کنگره با برجام چه خواهد کرد؟

او با تایید نکردن پایبندی ایران به توافق هستهای، سرنوشت اعمال مجدد تحریمها را در اختیار کنگره گذاشت. به این ترتیب این نهاد قانونگذاری آمریکا ۶۰ روز فرصت دارد تا درباره اعمال مجدد تحریمها علیه ایران که بر سرنوشت توافق هستهای بسیار تاثیرگذار است، تصمیمگیری کند. سوالی که اکنون برای افکار عمومی مطرح شده، این است که کنگره با برجام چه خواهد کرد؟ «دنیای اقتصاد» در گزارشی به بررسی این موضوع پرداخته است.

دونالد ترامپ، رئیسجمهوری ایالات متحده آمریکا پس از هفتهها لفاظی سرانجام جمعه شب از استراتژی جدیدش درخصوص ایران و برجام رونمایی کرد و ضمن تایید نکردن پایبندی ایران به تعهداتش در برجام، خواهان همراهی کنگره و متحدان آمریکا برای فشار بر ایران شد.

البته از زمان انتشار آخرین گزارش رئیسجمهوری آمریکا مبنی بر پایبندی ایران به تعهداتش که ظاهرا به اصرار رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه این کشور در دقیقه ۹۰ انجام گرفت، او به دنبال راهی بود تا این بار پایبندی ایران را تایید نکند و در نهایت جمعه شب با مطرح کردن برخی ادعاهای واهی، توپ را در زمین کنگره انداخت. اکنون نوبت نمایندگان کنگره است که تصمیم نهایی را در این خصوص اتخاذ کنند. برخی تحلیلها و گمانهزنیها دال بر آن است که ترامپ از نمایندگان کنگره مىخواهد قانون نظارت بر برجام را که براساس آن هر ٩٠ روز باید تایید یا رد کند، تغییر دهند و در آن بازگشت اتوماتیک تحریمها در آینده نهچندان دور را بگنجانند. بر اساس این گزارش، فقط در صورتی تحریمها بهصورت اتوماتیک بازنمیگردد که ایران بپذیرد بخشهایى از برجام تغییر کند؛ از جمله قبول کند که محدودیت غنىسازى که قرار است بعد از شش هفت سال برداشته شود، دائمى شود. اگر ایران این را نپذیرد آن وقت تحریمها بازمیگردد و عملا آمریکا از برجام خارج میشود و احتمال برهم خوردن توافق بسیار بالا خواهد بود.

همچنین واشنگتن فری بیکن نیز جزئیات جدیدی از طرح کنگره در رابطه با برجام ارائه کرده است که بر اساس آن اگر ایران با محدودیتهای جدید در مورد برنامه موشکی خود موافقت نکند، تحریمهای اقتصادی بازگردانده میشود. به گزارش «ایسنا» این طرح جدید میگوید در صورتی که ایران محدودیتهای جدید اعمال شده بر برنامه هستهای خود و توسعه تسلیحات و دسترسی بازرسان بینالمللی به تاسیسات هستهای خود را نپذیرد، تحریمهای اقتصادی که در زمان باراک اوباما و به دلیل حصول توافق هستهای برداشته شد، بازگردانده میشود. این طرح همچنین بهطور کارآمد تغییراتی را در زمینه بند غروب برجام اعمال خواهد کرد. روزنامه «دنیای اقتصاد» در یک گزارش تحلیلی به بررسی این پرسشها پرداخت که کنگره با برجام چه خواهد کرد و اگر قرار باشد بندهای جدیدی به توافق اضافه کند، آیا اصلا چنین امری شدنی است و واکنش تهران چه خواهد بود.

حصول اهداف ضدبرجامی ترامپ

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا در این رابطه با اشاره به شروط ترامپ برای خروج از برجام مبنی بر عدم همراهی کنگره و متحدان آمریکا با طرحهای کاخ سفید ضمن غیرواقعبینانه خواندن این شروط گفت: «از یکسو در کنگره آمریکا اغلب نمایندگان خواهان حفظ برجام هستند و شواهد نشان میدهد که حتی تندروترین چهرههای کنگره یعنی افرادی مانند سناتور تام کاتن نیز همچنان بر باقی ماندن آمریکا در برجام تاکید دارند و تنها خواهان قویتر شدن نظارتها هستند، از سوی دیگر متحدان آمریکا و حتی کشورهای غربی نیز بارها بر مخالفت خود با مواضع ضد برجامی ترامپ تاکید کردهاند.»

او اقدام ترامپ مبنی بر محول کردن سرنوشت برجام به کنگره را آخرین حمله دفاعی تیم ضدبرجام توصیف و تاکید کرد که این اقدام احتمالا باعث تقویت برجام خواهد شد؛ زیرا اغلب نمایندگان کنگره خواهان حفظ برجام هستند.

البته ابوالفتح معتقد است که با توجه به یک بام و دو هوای واشنگتن، نمیتوان صددرصد درخصوص رویکرد آمریکا نسبت به برجام اظهار نظر کرد. بنابراین کنگره ممکن است در قبال برجام تصمیمهای مختلفی را اتخاذ کند. این کارشناس مسائل آمریکا از جمله به موارد زیر اشاره کرد:«۱- اعلام عدم مطابقت برجام با منافع ملی آمریکا؛ بازگرداندن تحریمهای هستهای و خروج این کشور از برجام.۲- تغییر زمان ارائه گزارش رئیسجمهوری به کنگره از ۹۰ روز به ۱۸۰ روز. ۳- تصویب طرح پیشنهادی باب کورکر و تام کاتن ( موسوم به طرح کورکر- کاتن یا طرح کورکر – کاتن – تیلرسون) برای رفع خلأهای برجام از جمله اطمینان از کاهش نیافتن زمان گریز هستهای ایران به کمتر از ۱۰ سال و دائمی شدن برخی از محدودیتهای ایران. ۴-تصویب تحریمهای فرابرجامی از جمله تحریمهای موشکی با هدف واداشتن ایران به واکنش برجامی و بر هم خوردن توافق هستهای.» در عین حال او تاکید کرد که با توجه به اختلافات عمیق میان کاخ سفید و کنگره، ترامپ با سران حزب جمهوریخواه و نهایتا میان جمهوریخواهان و دموکراتها، رسیدن به اهدافی همچون خروج از برجام، تغییر در برجام و جلب رضایت رئیسجمهوری آمریکا چندان آسان نخواهد بود.

ایران نباید هیچ شرط جدیدی را بپذیرد

از سوی دیگر محمد مرندی، استاد دانشگاه تهران نیز در این رابطه تاکید میکند که اکنون ترامپ و کنگره حق ندارند موارد جدیدی را به برجام اضافه کنند زیرا برجام، یک توافق چندجانبه و زیر نظر شورای امنیت سازمان ملل متحد است و اکنون دیگر هیچ یک از طرفین حق اضافه کردن موردی را به آن ندارند. به گفته این استاد دانشگاه اگر قرار باشد بهعنوان مثال آمریکا روی بحث موشکی ایران انگشت بگذارد واکنش منطقی از سوی تهران این خواهد بود که فردای همان روز یک آزمایش موشکی انجام دهد تا به طرف مقابل بفهماند که حق ندارد هرگونه که میخواهد رفتار کند. مرندی معتقد است در صورت کوتاه آمدن ایران در برابر خواستههای غیرمنطقی آمریکا آنها هر روز یک مورد و محدودیت جدید را مطرح خواهند کرد.

البته این کارشناس با اشاره به انزوای بینالمللی ایالات متحده آمریکا و روابط پرتنشی که ترامپ با متحدان آمریکا، کشورهای همسایه، کرهشمالی، چین، روسیه و حتی برخی نمایندگان و وزرایش دارد، گفت احتمالا در داخل و خارج با طرحهای او همراهی نخواهد شد زیرا ترامپ عملا با تصمیمگیریهای یکجانبهاش لااقل در حوزه برجام به دیگر طرفین این موضوع را القا کرده است که آنها هیچ کارهاند و او همه کاره و همین رویکرد وی باعث چالشهایی در روابط کاخ سفید با متحدان اروپاییاش و حتی روسیه و چین شده است.

مرندی احتمال لغو و منتفی شدن برجام را نیز ناممکن نمیداند و با اشاره به عهدشکنیهای آمریکا طی ۲ سال گذشته تاکید کرد که ممکن است در شرایط فعلی نیز کنگره برخی طرحهای ترامپ را عملیاتی کند و حتی به برهم خوردن برجام منتهی شود. اما او معتقد است که در هر شرایطی رویکرد عقلانی ایران اینگونه باید باشد که هیچ شرط و شروطی را از سوی آمریکا نپذیرد.

سناریوی باقی ماندن کنگره در برجام

همزمان طهمورث غلامی، دیگر کارشناس مسائل آمریکا نیز درخصوص تصمیم اخیر ترامپ گفت: «همانگونه که پیشبینی میشد ترامپ برای اینکه نشان دهد به وعدههای انتخاباتی خود عمل کرده، پرونده هستهای را به کنگره ارجاع داد اما گفته میشود که دولت خود در حال لابی کردن برای این است که تحریمی علیه ایران وضع نشود که ناقض برجام باشد.» او معتقد است که کنگره میتواند به شکل یکجانبه هر اقدامی علیه برجام انجام دهد همچنان که هر کشور دیگری میتواند این کار را بکند. اما مساله مهم این نیست که آیا کنگره محدودیتهایی برای برجام ایجاد میکند یا خیر، بلکه مساله اساسی این است که آمریکا پایبند برجام خواهد ماند یا خیر. او تاکید کرد که اگر برای دولت و کنگره پاسخ به این سوال منفی باشد طبیعی است هر اقدامی که بتوانند انجام خواهند داد. این کارشناس در ادامه نیز گفت که اگر چنین وضعیتی رخ دهد بهآن معناست که آمریکا تصمیم گرفته از برجام خارج شود و پایبند مفاد آن نباشد.

غلامی حالت دومی را نیز تشریح کرد مبنی بر اینکه آمریکا همچنان پایبند برجام بماند. او افزود: «در این صورت کنگره هیچ اقدامی انجام نخواهد داد که ناقض برجام باشد.» او سناریوی پایبندی کنگره به برجام را محتملتر میداند زیرا معتقد است این نهاد به نظرات کارشناسی وزارت خارجه، شورای امنیت ملی و وزارت دفاع که از حامیان برجام هستند، توجه خواهد کرد و محدودیتی که نقضکننده برجام باشد وضع نخواهد کرد. از طرفی در کنگره آمریکا علاوه بر اینکه نمایندگان و سناتورهای دموکرات، حامی تداوم برجام هستند چهرههای شاخص جمهوریخواه نیز خواهان ادامه آن هستند و بنابراین محدودیت ناقض برجام، احتمالا رایی نخواهد آورد.