درس‌هایی برای صنعت خودروسازی ایران

بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی 8 دورنمای کلیدی «انقلاب صنعت خودرو در سال 2030» در قالب 4 محور اصلی شامل «تغییر روند بازار و منابع درآمدی جدید، تغییر در رفتار و عادتهای سفر، توسعه و نفوذ فناوریهای پیشرفته و رقابتها و همکاریهای نوین» را مورد بررسی قرار داده است. دورنمای خودروسازی جهان حکایت از توسعه خودروهای برقی و تبدیل به خودروهای قابل رقابت و مناسب در بازار افق 2030 دارد. همچنین الزام به رقابت و همکاری با رقبا در حوزههای مختلف و تمرکز بازیگران جدید صنعت خودرو در بخش کوچکی از زنجیره ارزش از ویژگیهای صنعت خودرو در افق 2030 است. این تحلیل حاکی از این است که خودروسازان باید با همکاری شرکتهای نرمافزاری داخلی یا خارجی و در قالب همکاری مشترک، زمینه ورود به عرصه جدید صنعت خودروسازی جهانی را فراهم کنند. براساس این تحلیل، درسهایی که صنعت خودروسازی ایران در مواجهه با تحولات و برای همسو شدن با مسیر تکاملی صنعت خودرو باید مورد توجه قرار دهد، میتوان به «کسب آمادگی برای همسو شدن با تغییرات بازار، تقویت صنایع مرتبط و تجهیز شبکه تامین برای حداقلسازی هزینه تدارک عوامل، افزایش درجه انعطافپذیری با تمرکز بر امور تحقیق و توسعه، طراحی مهندسی و توسعه سیستمهای نرمافزاری و تنوعبخشی خدمات پس از فروش در طول چرخه عمر محصول» اشاره کرد.

دورنمای خودروسازی جهان

گزارش پیشرو، ترجمه و تلخیصی از گزارش موسسه مکنزی با عنوان «صنعت خودرو در افق 2030» است. هدف از این مطالعه بررسی دورنمای صنعت خودرو در افق 2030 میلادی در اثر تحولات چهارگانه فناوری محور شامل شیوههای متعدد سفرهای درون شهری، خودروهای خودران، تمام برقیسازی و سرویسهای تبادل داده در خودرو است.

یافتههای این مطالعه نشان میدهد که بر پایه تحولات چهارگانه فناوری محور، منابع درآمدی خودرو متاثر از رانندگی با روشهای اشتراکگذاری سفر، سرویسهای تبادل داده، ارتقای فناوری و به کارگیری مدلهای نوین کسبوکار تا سال 2030 میلادی، حدود 5/1 تریلیون دلار، یعنی معادل 30 درصد افزایش مییابد. از طرفی پیش بینی شده است از هر 10 خودرو فروخته شده در سال 2030 میلادی، یک خودرو در قالب اشتراکگذاری سفر به فروش میرسد. همچنین در صورت رفع موانع تکنولوژیکی و مسائل قانونی، تا 15 درصد از خودروهای فروخته شده در سال 2030 به خودروهای تمام خودران اختصاص خواهد یافت.

امروزه، اقتصاد کشورها به دلیل توسعه و رشد بازارهای نوظهور، شتاب فناوریهای جدید، سیاستهای پایدار و تداومپذیر و تغییر اولویتهای مشتریان، دستخوش تحولات اساسی شدهاند. ظهور مدلهای کسبوکار جدید موجب ایجاد تحولات انقلابی در صنایع مختلف شده است که صنعت خودرو هم از این قاعده مستثنا نیست. در صنعت خودروسازی و قطعهسازی چهار روند فناوری محور انقلابی شامل «روشهای متنوع سفرهای درونشهری، خودروهای خودران، تمام برقیسازی و سرویسهای تبادل داده در خودرو» در حال شکلگیری است.

اکثر بازیگران و متخصصان صنعت خودروسازی بر این اعتقادند که این چهار محور، شتابدهنده و تقویتکننده یکدیگر بوده و هر یک از بازیگران این صنعت برای بقای خود ملزم به پذیرش این تحولات هستند. با وجود علم به تغییرات اساسی و روند پیشرو در صنعت خودرو، اما هنوز تصویر جامعی از شرایط این صنعت در 10 تا 5 سال آینده در اثر این تحولات ترسیم نشده است.

اگرچه عدهیی از کارشناسان پیشبینی کردهاند که تحولات مذکور، موجب افول صنعت خودرو خواهد شد، اما پیشبینی موسسه مکنزی حاکی از این است که شتابگیری رشد بازار حمل و نقل سفرهای درون شهری شخصی براساس این چهار روند، میتواند به عنوان منابع جدید تامین درآمد محسوب شود.

در بخش اول این گزارش، انقلاب صنعت خودرو در افق 2030 میلادی در قالب هشت دورنمای کلی مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم بایدهای آینده نگری در صنعت خودروسازی ارائه شده است. بخش سوم به درسهایی برای صنعت خودروسازی ایران میپردازد و در انتها نیز نتیجهگیری و پیشنهادها ارائه شده است.

انقلاب صنعت خودرو در افق 2030 میلادی

هشت دورنمای کلیدی «انقلاب صنعت خودرو در سال 2030» در قالب چهار محور اصلی شامل تغییر روند بازار و منابع درآمدی جدید، تغییر در رفتار و و عادتهای سفر، توسعه و نفوذ فناوریهای پیشرفته و رقابتها و همکاریهای نوین مورد بررسی قرار گرفته است. از طرفی، تاثیرات آنها در نوع تغییرات و چگونگی تاثیرگذاری روی خودروسازان و تامینکنندگان سنتی (قدیمی)، پتانسیل بازیگران جدید، تنظیمکنندهها، مشتریان، بازارهای خودرو ملی و زنجیره ارزش خودرو نیز در ادامه بررسی شده است.

تغییر بازار و منابع درآمدی جدید

با وجود آنکه عدهیی از کارشناسان معتقدند صنعت خودرو درحال افول است، اما با منابع درآمدی جدید، میتوان به رشد این صنعت شتاب داد؛ ازجمله این منابع درآمدی جدید میتوان به روشهای اشتراکگذاری سفر و رشد و توسعه سرویسهای تبادل داده در خودرو اشاره کرد. با توجه به تغییر روند بازار و همچنین منابع درآمدی جدید در صنعت خودرو، دو دورنما در این بخش پیشبینی شده که در ادامه ارائه شده است:

دورنمای اول: رانندگی با روشهای اشتراکگذاری سفر، سرویسهای تبادل داده در خودرو، ارتقای فناوری و استفاده از مدلهای نوین کسبوکار میتوانند منابع درآمدی خودرو را تا 30 درصد یعنی چیزی حدود 5/1 تریلیون دلار افزایش دهند.

همانگونه که در شکل 1 نشان داده شده است در سال 2015 میلادی درآمد فروش خودرو 5/3 تریلیون دلار بوده است. پیشبینی میشود در سال 2030 میلادی درآمد حاصل از صنعت خودرو به 7/6 تریلیون دلار برسد؛ از این رشد درآمد، افزایش 30درصدی آن مربوط به منابع درآمدی جدید و نوظهور (برای مثال: توسعه خدمات مربوط به تبادل اطلاعات شامل اپلیکیشنها، مکانیابی، بهروزرسانی نرمافزار برای اشتراکگذاری و سفارش اینترنتی خودرو، افزایش هزینه تعمیرات و نگهداری ناشی از برقی شدن خودرو و گسترش فناوری خودروهای خودران) به واسطه ورود بازیگران جدید در این صنعت خواهد بود. بر این اساس میزان رشد درآمد سالانه کل صنعت خودرو با فرض دسترسی به فناوری موردنظر و نبود موانع قانونی، از سال 2015 تا 2030 میلادی، 4/4 درصد پیشبینی شده است. این در حالی است که از سال 2010 تا 2015 میلادی، میزان رشد سالانه این بخش 6/3 درصد بوده است.

سیستمهای تبادل داده جدید در خودرو و فناوری خودروهای خودران در آینده، این امکان را به راننده و مسافران خودرو خواهد داد تا از خودرو به عنوان محلِ گذراندن زمان برای انجام فعالیتهای شخصی استفاده کنند که در این صورت زمینه استفاده از انواع رسانههای نوین و سرویسهای مربوط به آن فراهم میگردد. از طرفی، به دلیل سرعت فزاینده و رو به رشد ابداعات و نوآوریها به خصوص در سیستمهای پایه نرمافزاری، خودروها نیازمند به روزرسانی خواهند بود. همه موارد اشاره شده میتواند به عنوان منابع جدید درآمدی در صنعت خودروسازی مطرح شود.

دورنمای دوم: با وجود تغییر رویکرد به سمت روشهای نوین اشتراکگذاری سفرهای درون شهری، به واسطه پیامدهای مثبت ناشی از رشد طبقه متوسط در جهان و تداوم رشد اقتصادی در کشورهای نوظهور به ویژه چین و هند، تغییر رشد سالانه فروش خودرو از 6/3 درصد در حال حاضر به 2 درصد تا سال 2030 میلادی خواهد رسید.

رشد سالانه فروش خودرو بر پایه روش سنتی (ادامه روند فعلی و عدم توسعه فناوری (از سال 2015 تا 2030 میلادی بدون در نظر گرفتن بازیگران جدید این صنعت، مطابق شکل 1 حدود 2 درصد خواهد بود که در مقایسه با رشد سالانه 6/3 درصدی طی دوره پنجساله 2010 تا 2015 میلادی، روند نزولی را خواهد داشت. ازجمله دلایل این افت میتوان به مواردی همچون شاخصهای اقتصاد کلان و بالا رفتن میزان استفاده از روشهای نوین سفر مانند خودروهای با کاربری اشتراکگذاری سفر و سفارش اینترنتی خودرو اشاره کرد.

تغییر در رفتار و عادتهای سفر

دورنمای سوم: با توجه به اینکه رفتار و عادتهای مصرفکننده برای انجام سفرهای شهری درحال تغییر است، پیشبینی میشود از هر 10 خودرو فروخته شده در سال 2030 میلادی، یک خودرو اشتراکگذاری سفر به فروش برسد و متعاقب آن بازار خوبی برای این هدف ایجاد شود.

برای انجام یک سفر بهینه، استفاده از روشهای تلفیقی حمل و نقل توصیه میشود. از این رو مدل سنتی فروش خودرو به واسطه روشهای متنوع و نوین سفر با توجه به تقاضاهای جدید، دستخوش تحولاتی بزرگ خواهد شد.

امروزه کاربران از خودروهایشان برای انجام همه اهدافشان استفاده میکنند و فرقی نمیکند که میخواهند تنها به محل کار بروند یا با خانواده به ساحل بروند. اما در آینده، همانگونه که در شکل 2 نشان داده شده است این امکان وجود خواهد داشت که با انعطافپذیری در انتخاب، بهترین روش سفر برای یک هدف مشخص، تعیین گردد و با این روش، خودروهای چند منظوره تبدیل به چند خودرو تکمنظوره گردند. شاهد این مدعا، روند فعلی کشور امریکاست که به عنوان نمونه، تعداد افراد دارای گواهینامه بین سنین 16 تا 24 سال، از 76 درصد سال 2000 میلادی به 71 درصد در سال 2013 میلادی کاهش یافته، درحالی که افرادی که در طرحهای خودروهای اشتراکگذاری شده در امریکای شمالی و آلمان شرکت داشتهاند در پنج سال اخیر بیش از 30 درصد سالانه رشد داشتهاند. با ادامه این روند و استقبال کاربران به استفاده از وسایل نقلیه اشتراکی، پیشبینی میشود در سال 2030 از هر 10 خودرو فروخته شده یک خودرو به صورت اشتراکی به فروش برسد که در صورت ادامه روند حاضر این نسبت به یک خودرو از سه خودرو در سال 2050 میلادی خواهد رسید.

دورنمای چهارم: ساختار شهر به عنوان مناسبترین معیار تقسیم بندی، تاثیر زیادی بر رفتار و عادتهای سفر دارد؛ ازاینرو در تحلیل صنعت خودرو و حمل و نقل، جایگزین دیدگاه ناحیهیی و کشوری در بازار خودرو خواهد شد.

نوع شهر در محدوده و سرعت تاثیرگذاری تحولات خودرویی، نقش موثری دارد. درک فرصتهای تجاری آینده، ضرورت نگاه ویژه به بازار حمل ونقل خودرویی را بیش از گذشته مورد تاکید قرار میدهد.  از این رو در گام اول ضروری است، بازارها براساس ساختار شهر و بر پایه شاخصهای تراکم جمعیت، توسعه و رونق اقتصادی تقسیمبندی شوند.

مطابق شکل 3- الف پیشبینیها نشان میدهد سطح جمعیت در شهرهای با درآمد کم، بیشترین افزایش را تا سال 2030 میلادی خواهند داشت بهگونهیی که از 1/2 میلیارد به 8/2 میلیارد نفر خواهد رسید. از طرفی مطابق شکل 3-ب، شهرهای با درآمد بالا و پرجمعیت، پایگاه خوبی برای نفوذ فناوری خودروهای خودران و سیستمهای انتقال قدرت الکتریکی هستند.

ازجمله دلایل این موضوع میتوان به نسبت هزینه پایین فناوری به درآمد ساکنین و همچنین کنترلهای نظارتی برای مقابله با آلایندگیهای خودرویی اشاره کرد. از طرفی در کلانشهرهایی همچون شانگهای و لندن، خودروهای اشتراکی نیز به دلایلی همچون ترافیک سنگین، کمبود پارکینگ و ازدحام جمعیت، میتوانند دارای مزیت باشد که این امر خود میتواند به شکلگیری مدلهای جدید کسب وکار منجر شود. حال آنکه در مناطق روستایی و حومه، مالکیت خودرو شخصی به صرفهتر خواهد بود. ازاینرو میتوان نتیجه گرفت که نوع شهر به عنوان شاخص کلیدی تاثیرگذار در عادتهای سفر و میزان فروش خودرو، به عنوان جایگزین دیدگاه منطقهیی قدیمی در بازار حمل ونقل خودرویی مطرح شود.

توسعه و نفوذ فناوریهای پیشرفته

فناوری خودران و سیستم انتقال قدرت الکتریکی ازجمله پتانسیلهای بلندمدت بسیار قوی در صنعت خودروسازی و قطعهسازی به حساب میآیند؛ اگرچه افزایش نفوذ این فناوریها در افق 2030 وابسته به فائق آمدن بر دامنه گستردهیی از موانع و مشکلات است.

دورنمای پنجم: در صورت رفع موانع تکنولوژیکی و مسائل قانونی و نظارتی، تا 15 درصد از خودروهای فروخته شده در سال 2030 میتواند به خودروهای تمام خودران اختصاص داشته باشد.

بعید است که خودروهای خودران تا قبل از سال 2020 میلادی به صورت تجاری تولید شوند.

موانع نظارتی و قانونی یکی از چالشهای اساسی این فناوری است. سیستمهای پیشرفته کمکراننده (ADAS) نقش بسیار کلیدی در آمادهسازی مراجع نظارتی و قانونی داشتهاند و از طرفی توانستهاند بر اعتماد و باورپذیری ایده کنترل رانندگی خودکار خودرو میان مصرفکنندگان و کمپانیها بسیار موثر باشند.

تجربه بازار سیستمهای پیشرفته کمکراننده نشان میدهد که در صور حل چالشهای اولیهیی همچون قیمت، شناخت و اعتماد مصرفکننده، مسائل ایمنی و امنیتی، نفوذ این فناوری در صنعت خودرو و حمل و نقل سریعتر عملیاتی میشود.

در صورت حل چالشهای برشمرده شده و رشد سریع این فناوری، سهم فروش خودروهای سواری با درصد بالای قابلیتهای خودرانی و تمامخودران به ترتیب در سال 2030 میلادی 50 و 15 درصد پیشبینی شده است.

دورنمای ششم: خودروهای برقی توانستهاند به خودروهای قابل رقابت و مناسب در بازار تبدیل شوند اگرچه سرعت پذیرش آن متناسب با سطج امکانات و ساختار شهر تغییر میکند.

قوانین نظارتی سختگیرانه، کاهش قیمت باتری، اعطای مشوقهایی همچون معافیت مالیاتی، امتیازهای ویژه در رانندگی و استفاده از پارکینگ، افزایش دسترسی به ایستگاههای شارژ و افزایش پذیرش از طرف مصرفکنندهها، همگی میتوانند به عنوان انگیزه و محرک قوی و تازه برای نفوذ مجموعه خودروهای برقی (هیبرید، هیبرید دو شاخهدار، باتری الکتریکی و پیل سوختی) در سالهای پیشرو مطرح گردند. سرعت سازگاری این خودروها براساس کشش مصرفکننده (تا حد زیادی وابسته به قیمت کل) و کنترل نظارتی و قانونی که باتوجه به سطح نواحی و ساختار شهر تغییر میکند، قابل تعیین است.

با توجه به شرایط فوق، پیشبینی میشود میزان فروش مجموع خودروهای برقی میتوان به افزایش قوانین سختگیرانه آلایندههای خودرویی در شهرهای پرجمعیت و مشوقهای تحریککننده مشتریان (اعم از معافیتهای مالیاتی، امتیازات رانندگی و پارکینگ، تخفیفهای قیمتی ویژه برای این نوع فناوری و...) اشاره کرد.

به واسطه رشد پیوسته فناوی باتری و باتوجه به پتانسیل کاهش قیمت باتری به 150 تا 200 دلار به ازای هر کیلووات ساعت در دهه بعد، خودروهای برقی در مقایسه با خودروهای فعلی در زمینه قیمت مزیت رقابتی کسب خواهند کرد و از این طریق به عنوان با ارزشترین کاتالیست برای نفوذ مجموعه خودروهای برقی به بازار خودرو کمک کنند.

البته نفوذ فروش مجموعه خودروهای برقی در شهرهای کوچک و مناطق روستایی که از سطح پایینتری از زیرساختهای شارژ برخوردارند آهستهتر است.  از طرفی پیشرفتهایی که در فناوری شارژ، آشنایی و اعتماد مصرفکنندگان به مجموعه خودروهای برقی ایجاد شده به میزان نفوذ بیشتر آن کمک خواهد کرد. البته این نکته بسیار حائز اهمیت است که بخش بزرگی از مجموعه خودروهای برقی را نوع برقی- هیبریدی تشکیل میدهد و این یعنی موتور احتراق داخلی در خودروها، همچنان تا سال 2030 میلادی از اهمیت و مقبولیت کافی برخوردار خواهند بود.

رقابتها و همکایهای نوین

منابع درآمدی، زمانی رشد شتابنده خواهد داشت که مرزهای صنعت سنتی جابهجا شود و به تبع آن قوانین بازی نیز تغییر کند.

دورنمای هفتم: چشمانداز روشهای نوین سفر درون شهری با پیچیدگی و تنوع زیاد، بازیگران فعلی صنعت خودروسازی را ملزم به همکاری و رقابت با رقبا، در چند حوزه خواهد کرد. در دورنمای پیچیده صنعت خودروسازی با توجه به روشهای متنوع سفر، بازیگران فعلی این صنعت مجبور خواهند بود بهطور همزمان در چند حوزه، رقابت و در عین حال همکاری داشته باشند. در دهههای اخیر صنعت خودروسازی با تحولات اساسی روبهرو نبوده است، این در حالی است که بازارهای نوظهور همچون تلفن همراه چند تحول عمده را تجربه کردهاند به عنوان نمونه در 15 سال اخیر، تنها دو بازیگر جدید در بین 15 خودروساز برتر وارد شدهاند در حالی که در همین مدت، 10 بازیگر جدید در صنعت تلفن همراه معرفی شدهاند. تغییر در مدلهای سفر با ورود بازیگران جدید در صنعت خودروسازی همراه خواهد بود، ازاینرو، خودروسازان قدیمی برای ماندن در صحنه رقابت، مبارزه در چند حوزه، غیرقابل اجتناب خواهد بود. ارائهدهندگان روشهای جدید سفر (zipcar، Didi Kuaili و...)، غولهای فناوری (اپل و گوگل) و خودروسازان نوظهور (BYD , Tesla و...) به پیچیدگی دورنمای رقابتی صنعت خودرو خواهند افزود.