مثلث تورم‌ساز پایان سال

مطابق این بررسیها، «نوسانات فصلی و افت عرضه محصولات کشاورزی»، «افزایش تقاضای پایان سال» و «نوسان نرخ ارز و حجم پول»، سه عامل اصلی رشد قیمت مواد خوراکی بودند. اثرگذاری این عوامل باعث شده مطابق آمارهای گزارش خردهفروشی بانک مرکزی تورم ماهانه سه گروه خوراکی در اسفندماه به بالای سطح 19 درصد برسد.

بررسیها نشان میدهد که تورم خوراکیها در سال 1395 روند صعودی را طی کرده و به بیشترین مقدار در پایان سال 1395 رسیده است. نرخ تورم نقطهبهنقطه تورم گروه خوراکیها و آشامیدنیها از 2 درصد در فروردین ماه سال قبل به 8/ 17 درصد در اسفندماه رشد کرده است. این افزایش باعث شده که تورم کل اقتصاد ایران نیز تحتتاثیر قرار گیرد و در مسیر صعودی قدم بگذارد. افزایش قیمت مواد خوراکی را میتوان در پایان سال به سه دلیل نسبت داد: نخست آنکه در انتهای سال به سبب افزایش تقاضا، قیمت برخی مواد خوراکی نیز افزایش مییابد و اصولا نهادهای مرتبط سعی میکنند با افزایش عرضه قیمتها را تنظیم کنند. دلیل دوم را میتوان اثر نوسانات فصلی عنوان کرد، در سال گذشته بهدلیل افت دما بسیاری از محصولات کشاورزی مانند میوهها و سبزیها با افت عرضه روبهرو شدند و این عامل باعث شد قیمت این مواد خوراکی در بازار افزایش یابد. دلیل سوم را نیز میتوان نوسانات ارزی و رشد عرضه پول در سال گذشته عنوان کرد. برخی از پژوهشها تایید میکنند که دو متغیر حجم پول و نوسانات ارزی با تورم خوراکیها، همبستگی بالا دارند.

روند صعودی تورم خوراکیها و آشامیدنیها

بررسیهای صورت گرفته از گزارش شاخص بهای مصرفکننده در سال گذشته حاکی از آن است که تورم گروه خوراکیها و آشامیدنیها در سال 1395 روند صعودی داشته و در سه ماه پایانی به اوج خود رسیده است. شاخص بهای مصرفکننده، شاخصی است که براساس تغییرات آن تورم محاسبه میشود، این شاخص از تغییرات 12 گروه به دست میآید. یکی از مهمترین گروههای این گزارش، گروه خوراکیها و آشامیدنیها است که 28 درصد از وزن کل شاخص را در اختیار دارد و دومین گروه اثرگذار در تورم کل است. بررسیها نشان میدهد که نرخ تورم نقطهبهنقطه خوراکیها در فروردین 1395 معادل 2 درصد بوده است. به بیان دیگر، بهطور متوسط سطح قیمت خوراکیها در فروردین سال 1395 نسبت به فروردین سال 1394 معادل 2درصد بالاتر بود.

این رقم تا خرداد سال قبل به 7/ 2 درصد رسید که تغییر قابل توجهی نبود. اما مسیر صعودی تورم خوراکیها از ابتدای تابستان رقم خورد که در تیر ماه تورم نقطهبهنقطه به 3/ 5 درصد رسید و در شهریور به 5/ 9 درصد افزایش یافت. تا دیماه سال قبل نرخ تورم نقطهبهنقطه تقریبا در همین سطح باقی ماند، اما در دو ماه آخر نرخ تورم نقطهبهنقطه خوراکیها با جهش قابل توجه به سطح 8/ 17 درصد رسید. این افزایش آنی، باعث شد که شاخص کل بهای مصرفکننده نیز در ماه اسفند تحتتاثیر قرار بگیرد و تورم خوراکیها، یکی از علتهای اصلی رشد 2 درصدی تورم ماهانه در اسفند ماه سال قبل بود، رقمی که در دولت یازدهم سابقه نداشت.

پیشگامان تورم مواد خوراکی

اما علاوه بر گزارش شاخص بهای مصرفکننده، بانک مرکزی گزارش دیگری با عنوان گزارش خردهفروشی منتشر میکند که میتواند اطلاعات بیشتری درباره جزئیات مواد خوراکیها کسب کرد. این گزارش تغییرات قیمت هفتگی، ماهانه و نقطهبهنقطه در 11 گروه لبنیات، تخم مرغ، حبوب، میوههای تازه، سبزیهای تازه، گوشت مرغ، گوشت قرمز، برنج، چای، روغن و قندوشکر را منعکس میکند.

بانک مرکزی آخرین آمارهای گزارش خردهفروشی هفته پایانی اسفند ماه سال قبل را منتشر کرد. براساس آمارهای این گزارش از میان 11 گروه مواد خوراکی تنها تورم دو گروه میوهها و سبزیها افزایشی بوده است. براساس آمارها تورم هفتگی میوهها در هفته منتهی به 27 اسفند ماه سال 1395 معادل 1/ 4 درصد و تورم هفتگی سبزیها معادل 5 درصد بوده است. این دو گروه در بازه زمانی ماهانه نیز جزو گروههای پرتورم بوده است. در اسفندماه، این دو گروه همراه با گروه تخممرغ سه گروهی بودند که دارای تورم دورقمی بالای 19 درصد بودند. در اسفند ماه تورم ماهانه گروه سبزیها معادل 28 درصد بود، تورم ماهانه گروه میوهها نیز 1/ 19 درصد ثبت شده بود. همچنین در حالی که تورم ماهانه گوشت مرغ تنها 2/ 3 درصد بود، تورم ماهانه تخم مرغ 20 درصد ثبت شد. نکته قابلتوجه این است که به جز سه گروه تخم مرغ، میوهها و سبزیها، تورم ماهانه سایر گروهها رقمی کمتر از 4 درصد بوده است.

بنابراین از این موضوع که تورم ماهانه در تمامی گروهها مشاهده نمیشود میتوان دریافت که سطح عمومی قیمتها به یک شکل افزایش نیافته و عمده تورم گروه خوراکیها در اسفند ماه نیز بهدلیل رشد قیمتهای این سه گروه بوده است. گزارش خردهفروشی نشان میدهد در اسفندماه قیمت برخی کالاهای اساسی مانند گوجه فرنگی معادل 68 درصد و برخی میوهها مانند نارنگی تا 30 درصد رشد کرده است. همچنین بهای تخم مرغ نیز با رشد 20 درصدی به 12 هزار و 600 تومان در هر شانه دو کیلویی رسیده است. البته میتوان پیشبینی کرد که با افزایش دما در هفتههای آتی و افزایش عرضه میوهها و سبزیها، سطح تورمی در این دو گروه کاهش یابد. بنابراین میتوان سه گروه میوه، سبزی و تخم مرغ را سه گروه با تورم بالا در اسفند ماه معرفی کرد. در اسفند ماه تورم ماهانه گروههای برنج، حبوب و روغن صفر بوده؛ به این معنا که قیمت آنها طی ماه تغییر نکرده است. تورم ماهانه گوشت قرمز نیز معادل 3/ 1 درصد و تورم ماهانه گوشت مرغ 2/ 3 درصد گزارش شده است.

سه عامل اثرگذار در تورم خوراکیها

بهطور کلی، افزایش تورم در خوراکیها بیش از هر گروه دیگری بر تغییر انتظارات تورمی اثر دارد. بهدلیل آنکه بخش قابل توجهی از جامعه، روزانه خرید و فروش در بازار خردهفروشی انجام میدهند، رصد قیمتها در این بازار با شدت بیشتری صورت میگیرد. بهطور مثال، عموم مردم هنگامی که صحبت از تورم و گرانی میشود، اکثرا به قیمتهای گوشت و مرغ، برنج و سایر کالاهای خوراکی استناد میکنند و کمتر کسی برای توجیه گرانی به قیمت خدمات دندانپزشکی یا قیمت مواد اولیه تولیدی اشاره میکند؛ بنابراین تغییرات مواد خوراکی بهدلیل آنکه دائما از سوی مردم رصد میشود، اثر قابل توجهی بر انتظارات دارد. بنابراین بهطور کلی، سیاستگذار برای کنترل تورم، باید عوامل موثر در تغییرات این گروه را شناسایی کرده و برای آن برنامهریزی داشته باشد.

یکی از برنامهریزیها میتواند درخصوص تنظیم عرضه مواد خوراکی صورت گیرد. مشکلی که از گذشته وجود داشته و در حال حاضر نیز وجود دارد، این است که تغییرات آب و هوایی باعث تغییرات عرضه در بازار میشود و در نتیجه در نبود عرضه مناسب، قیمت مواد خوراکی در مقاطعی از زمان افزایش مییابد. در پایان سال گذشته نیز سرمای ناگهانی هوا، باعث شد برخی محصولات کشاورزی با یخزدگی روبهرو شوند و در نتیجه برای تنظیم بازار واردات برخی محصولات کشاورزی در دستور کار قرار گرفت که البته سطح قیمتی این کالاها بیشتر از سطح بازار بود. دلیل دوم رشد قیمت محصولات خوراکی را میتوان افزایش تقاضا در پایان سال عنوان کرد. با توجه به نزدیک شدن به روزهای عید، به نظر میرسد بازارهای میوه یا برخی مواد خوراکی مانند گوشت و مرغ، با افزایش تقاضا روبهرو شوند.

این افزایش تقاضا باعث میشود که بهطور طبیعی سطح قیمتها نیز افزایش یابد. در نتیجه بهطور طبیعی در انتهای سال نیز سطح قیمتها افزایش مییابد که اکثرا موقتی است. از سوی دیگر، تغییرات برخی از متغیرهای کلان اقتصادی نیز در تغییرات تورم مواد خوراکی اثرگذار است. نتایج یک تحقیق در پژوهشکده پولی و بانکی نشان میدهد نوسانات نرخ ارز و حجم پول، با تورم گروه خوراکیها و آشامیدنیها رابطه مثبت دارد که در آن تغییرات نرخ دلار بهصورت آنی و تغییر حجم پول با چند وقفه بر تورم این گروه اثرگذار است. در سال گذشته، نوسانات نرخ ارز در ابتدای فصل آخر شدت یافت و با افزایش یا کاهش ناگهانی روبهرو شد. بهطوریکه در برخی موارد طی یک ماه حدود 10 درصد به قیمت ارز افزوده میشد، یا اینکه 10 درصد از سطح آن کاسته میشد. همچنین آخرین آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد در سال گذشته حجم پول رشد قابلتوجهی داشته است و در دی ماه سال قبل رشد نقطهبهنقطه آن معادل با 28 درصد گزارش شد. در نتیجه با توجه به نتایج این تحقیق با عنوان «تحلیل پویاییهای تورم و رشد اقتصادی در ایران» رشد بالای حجم پول را نیز میتوان یکی از علتهای تورم بالای گروه مواد خوراکی در پایان سال گذشته دانست. در مجموع میتوان عنوان کرد سه عامل افزایش تقاضا، نوسانات فصلی و نوسان ارز و حجم پول در تورم مواد خوراکی موثر بودند.