت سرمایهگذاری کردهاند و با رساندن حجم معاملات در این موقعیتها به 900 میلیون بشکه رکورد بیسابقهای از خود بهجا گذاشتند. واضح است که این حجم قرارداد در موقعیتهای انتظار برای رشد قیمت نفت، نقش بسیار مهمی در رشد قیمتها در ماههای اخیر بازی کرده است، از اینرو اوپک که پیش از این معاملهگران در بازارهای فیزیکی و صندوقهای پوشش ریسک را دلالان بازار نفت میدانست و آنها را سرزنش میکرد، حال مشتاق به همکاری بیشتر با آنها برای حفظ قیمتها و ایجاد ثبات در بازار نفت است.

تاریخچه تلاش اوپک برای دوستی

مهمترین وظیفه اوپک بهعنوان یک کارتل، مدیریت عرضه بازار نفت برای کنترل قیمتهاست. با این حال بزرگترین مشکل این سازمان این است که تنها یک اقلیت در عرضه جهانی نفت بهشمار میرود. در واقع تنها نزدیک به یکسوم از عرضه جهانی نفت به اوپک تعلق دارد و دوسوم از آن در کشورهای خارج از این سازمان تولید میشود. از اینرو بارها و بارها تلاش اوپک برای کنترل عرضه جهانی نفت از سوی تولیدکنندگان خارج از این سازمان با شکست مواجه شده است. در دهه 70 و 80 میلادی تلاش این سازمان برای رشد قیمتها توسط اتحاد جماهیر شوروی، چین و تولیدکنندگان نفت در دریای شمال به چالش کشیده شد. همچنین در سالهای اخیر بازیگران نفت شیل در آمریکای شمالی موانع مهم پیشروی اوپک برای کاهش عرضه جهانی نفت بودهاند. از اینرو اوپک برای افزایش قدرت خود و همچنین تقسیم کردن بار کنترل تعادل بازار نفت در این سالها، بارها تلاش کرده که تعامل خود را با تولیدکنندگان خارج از این سازمان افزایش دهد و با آنها به تفاهم برسد. در سالهای 1985 و 1986 اوپک تلاش ناموفقی برای همراه کردن تولیدکنندگان نفت در انگلیس و نروژ داشت. همچنین در سالهای 1998 و 1999 اوپک به موفقیت نسبی برای همراه کردن کشورهای نروژ، روسیه، عمان و مکزیک دست یافت. سال گذشته نیز این سازمان موفق شد که 11 کشور تولیدکننده نفت در خارج از اوپک را با خود همراه کند.

موانع برای نزدیکی شیل و اوپک

حال بهنظر میرسد اوپک به دنبال ایجاد روابط بیشتر برای ایجاد ثبات در بازار نفت و ممانعت از افت قیمتها با تولیدکنندگان شیل است. این سازمان اعلام کرده که به دنبال تعامل با آمریکا است و تولیدکنندگان این کشور را بهعنوان یک شریک استراتژیک در فرایند ایجاد توازن در بازار نفت میبینند. با این حال ایجاد چنین تعاملی چندان ساده و امکانپذیر بهنظر نمیرسد و محدودیتهای بسیاری در این راه وجود دارد. اول اینکه تولید نفت آمریکا توسط دهها شرکت که در سراسر این کشور پراکندهاند، انجام میشود، از اینرو ایجاد تعامل و همکاری بین این تعداد تولیدکننده کاری آسان و عملی نیست. اما مشکل دوم و بسیار بزرگتر به مشکلات قانونی در ایالاتمتحده آمریکا بازمی‎گردد. براساس قانون این کشور هرگونه تلاش برای هماهنگی تولید و کنترل قیمت‎ها میان تولیدکنندگان آمریکایی و همچنین بین آنها با اوپک ممنوع است و خلاف قانون محسوب میشود. هرگونه اقدام برای اشتراکگذاری میزان تولید آینده و چشمانداز قیمتها و حتی ایجاد سهمیهبندی در بازار نفت مجازات کیفری و مدنی شدیدی به همراه دارد. بر اساس این قانون که با نام «آنتیتراست» شناخته میشود، حتی هرگونه تعامل برای داشتن یک چشمانداز قیمت در آینده ممنوع است و برای شرکت‎های متخلف 100 میلیون دلار و برای هر فرد یک میلیون دلار جریمه نقدی و تا 10سال زندان درنظر گرفته میشود، بنابراین حتی اگر تولیدکنندگان نفت در آمریکا و اوپک برای همکاری با هم علاقهمند باشند با موانع قانونی روبهرو هستند. گفته میشود قانون آنتیتراست در واقع برای ممانعت از هرگونه مشارکت بین اوپک و تولیدکنندگان آمریکایی وضع شده است.

در حالحاضر، تولیدکنندگان نفت شیل، اوپک و دیگر اجزای صنعت نفت خواهان جلوگیری از افت قیمت نفت و کمک به رشد قیمتها هستند. اعضای اوپک و روسیه بارها اعلام کردهاند که از توافق ایجاد شده راضی هستند و تولیدکنندگان نفت شیل نیز گفتهاند که نظم و مدیریت مالی بیشتری خواهند داشت و از سرمایهگذاری روی چاههای نفتی که چندان سودده نیستند، اجتناب خواهند کرد. صندوقهای پوشش ریسک و دیگر سرمایه‎گذاران بازار نفت نیز برای مدیریت مالی در راستای افزایش قیمت نفت در میانمدت اعلام آمادگی کردهاند. با این حال هیچ راهحل قانونی برای ایجاد مشرکت و همکاری بین اوپک و تولیدکنندگان نفت شیل وجود ندارد و آنها محکوم هستند چرخهای را که صنعت نفت از آغاز شروع کرده است، ادامه دهند.