انزوای راوی بازار نفت

روزگاری بود که اوپک با کوچکترین اظهار نظری میتوانست بازار را به نوسانات شدیدی درآورد، در آن زمان اوپک راوی بازار نفت بود. اما حالا شرایط تغییر کرده و اظهارات مقامات اوپکی بر بازار اثر ندارد، چراکه معاملهگران تمرکز خود را به پارامترهایی غیر از اوپک معطوف کردهاند و این موجب شده که اوپک نتواند مانند ماههای آخر 2016 و اوایل 2017، معاملهگران را با خود همراه کند. در واقع در حالی که اوپک خبر از کاهش عرضه نفت میدهد، معاملهگران موقعیت سرمایهگذاری خود از انتظار برای رشد قیمت نفت را به موقعیت انتظار برای افت قیمتها تغییر داده و بازار را بار دیگر وارد فاز کونتانگو کردهاند. «روایت» بازار مفهومی اقتصادی و مولفه بسیار مهم تاثیر کوتاهمدت بر قیمتها محسوب میشود. از دست دادن کنترل روایت بازار نفت توسط اوپک ماحصل دو عامل است؛ اول به «کاهش نقش اوپک در بازار نفت» بازمیگردد که این خود نتیجه مازاد عرضه در بازار نفت است و عامل دوم را میتوان «قدرت گرفتن سایر پارامترهای بازار نفت» دانست، چراکه اوپک در سالهای اخیر تنها بازیگر بازار نفت نبوده است.

یک سکانس از بازار نفت

خالد الفالح، وزیر نفت عربستان یعنی بزرگترین تولیدکننده اوپک روز دوشنبه اعلام کرد: «با توجه به مذاکراتی که با اعضای شرکتکننده در توافق داشتهام، میتوان گفت به یقین توافق در نیمه دوم سال تمدید خواهد شد.» وی همچنین از احتمال تمدید توافق در سال 2018 سخن گفته و اعلام کرده است: «ائتلاف تولیدکنندگان نفت که در سال 2016 شکل گرفت، مصمم است هر اقدامی برای دستیابی به هدف کاهش سطح ذخایر انبارهای نفتی به کمتر از متوسط 5 ساله، انجام دهد.» قطعیت بزرگی در اظهارات الفالح وجود دارد اما واکنش بازار نفت به این قطعیت چه بوده است؟ دادههای بلومبرگ نشان میدهد روز دوشنبه قیمت نفت خام آمریکا تنها 21 سنت و نفت برنت 24 سنت رشد کرده است. روز گذشته نیز تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت 16 به وقت تهران)، بهای نفت خام آمریکا با 8 سنت افزایش به 46/51 سنت بربشکه رسید و نفت برنت نیز با 8 سنت افزایش، 49/42 دلار معامله شد. یعنی واکنش بازار به اطمینان اوپک از کاهش عرضه تنها چند سنت رشد قیمت بوده است و نفت همچنان در قیمتهای نزدیک به قبل از توافق اوپک نوسان میکند. در واقع تمام رشد قیمتی که بر اثر توافق اوپک به دست آمده بود از بین رفته و بازار نفت بهطور کامل از اثر توافق اوپک تخلیه شده است.

علاوه بر قیمتهای کنونی نفت، شرایط در بازار آتی نیز نشان از کاهش تاثیر توافق اوپک دارد. آنطور که جان کمپ، تحلیلگر بازار نفت در خبرگزاری رویترز میگوید هفته گذشته، قیمت آتی نفت برنت سررسید جولای 2017 حدود 1/19 دلار کمتر از قیمت نفت برنت سررسید ژانویه 2018 بوده است، یعنی بازار مجددا وارد فاز کونتانگو شده است (شرایطی که قیمت قراردادهای کوتاهمدت بیشتر از قراردادهای بلندمدت است). این در حالی است که اختلاف این دو قرارداد فوریه امسال مثبت 36 سنت بوده است. کمپ بر این باور است که چشمانداز مشترک و مثبتی که اوپک و صندوقهای پوشش ریسک در اواخر سال 2016 به آینده بازار نفت داشتند، کاملا از دست رفته است. در آن زمان اوپک متعهد به کاهش عرضه نفت برای رسیدن به هدف کاهش سطح موجودی انبارهای نفتی شده بود و این تعهد را به خوبی اجرایی کرد. صندوقهای پوشش ریسک نیز در پاسخ به این توافق به افزایش سرمایهگذاری در موقعیتهای انتظار برای رشد قیمتها (long position) اقدام و به افزایش قیمتها در بازار نفت کمک کردند.

اتحاد بین صندوقهای پوشش ریسک و اوپک شرایط خوبی را برای بازار نفت رقم زد بهطوریکه در فوریه سال جاری قیمت نفت نسبت به قبل از توافق 10 درصد بیشتر بود و در بازار آتی نیز قیمت نفت برنت سررسید جولای 2017 حدود 36 سنت کمتر از قیمت نفت برنت سررسید ژانویه 2018 بوده است، یعنی بازار بعد از ماهها وارد فاز backwardation شده بود (قیمت در قراردادهای کوتاهمدت کمتر از قیمت در قراردادهای بلندمدت). اما از نیمه دوم فوریه رشد قیمت نفت متوقف شد و در بازار آتی نیز حجم قراردادهای آتی در موقعیتهای انتظار برای رشد قیمت نفت رو به کاهش گذاشت. چراکه مشخص شد حجم ذخایر انبارهای نفتی به سرعتی که صندوقهای پوشش ریسک و اوپک انتظار داشتند، کاهش نمییابد. اوایل سال آنها انتظار داشتند ذخایر انبارهای نفتی در نیمه اول سال 2017 کاهش یابد، اما از فوریه کمکم مشخص شد که نهایتا نیمه دوم سال یا حتی در سال 2018 شاهد کاهش انبارهای نفتی خواهیم بود.

حال معاملهگران انتظار برای متعادل شدن زودهنگام بازار نفت را کنار گذاشتهاند. این موضوع در قیمتهای کنونی و کاهش اختلاف قیمت قراردادهای آتی با فاصله 6 ماهه نشان داده میشود. افت قیمت نفت و کاهش اختلاف قیمت نفت در سررسیدهای 6 ماهه موجب شد صندوقهای پوشش ریسک که در موقعیتهای گاوی (انتظار برای رشد قیمت) سرمایهگذاری کرده بودند، زیانهای بسیاری ببینند و در هفتههای اخیر برای جبران این خسارت شروع به تغییر موقعیت خود در بازار نفت کنند. آنها مقداری از قراردادهای گاوی خود را فروخته و در عوض اقدام به خرید قراردادهای انتظار برای افت قیمت نفت کردهاند. این اقدام موجب شد که در هر دو نوع نفت شاخص 135 میلیون بشکه از حجم معاملات در موقعیت انتظار برای رشد قیمت نفت کم شود. هرچند هنوز حجم قراردادها در موقعیت گاوی 643 میلیون بشکه و بسیار قابل توجه به نظر میرسد، اما کاهش 135 میلیون بشکهای حجم قراردادهای گاوی در تاریخ بیسابقه بوده است. شکسته شدن کف حمایتی 50 دلاری نفت احتمالا سرمایهگذاران را به خرید بیشتر آپشنهای خرسی (انتظار برای افت قیمتها) تشویق میکند. کمپ بر این باور است که کاهش حجم قراردادهای گاوی و افزایش قراردادهای انتظار برای افت قیمت نفت، بهمرور موجب ثبات قیمتها میشود و حتی افزایش حجم قراردادهای خرسی ممکن است موجب مثبت شدن چشمانداز قیمتها شود.

تضعیف موقعیت اوپک

اینکه موقعیت اوپک بهعنوان راوی بازار نفت تضعیف شده، موضوعی است که به مرور و طی سالهای اخیر رخ داده است. در حال حاضر مولفههای بازار نفت با زمانی که اوپک راوی بازار بود و با هر اقدام یا حتی اظهار نظری نوسانات شدیدی در بازار رقم میزد، متفاوت است. زمانی که اوپک کنترل روایت بازار نفت را در دست داشت، بازار به دلیل رشد بالای تقاضای نفت چین با مازاد تقاضا مواجه بود، یعنی برای هر میزان نفتی که تولید میشد تقاضا وجود داشت. از این رو اوپک بهعنوان یکی از مهمترین عرضهکنندگان نفت نقش کلیدی در بازار ایفا میکرد و کوچکترین احتمال کاهش عرضه نفت از سوی این سازمان، قیمتها را به شدت افزایش میداد. اما در سالهای اخیر شرایط اقتصادی این کشور رو به وخامت گذاشته و به تبع آن رشد تقاضای نفت نیز کاهش یافته است. این موضع یکی از عوامل مهم مازاد عرضه در بازار نفت است. در این شرایط کاهش عرضه نفت اوپک، در حالی که حتی برای بخشی از آن تقاضا وجود ندارد، نمیتواند بر قیمتها خیلی اثرگذار باشد. اما دومین عامل کاهش تاثیر اوپک بر قیمت نفت به افزایش بازیگران اصلی این بازار بازمیگردد.

در واقع زمانی بود که اوپک تنها تولیدکنندهای بود که با کاهش یا افزایش تولید خود بازار را متعادل میکرد اما در سالهای اخیر بازیگر مهمی به نام تولیدکنندگان نفت شیل به بازار نفت افزوده شده که با کاهش عرضه اوپک، تولیدات خود را افزایش میدهد و مانع از کاهش عرضه کل جهانی نفت میشوند. کمپ بر این باور است شرایطی کنونی اوپک باید به دنبال شیوهای باشد که مجددا روایت بازار نفت را در دست بگیرد و در نشست آتی این سازمان، بزرگترین چالش پیش روی اعضا یافتن راهحلی برای پسگرفتن نقش روایتگری است.