مراوده ٢٥ میلیارد ‌دلاری

دلایل مختلفی برای این امر وجود دارد؛ اما از زاویه اقتصادی، تجربه سالهای تحریم نشان میدهد اروپاییها و آسیایی نشینهای قدرتمند همچون چین و ژاپن از این رهگذر نه تنها سودی نبردند بلکه زیان دیدند. نیم نگاهی به سفرهای هیاتهای اروپایی و جنوب شرق آسیا به ایران نشان داد که شرکتهای اروپایی اغلب تمایل به حضور در بازار ایران دارند و طبعا از دولتهای خود میخواهند منافع آنها را در تصمیمات سیاسی در نظر گرفته و آنها را در مراودهها و تصمیمهای اقتصادی و سیاسی شان دخیل بدانند. این در حالی است که شکاف فعلی میان امریکا و دیگر کشورهای ١+٥ در حال افزایش است و به نظر میرسد این شکاف فرصتهای مهمی را برای نزدیکی سیاسی و اقتصادی میان ایران و کشورهای صنعتی فراهم میکند. سال گذشته براساس آمارها، میزان مراوده تجاری ایران با کشورهای فرانسه، آلمان، انگلستان، روسیه و چین به بیش از ٢٥ میلیارد رسیده که به نظر میرسد برای کشورهای صنعتی اروپا و آسیا رقم خوبی به حساب میآید.
صحبتهای تند دونالد ترامپ علیه ایران، نتوانست توفیقی جهانی به دست آورد و ایران را منزوی کند، اتفاقی که حتی پیش از سخنرانی رییسجمهور محافظهکار امریکا نیز قابل پیشبینی بود؛ زیرا پیش از آن نیز اروپاییها در کنار کشورهایی چون چین به رویه ترامپ واکنش منفی نشان میدادند و خواهان پایبندی بودند. سوال این است شرایط چه تفاوتی با گذشته دارد که امریکا میتوانست اجماع جهانی علیه ایران به دست بیاورد اما اکنون نمیتواند. از یک طرف، روی کار آمدن ترامپ، فاصله میان اروپا و امریکا که در زمان اوباما از بین رفته بود را افزایش داده است. اظهارات ضد اتحادیه اروپایی ترامپ و حمایت او از جریانات دست راستی و پوپولیستی قاره سبز از همان آغاز واکنش منفی بسیاری از دولتمردان اروپایی را به همراه داشت. از سوی دیگر شکست سیاستهای ایالات متحده در خاورمیانه و برآمدن جریانات تروریستی مانند داعش و سپس افزایش اقدامات تروریستی در کشورهای غربی، بیاعتمادی نسبت به سیاستهای ابرقدرت جهان را افزایش داد و اکنون در حالی که مساله سوریه، عراق و لیبی روی میز دولتهای غرب نشین و برخی از شرقیها قرار دارد، اقدام به تحریک و درگیری با ایران، به بحرانیتر شدن اوضاع کمک میکند. اما تمام این مسائل دلایل سیاسی هستند، حال آنکه پشت بسیاری از اقدامات سیاسی، منافع اقتصادی خوابیده است.

دعوای ٢٥ میلیارد دلاری

اروپاییها برخلاف امریکا، پس از انقلاب اسلامی توانستند روابط خود را با ایران حفظ کنند و به این ترتیب روابط اقتصادی میان طرفین به ویژه در سالهای پس از جنگ افزایش پیدا کرد. به گونهای که در سال ١٣٨٨ روابط تجاری ایران با سه کشور اصلی اتحادیه اروپا به بیش از ٨ میلیارد دلار رسید که رقم بالایی محسوب میشود. این در حالی است که در سال گذشته و با وجود توافق برجام و لغو تحریمهای شورای امنیت، سطح مراودات تجاری ایران با اروپا نسبت به سال ٨٨ به مراتب کمتر است. جالبتر آنکه با بررسی آمارها میتوان متوجه شد بیشترین دلیل کاهش تراز تجاری ایران با قاره سبز، بیشتر در بخش واردات ایران بوده ولی صادرات در سال گذشته به ارقام سال ١٣٨٨ نزدیک شدند. به بیان دیگر تحریمها نه تنها بازار ایران را از اروپاییها گرفت و چین را جایگزین آنها کرد، بلکه صادرات ایران حداقل پس از برجام تاثیر چندانی از این تحولات نداشت و از نظر درآمدی به ارقام گذشته بازگشته است. در جدول مشاهده میشود که پس از تحریمهای هستهای بازار ایران از غرب به شرق چرخید. آن زمان بارها بخش خصوصی اروپا، به ویژه آلمانیها نسبت به تحریم ایران اعتراض داشتند، چرا که مشخص بود تحریمها از نظر اقتصادی به زیان اروپا و به سود چین خواهد شد.
به گونهای که در سال ١٣٨٦، وزارت اقتصاد آلمان اعلام کرد که در نتیجه کاهش معاملات با ایران، تاکنون حدود ١٠ هزار فرصت اشتغال در آلمان از بین رفته است و اگر تحریمها گسترش یابد، بیش از صد هزار نفر بیکار خواهند شد. در همان زمان یورگن تومان، رییس اتحادیه صنایع آلمان، گفت: «از تحریمها، ما ضرر میکنیم و کشورهای آسیایی سود میبرند. تا همین حالا، شرکتهای آلمانی موقعیت خود را در برابر رقبای آسیایی باختهاند.» برپایه همین گزارش هم اعلام شد که، در ‪ ۹‬ماهه نخست سال ‪ ۲۰۰۷‬میزان صادرات آلمان به ایران در همه رشتهها ‪ ۱۸‬درصد و در رشته تاسیسات و ماشین آلات، تا ‪ ۴۰‬درصد کاهش یافت.
در همین حال آمارهای موجود از مراودات اقتصادی در سال گذشته نشان میدهد که مجموعه مراودات اقتصادی ایران با کشورهای ١+٥ به جز امریکا به بیش از ٢٥ میلیارد و ١٣١ میلیون و ٤١ هزار و ٢٣٨ دلار بوده است. رقمی که هر چند در قیاس با مراودات اقتصادی این کشورها با امریکا ناچیز به حساب میآید، ولی در شرایط فعلی که اقتصاد غرب هنوز نتوانسته از زیر بار بحران ٢٠٠٨ خارج شود، کمکی چشمگیر به صنایع متوسط و اقتصاد این کشورها خواهد بود.

ترامپ و داستان دستان باز انگلستان و فرانسه

در همین شرایط البته دیلی میل گزارش میدهد که دونالد ترامپ به نخست وزیر انگلستان و رییسجمهوری فرانسه پیام داده است که در رابطه با ایران راحت باشند و «هر چقدر میخواهند از این کشور پول بگیرند. » ترامپ معتقد است به ترزا می، نخستوزیر بریتانیا و امانوئل ماکرون، رییسجمهوری فرانسه گفته که هرمقدار پول که میتوانند از ایران تصاحب کنند.
ترامپ در این باره گفته است: «در واقع امانوئل تماس گرفت و با من صحبت کرد و من گفتم، ببین امانوئل، آنها (ایرانیها) به رنو پول خیلی زیادی دادهاند. پول آنها را بگیرید، لذت ببرید.» ترامپ علنا اظهار داشته است که «کشورهایی مانند فرانسه که دارای تجارت زیادی با ایران هستند باید به هرکاری که مایل هستند ادامه دهند.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا با ماکرون صحبت کرده یا خیر گفت «که این کار را کرده است.» ترامپ گفته است: «آنها مایلند که من در این توافق باقی بمانم، تنها به یک دلیل. ببینید چه میزان پولی ارسال میشود. میدانید که ایران در کشورهای زیادی پول هزینه میکند. و من همواره گفتهام و به آنها نیز میگویم. هیچ کاری انجام ندهید. نگران چیزی نباشید. تمام پولی که میتوانید را به دست آورید. آنها همگی دوستان من هستند.»
این گزارش تاکید میکند که احتمالا گفتوگوی ترامپ و ماکرون در تماس تلفنی جمعه گذشته این دو نفر انجام شده است. نباید نادیده گرفت که در این مدت رنو با ٧٨٠ میلیون دلار تنها شرکت فرانسوی نیست که اقدام به عقد قرارداد تجاری با ایران کرده است. شرکت نفتی توتال فرانسه نیز وارد یک قرارداد ٥ میلیارد دلاری نفتی با تهران شد. و در کنار این شرکتهای فرانسوی پژو، سیتروئن و... شرکتهای بزرگ فرانسوی هستند که پای میز قرارداد با ایرانیها نشستهاند و هر نوع تغییر در شرایط میتواند منافع آنها را به خطر بیندازد. این پیشبینی در شرایطی است که بدانیم فرانسه شاید کمزیانترین اقتصاد از تحریمهای جدید ترامپ باشد و باید به دنبال اقتصادهای دیگر اروپایی باشیم که از تحریمهای جدید امریکا زیان خواهند دید. اقتصادهایی همچون ژرمنهای اروپانشین.
شاید اگر نیم نگاهی به بازار مراوداتی ایران با کشورهای اروپایی همچون آلمان، انگلیس، فرانسه و البته روسیه و چین به عنوان بزرگترین کشورهای در حال مراودات تجاری- اقتصادی با ایران بیندازیم، به خوبی عمق زیانهای مالی از هر گونه چرخشهای امریکایی را به روشنی درک خواهیم کرد. موضوعی که نشان میدهد چرا اروپاییها به جای همراهی با امریکا، به فکر ثبات شرایط برای ادامه همراهی با ایران هستند و تمایل ندارند تا خود را درگیر تصمیمات جدید دونالد ترامپ کنند.

شرکتهای اروپایی تابع قوانین اتحادیه اروپا هستند

این موضوع را رضا پدیدار، رییس کمیسیون انرژی اتاق تهران که برای کنفرانس و نمایشگاه هلند در آمستردام به سر میبرد، هم تایید میکند. وی در گفتوگو با «اعتماد» در رابطه با تاثیر اظهارات اخیر دونالد ترامپ درباره خروج امریکا از توافق برجام بر رفتار شرکتهای سرمایهگذار اروپایی در ایران میگوید: «اظهارات آقای ترامپ تاثیر آنی بر بازار دارد و نمیتواند تاثیر آتی داشته باشد، چراکه شرکتهای سرمایهگذار رویه خود را تنها با گفته رییسجمهور امریکا تغییر نمیدهند و تصمیمات نهایی را بعد از رای نهایی کنگره که ٦٠روز آینده اعلام میشود، اتخاذ خواهند کرد. از طرفی خانم موگرینی روز جمعه طی بیانیهای اعلام کرد که اتحادیه اروپا به برجام پایبند خواهد ماند. از آنجا که شرکتهای اروپایی نیز تابع قوانین اتحادیه اروپا هستند، میتوان گفت که خروج امریکا از برجام کمترین تاثیر را در رفتار شرکتهای سرمایهگذار اروپایی در قبال ایران خواهد گذاشت.»
وی، گفتههای دولت امریکا درباره برجام را نشان دادن ضرب شست کاخ سفید میداند که درصدد است با وارد کردن شوک، یارگیری کند و تصریح میکند: «گفتههای کاخ سفید روند تبدیل تفاهمنامه به قرارداد را در ارتباط با پروژههای ایران به تاخیر میاندازد و نمیتواند مانع انجام آن شود چرا که شرکتهای سرمایهگذار اروپایی تنها از قوانین اتحادیه اروپا تبعیت میکنند. تاثیر اندک این اظهارات را میتوان از عدم تغییر رفتار دو شرکت انی و پتروناس که قرار است تفاهمنامههای خود را در قالب قرارداد با ایران به امضا برسانند، به روشنی دریافت. بر این اساس حتی میتوان پیشبینی کرد که به مرور ٢٠تفاهمنامه دیگر ایران در بخش نفت و گاز نیز به انعقاد قرارداد خواهد انجامید.»
پدیدار درباره تاثیر خروج امریکا از برجام بر تبادلات و نحوه سرمایهگذاری چین در ایران میافزاید: «چین دومین اقتصاد جهان است بنابراین حجم قراردادهای این کشور با ایران در مقابل حجم تبادلات آن با امریکا رقم قابل توجهی نیست. از طرفی اگر قرار باشد این کشور در پروژههای ایران سرمایهگذاری کند، منابع مالی مورد نیاز را از محل پولهای بلوکه شده ایران، که نزدیک به ٢٣ میلیارد دلار است انجام خواهد داد. بنابراین باز هم خروج یا ماندن امریکا تاثیری در مسیر قراردادهای ایران با این کشور نخواهد گذاشت.»