موانع پرتکرار تجارت خارجی

پیش از این، شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی به منظور پایش محیط کسبوکار و کمک به کاهش تورم مقررات برای فعالان اقتصادی، استفاده از ابزارهای جدید را در دستور کار خود قرار داد و در فضای مجازی سامانه پیگیری مشکلات کسبوکار را راهاندازی کرد. حال معاونت امور بینالملل اتاق تهران برای چارهجویی و تلاش در مسیر رفع مشکلات عمده فعالان اقتصادی در حوزه تجارت خارجی یک نظرخواهی تدوین کرده است تا بتواند در گام اول موانع پرتکرار در این مسیر را شناسایی کند. در این نظرخواهی به موانعی همچون «چالش اخذ روادید تجاری»، «موانع تعرفهای»، «موانع غیرتعرفهای»، «اختلاف در قراردادها» و «مشکلات نقلوانتقالات مالی» اشاره شده است. چنانچه تجار با مشکلاتی به جز موارد ذکر شده مواجه هستند میتوانند از گزینه «سایر مشکلات» استفاده کنند و شرح مختصری از مشکل خود را نیز ارائه دهند. در واقع اتاق بازرگانی تهران در نظر دارد با هدف توسعه صادرات غیرنفتی بهعنوان محور اصلی توسعه کشور، ضمن احصای مشکلات موجود از طریق ارتباط مستقیم با فعالان اقتصادی کشور، راهکارهای حلوفصل آن را نیز دنبال کند. تصویر تجارت خارجی ایران در طول 5 سال اخیر فراز و فرودهای زیادی را نشان میدهد.

تحولات تجاری 91 تا 95

آمارهای تجاری سال 1391 نشان میدهد، تجار ایرانی توانستهاند، معادل 78 میلیون و 715 هزارتن کالا به ارزش 41 میلیارد و 415 میلیون دلار صادر کنند که در مقایسه با سال 1390 با افت 6 درصدی از نظر ارزشی مواجه بوده است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با افزایشی 8/ 2 درصدی در وزن و کاهشی 5/ 13 درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با سال 1390، به ارقام 39 میلیون و 481 هزار تن و 53 میلیارد و 451 میلیون دلار رسیده است. صادرات غیرنفتی ایران با احتساب میعانات گازی به تفکیک بخشهای عمده در سال 1391 نشان میدهد میزان صادرات میعانات گازی، معادل 8 میلیارد و 881 میلیون دلار بوده که نسبت به سال 1390 با افت 6/ 12 درصدی از نظر ارزشی مواجه شده است. ارزش صادرات محصولات پتروشیمی که بیشترین سهم را در سبد تجاری کشور در سال 1391 به نام خود ثبت کرده، معادل 10 میلیارد و 72 میلیون دلار بوده که نسبت به سال ماقبل خود از نظر ارزشی افت 33 درصدی را تجربه کرده است.

فرش و صنایعدستی از دیگر محصولاتی است که صادرات آن در سال 1391 با افت روبهرو بوده است. ارزش صادرات این محصولات، معادل 475 میلیون دلار گزارش شده که نسبت به سال ماقبل خود افت 24 درصدی را تجربه کرده است. در مقابل صادرات در سه بخش «صنعت، معدن و کشاورزی» با رشد روبهرو بوده است؛ بهطوریکه ارزش صادرات صنعت در همین سال 14 میلیارد و 813 میلیون دلار از نظر ارزشی گزارش شده که با رشد 24 درصدی از نظر ارزشی در مقایسه با سال 1390 مواجه بوده است. از سوی دیگر مطابق آمارها، تجار ایرانی توانستهاند معادل 4 میلیارد و 241 میلیون دلار محصولات کشاورزی به خارج صادر کنند که نسبت به سال ماقبل خود، رشد 14 درصدی از نظر ارزشی داشته است. همچنین میزان صادرات بخش معدن، 2 میلیارد و 853 میلیون دلار گزارش شده که نشان از رشد دارد. دادههای آماری نشان میدهد بیشترین سهم صادراتی در سال 1391 مربوط به 3 بخش «صنعت، پتروشیمی و میعانات گازی» است.

براساس آمار تجارت خارجی ایران طی سال 1392 و در نخستین سال دولت یازدهم، حجم صادرات غیرنفتی، معادل 80 میلیون و 144هزار تن به ارزش 39 میلیارد و 882 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل با افت 7/ 3 درصدی از نظر ارزشی مواجه بوده است. همچنین میزان واردات کشور در این سال، با کاهشی 6/ 14 درصدی در وزن و کاهش 0/ 7 درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با سال 1391، به ارقام 33 میلیون و 684 هزار تن و 49 میلیارد و 709 میلیون دلار رسیده است. صادرات ایران طی چهار فصل همین سال، به تفکیک بخشهای عمده، حاکی از این است که ارزش صادرات محصولات پتروشیمی به ارزش 10 میلیارد و 723 میلیون دلار بوده که نسبت به سال 1391 با رشد اندک یک درصدی مواجه بوده است. همچنین صادرات بخش صنعت نیز از نظر ارزشی معادل 13 میلیارد و 337 میلیون دلار گزارش شده که در مقایسه با سال قبل خود با افت 7 درصدی مواجه بوده است. همچنین مطابق آمارها، ارزش صادرات فرش و صنایعدستی، معادل 355میلیون دلار بوده که افت 25 درصدی را تجربه کرده است.

آمارها نشان میدهد ارزش دلاری صادرات بخش کشاورزی در سبد تجاری کشور در سال 1392، معادل 3 میلیارد و 386 میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر ارزشی با افت 20 درصدی مواجه بوده است. این در حالی است که صادرات بخش معدن در همین سال، 3 میلیارد و 532 میلیون دلار گزارش شده که از نظر ارزشی با رشد 24 درصدی مواجه بوده است. اطلاعات صادرات ایران در سال 1392 نشان میدهد که بیشترین سهم صادراتی به ترتیب مربوط به بخش صنعت با 42 درصد سهم، پتروشیمی با 1/ 34 درصد سهم و معدن با 2/ 11 درصد سهم است. براساس آمارها، پنج قلم عمده صادراتی سنگ آهن هماتیت دانهبندی به ارزش یک میلیارد و 505 میلیون دلار، پروپان مایع شده به ارزش یک میلیارد و 212 میلیون دلار، قیر نفت به ارزش یک میلیارد و 153 میلیون دلار، متانول به ارزش یک میلیارد و 41 میلیون دلار و بوتان مایع شده به ارزش یک میلیارد و 14 میلیون دلار گزارش شده است. از سوی دیگر، مطابق آمارها، پنج بازار نخست صادراتی کشور شامل چین با 7 میلیارد و 432 میلیون دلار، عراق با 5 میلیارد و 950 میلیون دلار، امارات متحده عربی با 3 میلیارد و 627 میلیون دلار، هند با 2 میلیارد و 418 میلیون دلار و افغانستان با 2 میلیارد و 417 میلیون دلار واردات از ایران گزارش شده است. سهم این بازارها از کل صادرات کشور، 4/ 69درصد است.

ارزش صادرات کالا، طی سال 1393 و در سال دوم دولت یازدهم نیز 49 میلیارد و 827 میلیون دلار گزارش شده که با احتساب صادرات خدمات این رقم 61 میلیارد و 760 میلیون دلار ثبت شده که نسبت به سال 1392، 5 درصد به لحاظ وزنی و 20 درصد از نظر ارزشی افزایش داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این سال، با افزایشی 7/ 27 درصدی در وزن و افزایشی 7/ 7 درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با سال 1392، به ارقام بیش از 43 میلیون تن و 53 میلیارد و 569 میلیون دلار رسیده است. مطابق آمارها، صادرات غیرنفتی ایران طی سال 1393، به تفکیک بخشهای عمده، نشان میدهد، صادرات میعانات گازی، معادل 14میلیارد و 5 میلیون دلار بوده که در مقایسه با سال 1392، رشد 36 درصدی را شاهد بودیم. ارزش صادرات بخش صنعت نیز از نظر ارزشی 14 میلیارد و 989 میلیون دلار بوده، که در مقایسه با سال قبل خود با افت 4/ 0 درصدی مواجه بوده است. ارزش دلاری صادرات پتروشیمی معادل 14 میلیارد و 241 میلیون دلار ثبت شده که در مقایسه با سال 1392 با رشد 32 درصدی مواجه بوده است. مطابق آمارها، صادرات فرش و محصولات دستی نیز در همین سال، معادل 386 میلیون دلار بوده که نسبت به سال ماقبل خود رشد 9 درصدی را تجربه کرده است.

در بخش کشاورزی نیز در مدت مذکور، معادل 4 میلیارد و 623 میلیون دلار صادرات انجام شده که نسبت به سال 1392 رشد 37 درصدی داشته است. صادرات بخش معدن نیز معادل یک میلیارد و 500 میلیون دلار بوده که با افت 24 درصدی مواجه شده است. دادههای آماری نشان میدهد، بیشترین سهم صادراتی به ترتیب به سه بخش «صنعت، پتروشیمی و میعانات گازی» مربوط است. جزئیات سبد صادراتی ایران طی سال 1393 نشان میدهد، پنج قلم عمده صادراتی شامل پروپان با ارزش 2279 میلیون دلار، متانول با ارزش 1477 میلیون دلار، بوتان با ارزش 1469 میلیون دلار، پلیاتیلن گرید فیلم با ارزش 1418 میلیون دلار و قیر نفت با ارزش 1324 میلیون دلار بوده است. همچنین پنج بازار نخست صادراتی ایران به ترتیب، چین با 9159 میلیون دلار، عراق با 6183 میلیون دلار، امارات متحدهعربی با 3932 میلیون دلار، هند با 2441 میلیون دلار و افغانستان با 2388 میلیون دلار واردات از ایران گزارش شده است. مطابق آمارها، سهم این بازارها از کل صادرات، 67 درصد بوده است که متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی، 451 دلار گزارش شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 16 درصد افزایش داشته است.

کارنامه موفق صادراتی

دولت یازدهم در سومین سال خود موفق شد پس از گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی ایران کارنامه تجارت خارجی کشور را با تراز بازرگانی مثبت به پایان برساند. نمای صادرات غیرنفتی ایران با احتساب میعانات گازی طی سال 1394 نشان میدهد، معادل 93 میلیون و 520 هزار تن کالا به ارزش 42 میلیارد و 415 میلیون دلار بوده که نسبت به سال 1393، از نظر ارزشی 16 درصد کاهش یافته است. همچنین میزان واردات کشور در این سال، با کاهشی 2/ 18 درصدی در وزن و کاهشی 4/ 22 درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با سال 1393، به ارقام 35 میلیون و 152 هزار تن و 41 میلیارد و 539 میلیون دلار رسیده است. ریزنمرات صادرات غیرنفتی در سال 1394 به تفکیک بخشهای عمده نشان میدهد، صادرات میعانات گازی از نظر ارزشی 6 میلیارد و 664 میلیون دلار بوده که با افت بیش از 52 درصدی از نظر ارزشی نسبت به سال 1393 مواجه بوده است. همچنین میزان صادرات در دو بخش «صنعت و پتروشیمی» از نظر ارزشی 30 میلیارد و 486 میلیون دلار ثبت شده که در مقایسه با سال قبل خود، از نظر ارزشی با رشد 5/ 1 درصدی مواجه بوده است. آمارهای تجاری سال 1394 نیز نشان میدهد، میزان صادرات محصولات کشاورزی از نظر ارزشی 3 میلیارد و 988 میلیون دلار بوده که نسبت به مشابه سال قبل خود از نظر ارزشی با افت 14 درصدی مواجه بوده است.

از سوی دیگر، حجم صادرات بخش معدن از نظر ارزشی در همین سال، معادل 944 میلیون دلار بوده که نسبت به سال 1393، با افت 37 درصدی از نظر ارزشی روبهرو بوده است. جزئیات آماری صادرات غیرنفتی در این سال حاکی از این است که بیشترین سهم صادراتی مربوط به بخش محصولات صنعتی و پتروشیمی با سهم 9/ 71 درصد و میعاناتگازی با سهم 7/ 15 درصد بوده است. پنج قلم عمده صادراتی کشور در سال 1394، گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی به ارزش یک میلیارد و 580 میلیون دلار، پروپان به ارزش یک میلیارد و 422 میلیون دلار، قیر نفت به ارزش یک میلیارد و 239 میلیون دلار، پلیاتیلن گرید فیلم به ارزش یک میلیارد و 108 میلیون دلار و محصولات از آهن و فولاد به ارزش یک میلیارد و 92 میلیون دلار ثبت شده است. همچنین براساس آمارها، پنج بازار نخست صادراتی کشور، شامل چین با صادرات 7 میلیارد و 228 میلیون دلار، عراق با صادرات 6 میلیارد و 206 میلیون دلار، امارات متحده عربی با صادرات 4 میلیارد و 922 میلیون دلار، افغانستان با صادرات 2میلیارد و 573 میلیون دلار و هند با صادرات 2 میلیارد و 530 میلیون دلار بوده است. همچنین متوسط قیمت هرتن کالای صادراتی، 461 دلار است که نسبت به مدت مشابه سال قبل یک درصد رشد را تجربه کرده است.

در سال 1395، میزان صادرات غیرنفتی کشور بالغ بر 129 میلیون و 648 هزار تن و به ارزش 43 میلیارد و 930 میلیون دلار بوده که در مقایسه با سال گذشته، افزایشی 0/ 38 درصدی در وزن و 5/ 3 درصدی در ارزش دلاری داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با کاهشی 9/ 4 درصدی در وزن و افزایشی 1/ 5 درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با سال 1394، به ارقام 33 میلیون و 399 هزار تن و43 میلیارد و 684 میلیون دلار رسیده است. مطابق آمار گمرک، در سال 1395 صادرات «محصولات پتروشیمی» از نظر وزنی 32 میلیون و 434 هزار تن به ارزش 14 میلیارد و 340 میلیون دلار، سهمی بالغ بر 6/ 32 درصد از نظر ارزشی را از حجم کل صادرات به خود اختصاص دادهاند که در مقایسه با سال گذشته به لحاظ وزنی با رشد 0/ 41 درصدی و از نظر ارزشی با رشد 1/ 9 درصدی مواجه بوده است. «میعانات گازی» که پس از محصولات پتروشیمی سهم بالایی در سبد صادراتی کشور دارند، حجم صادرات آن از نظر وزنی 18 میلیون و 663 هزارتن به ارزش 7میلیارد و 320 میلیون دلار ثبت شده است. سهم میعانات گازی از کل حجم صادرات کشور از نظر ارزشی 6/ 16 درصد است.

درصد تغییر صادراتی این محصول در مقایسه با سال گذشته، هم به لحاظ وزنی و هم ارزشی رشد داشته است. از سوی دیگر، میزان صادرات «گازطبیعی»، به لحاظ وزنی 9 میلیون و 726 هزارتن و از نظر ارزشی بیش از 2 میلیارد دلار گزارش شده که در مقایسه سال گذشته، اگرچه به لحاظ وزنی رشد بیش از 67 درصدی را تجربه کرده، اما از نظر ارزشی با افت 7/ 2درصدی مواجه بوده است. براساس آمارها، سهم صادرات گاز طبیعی از حجم کل صادرات کشور، 7/ 4 درصد از نظر ارزشی گزارش شده است. مطابق آمارها، حجم صادرات سایر کالاها به لحاظ وزنی 68 میلیون و 825 هزار تن و از نظر ارزشی معادل 20 میلیارد و 192 میلیون دلار ثبت شده که سهم آن از حجم صادراتی کشور، از نظر ارزشی 9/ 45 درصد است. صادرات سایر کالاها نسبت به مدت مشابه سال گذشته، از نظر ارزشی با افت 1/ 10 درصدی روبهرو بوده است. از سوی دیگر، مطابق آمار گمرک، در سال 1395، «چین، اماراتمتحده عربی، عراق، ترکیه و کرهجنوبی»، 5 مقصد عمده صادراتی ایران بهشمار میروند. ضمن اینکه عمده واردات کشورمان هم ذرت دامی، وسایل نقلیه موتوری، قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل سواری و برنج بوده و بیشترین صادرکنندگان کالا به ایران کشورهای چین، امارات متحده عربی، کرهجنوبی، ترکیه و آلمان بودهاند.

احصا و حل مشکلات

با توجه به آنچه گفته شد، سیاستهای تجارت خارجی کشور برای سال 96 بر اساس افزایش 25 درصدی صادرات تدوین شده است. البته صادرات، بخشی از تجارت خارجی کشور را تشکیل میدهد. اما اتاق بازرگانی تهران قرار است در یک نظرخواهی به بررسی موانع پرتکرار در تجارت خارجی (اعم از صادرات و واردات) بپردازد.

حال با توجه به هدفگذاری انجام شده به منظور افزایش 25 درصدی صادرات و اینکه توسعه صادرات غیرنفتی بهعنوان محور اصلی توسعه کشور، مدنظر اغلب سیاستگذاریها و تصمیمگیریها در ارکان مختلف حاکمیتی و دولتی قرار دارد و از طرفی قوه محرکه توسعه صادرات غیرنفتی و در واقع متولی آن بخشخصوصی است، اتاق تهران قرار است از طریق ارتباط مستقیم با اعضای خود و فعالان اقتصادی کشور، ابتدا مهمترین چالشهای این حوزه را که پیش روی بازرگانان و صنعتگران قرار دارد شناسایی کند و با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارد برای کوتاه کردن این موانع و در نهایت حذف آنها اقدام کند.

بر اساس آنچه اعلام شده است، اتاق تهران برای حل این موانع ابتدا از کارشناسان و نخبگان بخشخصوصی چارهاندیشی میکند و در نهایت راهکارهای عملی و اجرایی خود را از طریق ارتباط با نهادها و سازمانهای مسوول، سفارتخانههای خارجی، سفارتها و کنسولگریهای ایران در خارج از کشور ارائه میدهد و به اشتراک میگذارد. گفته میشود این فراخوان میتواند فهرست نسبتا دقیق و جامعی از مشکلات مسیر تجارت خارجی کشور را احصا کند؛ همچنین مشخص کند فعالان اقتصادی با چه موانعی بیشتر مواجه میشوند. مشخص شدن صورت مساله بدون شک به حل آن کمک فراوانی میکند.

در نظرخواهی اتاق تهران، فعالان اقتصادی ابتدا باید کشوری را که در مراودات تجاری اعم از صادرات، واردات یا مشارکت با آن دچار مشکل شدهاند را مشخص کنند. پس از آن باید موانع و مشکلاتی را که مواجه بودهاند از فهرست انتخاب کنند یا در صورت موجود نبودن در فهرست اولیه از عبارت «سایر» استفاده کنند. در فهرست اولیه موانع و مشکلات، گزینههایی مانند «اخذ روادید تجاری»، «موانع تعرفهای»، «موانع غیرتعرفهای»، «اختلاف در قراردادها» و «نقلوانتقالات مالی» دیده میشود. پس از آن افراد باید در شرح مختصری توضیح دهند که چگونه با این مشکل مواجه شدهاند و توضیح مختصری از مساله را اعلام کنند.

اتاق تهران امیدوار است در این فراخوان، فهرست نسبتا دقیق و جامعی از مشکلات مسیر تجارت خارجی کشور را احصا کند و همچنین مشخص کند فعالان اقتصادی با چه موانعی بیشتر مواجه میشوند. مشخص شدن صورت مساله بدون شک به حل آن کمک فراوانی میکند. از این رو اتاق تهران از تمامی اعضای خود و فعالان اقتصادی خواسته است با تکمیل این نظرخواهی و ارائه خلاصهای از مشکلات خود با توضیحات مختصر و دقیق، فضا و بستر مناسب برای حل این مشکلات را فراهم آورند. در نظرخواهی اتاق تهران، فعالان اقتصادی ابتدا باید کشوری را که در مراودات تجاری اعم از صادرات، واردات یا مشارکت با آن دچار مشکل شدهاند را مشخص کنند. پس از آن باید موانع و مشکلاتی را که با آن مواجه بودهاند، تعیین کنند.