دور و نزدیک بازار نفت

مهمترین پیامی که گزارش اوپک به همراه دارد این است که در گزارش اخیر بر خلاف گزارش سالهای قبل، بر این نکته تاکید شده است که نفت تا سال ۲۰۴۰ بازیگر نقش اول بازارهای انرژی باقی خواهد ماند.  اوپک در گزارش اخیر خود با عنوان «چشمانداز نفت در ۲۰۴۰»، رشد تقاضای میانمدت برای نفت خام را نسبت به گزارش سال قبل افزایش داده است و این انتظار را مطرح کرده که تا سال ۲۰۲۰ تقاضای نفت با رشد ۹/ ۶ میلیون بشکهای در روز همراه شود و از  ۵/ ۹۴ میلیون بشکه در روز به ۴/ ۱۰۲ میلیون بشکه در روز برسد.  در این میان رشد تقاضا از سوی کشورهای در حال توسعه قویتر خواهد بود و انتظار میرود از ۲/ ۴۳ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۶ به ۶/ ۴۹ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ برسد. همچنین اوپک این انتظار را مطرح کرده است که رشد تقاضای نفت خام از سمت کشورهای توسعهیافته در طول چشمانداز پیشبینیشده، با کاهش قابلتوجه ۹/ ۸ میلیون بشکهای در روز همراه شود.بهطور کلی ۹۰درصد از رشد تقاضای انرژی تا سال ۲۰۴۰، از سوی کشورهای در حال توسعه تشکیل میشود. هند و چین در حالی سهم بزرگی از این رشد تقاضا را بر عهده خواهند داشت که کشورهای در حال توسعه دیگر مانند کشورهای قاره آفریقا نیز نقش قابل تاملی در بازار انرژی ایفا خواهند کرد. افزایش جمعیت، رشد جمعیت شهری، توسعه زیربنایی، رشد اقتصادی و مواردی از این دست بهعنوان دلایل رشد تقاضای انرژی در کشورهای در حال توسعه از جمله کشورهای آفریقایی عنوان شده است.بهطور کلی اوپک در گزارش اخیر خود، با اشاره به نقش عواملی که در تحولات آینده بازار نفت اثرگذار هستند، مهمترین آنها را رشد و تغییرات جمعیتی، مسیر رشد اقتصادی، تغییر سیاست، رشد تکنولوژی و قیمت نفت و انرژی عنوان میکند.مطابق این گزارش این انتظار مطرح میشود که نرخ رشد جمعیت در چشمانداز ۲۰۴۰، در مقایسه با قرن گذشته بسیار بیشتر خواهد بود و احتمالا جمعیت جهان از ۳/ ۷ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۵ به ۲/ ۹ میلیارد نفر در سال ۲۰۴۰ برسد.

در این میان ۸/ ۱ میلیارد نفر تنها از سمت کشورهای در حال توسعه به جمعیت دنیا افزوده میشود در حالی که پیشبینی میشود رشد جمعیت از سوی کشورهای توسعهیافته، تا سال ۲۰۴۰ حدود ۱۱۶ میلیون نفر باشد که بخشی از آن تحت تاثیر جمعیت مهاجر به این مناطق قرار دارد. به این ترتیب رشد جمعیت بهعنوان شاخصی مهم در مصرف نفت و انرژی، در چشماندازی که اوپک دیده است، روندی رو به رشد دارد.در عین حال انتظار میرود جمعیت بیشتری به سمت شهرها روانه شوند و از زندگی روستایی فاصله بگیرند که به معنای مصرف بیشتر انرژی است.اوپک همچنین کشورهای در حال توسعه را پیشران رشد اقتصادی بلندمدت میبیند. در گزارش اوپک بیشتر رشد جهانی اقتصاد از ناحیه کشورهای در حال توسعه عنوان شده است، کشورهایی که انتظار میرود بهطور متوسط رشدی ۵/ ۴ درصدی داشته باشند.سیاستهای انرژی و توسعه تکنولوژی، از دیگر مولفههایی هستند که اوپک در ترسیم چشمانداز نفت در ۲۰۴۰ آن را در نظر گرفته است. این بخش از گزارش اوپک به این نکته اشاره دارد که تحولات بازار نفت و انرژی در طول زمان به شکل قابل ملاحظهای تحت تاثیر سیاستهای دولتها در رابطه با چگونگی مصرف انرژی قرار میگیرد. به این ترتیب در شرایطی که رشد تکنولوژی باعث افزایش بهرهوری انرژیهای پاک میشود؛ در میان سیاستهایی که میتواند در درازمدت بر مسیر مصرف انرژی اثرگذار باشد، اوپک به رشد تعداد وسایل نقلیه الکتریکی و تشدید استانداردهای مربوط به کاهش مصرف سوخت و انتشار گازهای گلخانهای نیز اشاره دارد.  اوپک در گزارش دورنمای نفت جهانی ۲۰۱۷ اعلام کرده است رشد سریع خودروهای برقی ممکن است باعث شود تقاضای نفت در نیمه دوم دهه ۲۰۳۰ ثابت باقیبماند و به دورنمای بلند مدت اوپک لطمه بزند.

هند و چین، محرکهای رشد تقاضا

اوپک در حالی در تازهترین گزارش خود پیشبینی کرده است تقاضای جهانی برای نفت اوپک در ۲ سال آینده بهعلت تقویت قیمتها و قدرت گرفتن رقیبان کندتر از حد انتظار رشد خواهد کرد که با این حال به نقش کشورهای در حال توسعه در آینده تقاضای انرژی تاکید دارد و چین و هند را بهعنوان دو کشور اثرگذار بر روند تقاضا در آینده بازار انرژی معرفی میکند. به گزارش اوپک، چین  و هند در چشمانداز ۲۰۴۰، بیشترین رشد تقاضای انرژی را دارند که معادل حدود ۲۲ تا ۲۳ میلیون بشکه نفت خام در روز است.نام چین در حالی در کنار هند بهعنوان بزرگترین متقاضی انرژی آورده شده که در گزارش اوپک تاکید شد در نتیجه اقدامات سختگیرانهای که در چین برای کاهش آلودگی آغاز شده است (مانند تعطیل شدن چندین نیروگاه زغالسنگ، لغو برنامههای ساخت نیروگاههای جدید و گسترش منابع انرژی تجدیدپذیر)، تقاضای کل انرژی در این کشور تا سال ۲۰۴۰ در مقایسه با پیشبینیهای قبلی، با کاهش بیش از ۳ میلیون بشکه نفت خام در روز همراه بوده است.  با این حال اوپک این انتظار را مطرح میکند که چین با افزایش تقاضای ۶ میلیون بشکهای در روز تا سال ۲۰۴۰ و واردات ۸/ ۱۷ میلیون بشکه نفت خام در روز، بزرگترین مصرفکننده نفت خام در دنیا باشد. هند نیز بین سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۴۰ روزانه ۹/ ۵ میلیون بشکه نفت افزایش واردات خواهد داشت تا دومین مصرفکننده بزرگ نفتخام در جهان لقب بگیرد.

نقش اولی نفت تا سال ۲۰۴۰

اوپک در تازهترین گزارش خود از چشمانداز نفت در سال ۲۰۴۰، پیشبینی کرده است کل تقاضای انرژی (شامل نفت، گاز، زغالسنگ) در دنیا از معادل ۲۷۶ میلیون بشکه نفت در روز در سال ۲۰۱۵ به معادل ۳۷۲ میلیون بشکه نفت در روز در سال ۲۰۴۰ میرسد. این میزان به معنای رشد ۳۵ درصدی در تقاضای انرژی است که شامل رشد سالانهای معادل ۲/ ۱ درصد میشود.این میزان رشد تقاضا برای انرژی در افق ۲۰۴۰ در حالی از سوی اوپک در نظر گرفته شده که این سازمان بر نقش کلیدی نفت در سالهای پیشرو تاکید کرده است. اوپک در گزارش خود این انتظار را مطرح میکند که تا سال ۲۰۴۰، نفت همچنان سوخت اصلی و بازیگر نقش اول بازارهای انرژی باشد.طبق این گزارش، رشد تقاضای بلندمدت برای نفت خام ۸/ ۱۵ میلیون بشکه در روز خواهد بود و از ۴/ ۹۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۶ به ۱/ ۱۱۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۴۰ خواهد رسید.

در این میان پیشبینی میشود تقاضا در بخش حمل و نقل جادهای، بین سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۴۰ رشدی ۴/ ۵ میلیون بشکهای در روز داشته باشد. به گزارش اوپک، بعد از انرژیهای تجدیدپذیر و گاز، مقام سوم رشد تقاضا در چشمانداز ۲۰۴۰ به نفت خام تعلق دارد. با این حال این گزارش به کاهش سهم نفت در بازار انرژی جهان بهعنوان نکتهای جالب توجه اشاره میکند. بر این اساس، سهم نفت در بازار انرژی از ۳۱ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۲۷ درصد در سال ۲۰۴۰ خواهد رسید که نشاندهنده افتی بیش از ۴ درصدی است.با وجود این کاهش سهم، پیشبینی اوپک بر این نکته تاکید دارد که نفت همچنان منبع اصلی تامین انرژی در دنیا خواهد بود. در میان تمام انرژیهای یاد شده، تنها تقاضای زغالسنگ است که با نرخ منفی رشد میکند.  اما تاکید بر نقشآفرینی نفت در ترکیب بازار انرژی تا سال ۲۰۴۰ در حالی در گزارش اخیر اوپک مورد توجه واقع شده است که در پیشبینیهای قبلی (از سال ۲۰۱۴) این انتظار مطرح بود که رشد تقاضای گاز، تا سال ۲۰۳۰ به عصر نفت پایان دهد. در گزارش اوپک به چند دلیل برای این تغییر دیدگاه اشاره شده است. یکی از این دلایل رشد تقاضای بسیار خوبی بوده است که در سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ رقم خورده است و انتظار میرود در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ نیز تکرار شود که این اتفاق انتظارات در درازمدت را تقویت میکند. این در حالی است که اگر قیمت نفت در سالهای آینده در سطحی پایین باقی بماند، تقاضای نفت در سالهای پیشرو با تقویت بیشتری نیز همراه میشود.

افزایش نقشآفرینی اوپک در بازار

اوپک درباره چشمانداز عرضه نفت خام در گزارش اخیر خود تاکید کرده است «مجموع تولید کشورهای غیرعضو اوپک در میانمدت، از ۵۷ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۶ به ۶۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ خواهد رسید که نشاندهنده رشد تولید ۵ میلیون بشکهای در روز است.» از این میزان رشد، ۸/ ۳ میلیون بشکه در روز تنها از سوی آمریکا عرضه خواهد شد. برزیل و کانادا نیز نقش پررنگی در افزایش عرضه نفت خام از سوی کشورهای غیرعضو اوپک خواهند داشت که بهطور کلی نشاندهنده نقش کشورهای آمریکایی در این زمینه است. روسیه نیز از جمله کشورهایی است که در افزایش عرضه کشورهای غیرعضو اوپک نقشآفرینی میکند. اما بعد از سال ۲۰۲۷ که تولیدات کشورهای غیرعضو اوپک به اوج خود، یعنی ۸/ ۶۳ میلیون بشکه در روز میرسد، روند رشد تولیدات آنها کند شده و در نهایت به ۴/ ۶۰ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۴۰ میرسد. در این میان این انتظار مطرح است که تولید نفت خام آمریکا در سال ۲۰۲۰ به بالاترین حد خود برسد. بنابراین، در بلندمدت اوپک مسوولیت پاسخگویی به رشد تقاضای نفت در افق ۲۰۴۰ را بر عهده خواهد داشت. به لحاظ تولید نفت خام، پیشبینی میشود اوپک بین سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۴۰ تامینکننده ۷/ ۷ میلیون بشکه نفت خام در روز خواهد بود که به افزایش تقاضای بازار اختصاص داده خواهد شد. در عین حال پیشبینی میشود سهم نفت خام اوپک در بازار جهانی، از ۳۴ درصد در سال ۲۰۱۶ به ۳۷ درصد در سال ۲۰۴۰ افزایش یابد.طبق این گزارش، تقاضا برای نفت خام اوپک تا سال ۲۰۲۵ در سطحی ثابت جریان دارد اما بعد از این سال به شدت با رشد همراه میشود. به این ترتیب تقاضا برای نفت خام اوپک تا سال ۲۰۲۵ حدود ۳۳ میلیون بشکه در روز باقی میماند، یعنی تا زمانی که تولید نفت خام آمریکا به پیک خود برسد. آنطور که اوپک پیشبینی کرده است، بعد از این سال، تقاضای نفت تولید شده در این سازمان تا سال ۲۰۴۰ به ۴/ ۴۱ میلیون بشکه در روز میرسد که به عبارتی ۸/ ۸ میلیون بشکه در روز بیشتر از سال ۲۰۱۶ است. این اعداد و ارقام به این معنا است که سهم اوپک از تولید جهانی نفت خام (شامل نفت خام و میعانات گازی) ممکن است از ۴۰ درصد در سال ۲۰۱۶ به ۴۶ درصد در سال ۲۰۴۰ برسد.

چشمانداز اداره اطلاعات انرژی آمریکا

اداره اطلاعات انرژی آمریکا، در گزارشی با عنوان «چشمانداز کوتاهمدت نفت»؛ انتظار خود از رشد تقاضا برای نفت خام در سال ۲۰۱۸ را با افزایش ۸۰ هزار بشکهای در روز همراه کرد و به ۶۶/ ۱ میلیون بشکه در روز رساند.همچنین درحالیکه قیمت هر بشکه نفت خام برنت در ماه اکتبر بهطور میانگین ۵۸ دلار بر بشکه بوده است و در ماه نوامبر نیز به بشکهای بیش از ۶۰دلار رسید، اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیشبینی کرده است میانگین قیمت این نفت شاخص در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۳ دلار بر بشکه و در سال ۲۰۱۸ نیز ۵۶ دلار بر بشکه باشد.این سازمان همچنین این انتظار را مطرح کرده است که هر بشکه نفت خام آمریکا در سال ۲۰۱۸، بهطور متوسط ۵ دلار کمتر از نفت خام برنت قیمتگذاری شود. همچنین اداره اطلاعات انرژی آمریکا انتظار دارد که فاصله قیمتی بین نفت خام آمریکا و نفت خام برنت، در نیمه نخست سال ۲۰۱۸ مانند سپتامبر و اکتبر سالجاری حدود ۶ دلار در هر بشکه باشد؛ درحالیکه در نیمه دوم این سال به ۴ دلار بر بشکه کاهش پیدا خواهد کرد.اداره اطلاعات انرژی همچنین برآورد کرده است کل تولیدات نفت خام آمریکا در طول سال ۲۰۱۷ بهطور متوسط در سطح روزانه ۲/ ۹ میلیون بشکه در روز قرار خواهد داشت. این میزان در سال ۲۰۱۸ حدود ۹/ ۹ میلیون بشکه در روز خواهد بود که در صورت تحقق، بالاترین رشد تولید سالانه بعد از رکورد ۶/ ۹ میلیون بشکه در روز در سال ۱۹۷۰ خواهد بود. آنطور که اداره اطلاعات انرژی آمریکا در چشمانداز کوتاهمدت اخیر اعلام کرده است، انتظار دارد رشد جهانی عرضه نفت خام در سال ۲۰۱۸ از رشد تقاضای جهانی سبقت بگیرد و ذخایر جهانی نفت خام را با رشد ۳۰۰ هزار بشکهای در روز همراه سازد.