مالیات‌ستانی بیمه‌های عمر سلیقه‌ای است؟

 براساس تصویب مجلس مقرر شد که بیمههای عمر ٩درصد مالیات بر ارزش افزوده به دولت پرداخت کنند، اما ابهامات این قانون هنوز در برخی شرکتها وجود دارد و موجب شده در عمل با اجراهای سلیقهای حق بیمههای مضاعف از بیمهشوندگان دریافت شود. بیمه عمر هنوز ضریب نفوذ پایینی در کشور دارد بنابراین انتظار میرود که برای فراگیرشدن این بیمه آتیهساز، دولت و مجلس از همه ظرفیتشان استفاده کنند و با ابزارهای تشویقی روند رشد بیمه عمر را شتابندهتر کنند. حال نه تنها برای تشویق مردم به خرید این بیمه امتیازی در نظر گرفته نشده، بلکه با ابهامات اخذ مالیات بر ارزش افزوده، انگیزهها را برای خرید کاهش دادهاند.  پرویر خسروشاهی، قائممقام بیمه مرکزی، در گفتوگو با «شرق» درباره اینکه اخذ مالیات بر ارزش افزوده از حق بیمههای عمر قانونی است یا خیر، میگوید: حق بیمه عمر و پسانداز یک بخش ریسک عمر و یک بخش پساندازی دارد. بخش پساندازی از مالیات بر ارزش افزوده معاف است، اما بخش عمر معاف نیست. زمانی که قانون مالیات بر ارزش افزوده اجرائی شد، ابتدا تصور برخی از شرکتهای بیمه بر این بود که کل حق بیمه عمر و پسانداز معاف است، اما سازمان مالیاتی بر این موضوع ایراد گرفت و فقط بخش پساندازی را معاف اعلام کرد. از آن زمان به بعد شرکتهای بیمه برای بخش ریسک عمر مالیات بر ارزش افزوده در نظر میگیرند و به سازمان مالیاتی پرداخت میکنند.  به گفته او اگر یک شرکت بیمه  از مقطعی که مالیات بر ارزش افزوده برقرار شده برای بخش ریسک عمر که معاف نیست، این مالیات را نگرفته باشد، حالا مجبور است آن را دریافت کند؛ زیرا سازمان مالیاتی از همان مقطع اجرای مالیات بر ارزش افزوده آن را طلب میکند. منتهی برخی شرکتها مالیات بر ارزش افزوده را از محل ذخایری که این نوع بیمهنامهها دارند، برداشت میکردند؛ اما بسیاری دیگر از آنها، ذخیره بیمهای بیمهگذار را تغییر نمیدهند و به جای آن و  بهدرستی مالیات بر ارزش افزودهای که قبلا دریافت نکردهاند را یکجا اخذ میکنند. در هر صورت این موضوع خلاف قانون نیست. او اضافه کرد، البته یکی از شرکتهای بیمه مناطق آزاد با توجه به اینکه فعالیت در مناطق آزاد از مالیات معاف است، برای مقطعی مالیات بر ارزش افزوده بیمه عمر و پسانداز را از مشتریان خود دریافت نمیکرد، اما بعدا مطرح شد که چون شرکت مذکور با مشارکت یک بیمهگر سرزمین اصلی اقدام به عرضه این بیمهنامه در سرزمین اصلی هم میکند، باید مالیات بر ارزش افزوده دریافت کند. بنابراین مسئلهای که مطرح میشود، ناشی از برداشت اشتباه از قانون مالیات بر ارزش افزوده در اوایل اجرائیشدن آن بود که تدریجا برطرف شد.

دریافت مالیات بر ارزشافزوده از بیمه عمر

مسئول بیمه عمر یکی از شرکتهای بیمه ایران دراینباره توضیح میدهد؛ مالیات بر ارزشافزوده از حق بیمهها گرفته میشود. او با بیان اینکه مالیات بر ارزشافزوده بیمه عمر برای یک سال ٩ درصد است، اضافه کرد؛ برای مثال اگر یک میلیون تومان پرداخت شود، ٩ درصد مالیات بر ارزشافزوده آن ٩٠ هزار تومان میشود که اگر تقسیم بر ١٢ ماه کنیم، حدود هفت هزار و ٨٠٠ تومان میشود اما برای یک سال ٩٠ هزار تومان خواهد بود. مسئول بیمه عمر این شرکت همچنین اضافه کرد؛ در گذشته مالیات بر ارزشافزوده از سود بیمه بازخرید کسر میشد اما بیمه مرکزی اعلام کرده که مالیات بر ارزشافزوده سالبهسال گرفته شود تا فشار ناشی از آن کاهش یابد. او در پاسخ به این سؤال که در گذشته مالیات بر ارزشافزوده عمر گرفته نمیشد اما اکنون از حق بیمه گرفته میشود، به این نکته اشاره کرد که اگر مالیات بر ارزشافزوده بیمه عمر مثلا برای سه سال گذشته دریافت نشده باشد، برای سال جدید نرخ سه سال یکجا باید پرداخت شود. اما مسئول بیمه عمر شرکت بیمه کارآفرین با تأکید براینکه مالیات بر ارزشافزوده بیمه عمر درصد مشخصی ندارد، توضیح داد؛ مالیات بر ارزشافزوده بیمه عمر کف و سقف ندارد و بسته به شرایط سنی و انفرادی و گروهیبودن آن متفاوت است.

قانونی یا غیرقانونی؛ مسئله این است

عباس رنجبر، مدیر بیمههای عمر رازی در گفتوگو با «شرق»، دریافت مالیات بر ارزشافزوده را قانونی خواند و گفت؛ طبق قانون سازمان مالیاتی و بیمه مرکزی، مالیات بر ارزشافزوده از بیمه عمر کسر میشود. او با بیان اینکه نرخ مالیات بر ارزشافزوده بیمه عمر ٩ درصد است، اضافه کرد؛ البته بخشی از حق بیمهها بابت پسانداز و برخی بابت پوششهای بیمهای است. پوششهای بیمهای شامل مالیات میشود اما بخش پسانداز شامل مالیات نمیشود. رنجبر با بیان اینکه در کشور هر کس از خدمات بیمهای استفاده میکند، باید مالیات بپردازد، توضیح داد؛ مالیات بر ارزشافزوده خلاف قانون نیست. البته بیمه ایران با تغییر در رویه خود ابهاماتی ایجاد کرده بود اما کارشان غیرقانونی نیست. محمد حسینیپور، کارشناس بیمه نیز در گفتوگو با «شرق» درباره افزایش حق بیمه عمر و مالیات بر ارزشافزوده ٩درصدی از سوی برخی شرکتهای بیمهای توضیح داد؛ دلیل اینکه بخشنامهای میگوید به حق بیمه مالیات بر ارزشافزوده تعلق نمیگیرد، این است که فرض کنید فردی میخواهد منزل خود را بیمه آتشسوزی کند,٢٠ هزار تومان پرداخت میکند و شرکت بیمه حق بیمهها را جمع میکند و از محل تجمع حق بیمهها خسارتها را پرداخت میکند. قاعدتا دراین صورت نباید به حق بیمه مالیات بر ارزشافزوده تعلق گیرد، چون بهخودیخود ارزشافزودهای برای شرکت بیمه ایجاد نکرده است. مالیات بر ارزشافزوده زمانی گرفته میشود که عملیات مورد نظر ارزشافزودهای ایجاد کرده باشد. یعنی بیمهگر از میلیونها نفر حق بیمه را طبق قانون اعداد بزرگ دریافت و جمع میکند و از محل تجمع حق بیمهها خسارتها را پرداخت میکند. بنابراین بخشنامه هم ناظر به همین موضوع است.او با بیان اینکه در بیمه عمر دو بخش داریم، اضافه کرد: وقتی گفته میشود بیمه عمر، منظورمان بیمه عمر و سرمایهگذاری است. در بیمه عمر و سرمایهگذاری دو بخش داریم؛ یک بخش این است که حق بیمه جمع میشود و از محل تجمع حق بیمه سرمایههای فوت پرداخت میشود. این بخش فاقد ارزشافزوده است و نباید از آن مالیات گرفته شود. اما بخش دوم، بخشی از حق بیمه است که حق بیمه را وارد ذخیره ریاضی کرده و با ٨٥ درصد سودی که عایدمان میشود، در صورت حیات به بیمهگذار برگردانده میشود؛ یعنی در کنار این فرایند بیمه سرمایهگذاری هم انجام میدهیم. یعنی حق بیمهای را دریافت میکنیم و وارد ذخیره ریاضی میکنیم، از آن سودی به دست میآوریم و ٨٥ درصد سود را بهعلاوه کل اصل ذخیره ریاضی با عنوان اندوخته بیمهنامه عمر و سرمایهگذاری به فرد پرداخت میکنیم. این بخش چون برای بیمهگذار سود ایجاد میکند شامل مالیات بر ارزشافزوده میشود، آن هم نه اصل پول بلکه سودی که به آن تعلق میگیرد. مثلا فرض کنید فردی بابت بیمه عمر و سرمایهگذاری چهار میلیون تومان حق بیمه پرداخت میکند. از این چهار میلیون تومان حدود ٤٠٠ هزار تومان صرف خطر فوت میشود، مثل همه رشتههای بیمه. حق بیمه هم مصرفی است و از محل تجمع همین ٤٠٠ هزار تومانها با رقمهای مختلف که از باقی بیمهها میآید، سرمایه فوت پرداخت میشود. بخش دیگری از این چهار میلیون تومان غیر از ٤٠٠ هزار تومان، صرف هزینههای اداری، بیمهگری و کارمزد میشود. مثلا فرض کنید یک میلیون و ٢٠٠ هزار تومان باشد در نتیجه با ٤٠٠ هزار تومان، یک میلیون و ٦٠٠ هزار تومان میشود. بنابراین این رقم از چهار میلیون تومان حق بیمه صرف هزینهها و حق بیمه میشود. دو میلیون و ٤٠٠ در ذخیره ریاضی میماند. با این دو میلیون و ٤٠٠ هزار تومانها و پولهایی را که در طول ٢٠سال دریافت میشود، جمع کرده و با سود تحت عنوان اندوخته بیمهنامه برمیگردانیم. هر چقدر سودآوری برای شرکت بیمه داشته باشد، ٨٥ درصد آن را به خود مردم برمیگردانیم. فرضا ٢٠٠ میلیون تومان داده شده، اما ٦٠٠ میلیون دریافت میکنند چون ارزشافزوده ایجاد شده باید مالیات حساب شود و درست است اما اگر به طریق دیگری غیر از این عمل شود این مالیات درست نیست. البته طریقه عملکرد در شرکتهای بیمه متفاوت است و خیلی وحدت رویه نیست. او با تأکید بر اینکه دو نوع حق بیمه داریم، اضافه کرد: حق بیمهها یا مصرفیاند یا اندوختهای. حق بیمه مصرفی صرف خطر میشود. جمع آن صرف پرداخت خسارت میشود که نباید مالیات تعلق گیرد چون فینفسه برای شرکت بیمه ارزشافزوده ایجاد نمیکند. شاید شرکت بیمه با پولها کاسبی کند و سودآوری ایجاد کند اما خود این مشمول مالیات نیست. اما در حق بیمه اندوختهای سرمایهگذاری میشود و با سود به طرف برگردانده میشود. این بخش باید شامل مالیات برارزشافزوده شود. بنابراین تعارضی بین آییننامه و اعمال ٩ درصد مالیات بر ارزشافزوده در بیمههای عمر نیست. آییننامه میگوید از حق بیمههای مصرفی نباید مالیات گرفته شود که اکنون هم همینطور است و قاعدتا نباید تعلق گیرد و از نظر علمی نباید انجام شود.  حسینیپور با تأکید بر اینکه مالیات هیچ وحدت رویهای ندارد و بخشی از مالیاتی که از نمایندههای بیمهگران گرفته میشود اصلا با مبانی مالیات در تعارض و اجحاف در حق مؤدیان مالیاتی است، اضافه کرد: هم اکنون شرکتهای قدر در بیمه عمر، مثل بیمه کارآفرین که بالاترین پرتفوی را بعد از بیمه ایران در بیمههای عمر دارند، از روی سودی که پرداخت میکند مالیات بر ارزشافزوده را کم میکند. هر سال جدولی که ابتدای قراداد به بیمهگذار تحویل میشود، مبالغ مندرج در ستون اندوخته مبالغی است که با احتساب کسر ٩ درصد مالیات بر ارزشافزوده درج شده است. حسینیپور این را هم اضافه کرد: شرکتهای بیمه اگر خلاف عمل کنند بیمه مرکزی باید طبق ماده یک قانون تأسیس بیمه مرکزی و بیمهگری مصوب ١٣٥٠ با آن مقابله کند. یکی از اهداف بیمه مرکزی نظارت برفعالیت شرکتهای بیمه طبق آییننامههای شورای عالی بیمه است. آنچه گفته شد به لحاظ علمی و در وضعیت مطلوب بود اما اینکه وضعیت موجود مطلوب بازار چیست باید بازرسان بیمه مرکزی بگویند. او در پاسخ به این سؤال که افزایش حق بیمه از جذابیت بیمه عمر کم نمیکند، تأکید کرد: بههیچوجه این اتفاق نمیافتد. بیمه عمر آنقدر مهم است که اگر مردم متوجه بیمه عمر شوند دیگر به گرفتن مالیات از سود بیمه عمر فکر نمیکنند. بیمه عمر اهداف بالاتری دارد. پشتوانه مهمی است هم برای فوت بیمهشده و هم دوران کهولت بیمهشده. وقتی فرد با چنین قراردادی زندگی را تأمین میکند چه بعد از فوت برای بازماندهها و چه برای زندهماندن که دوران پرهزینه و کمدرآمدی را سپری میکند، دیگر برایش مالیات از سود مهم نیست. وقتی بیمه عمر سرمایهای میدهد که در دوران کهولت زندگی مرفهتری را برایش رقم میزند به این دقت نمیکند که در ٢٠ سال که ٢٠٠ میلیون تومان میدهیم ٦٠٠ میلیون تومان میگیریم یا ٦٠٥ میلیون تومان، دیگر مهم نیست مهم این است که ٢٠٠ میلیون تومان میدهیم، ٦٠٠ میلیون تومان میگیریم. از پول پرت زندگی سرمایهای میسازیم و از آن طرف در زمان فوت صد میلیون تومان به خانواده پرداخت میشود.