افتتاح آزاد راه تهران-شمال، شاید وقتی دیگر

درحالیکه چندیپیش، مدیرعامل شرکت آزادراه تهران- شمال بهعنوان مجری پروژه و نماینده بنیاد مستضعفان از تحویل قطعه یک آزادراه شمال تا قبل از شروع سفرهای نوروز ٩٧ خبر داده بود، دیروز نماینده وزارت راه در این پروژه گفته است زمان افتتاح این قطعه شهریور سال آینده یعنی هشت ماه آینده خواهد بود و امکان بهرهبرداری موقتی هم وجود ندارد. این در حالی است که پروژه آزادراه تهران-شمال در خشکسالی پروژههای عمرانی و کمبود بودجه دولت برای پرداخت دستمزد کارگران و مهندسان، تمامی اعتبارات موردنیاز را بیکموکاست دریافت کرده است. به بیانی دیگر برای این پروژه ماهانه حدود ٥٠ تا ٦٠ میلیارد تومان هزینه میشود، اما خبری از نتیجه نیست.

۲ وعده متعارض

چندیپیش مهران اعتمادی، مدیرعامل شرکت آزادراه تهران-شمال از شرکتهای زیرمجموعه بنیاد مستضعفان در نشست خبری با خبرنگاران گفت تلاش میکنیم قطعه یک را در اواخر سال جاری تحویل دولت دهیم، اما دیروز سیدبهلول حسینی، مدیر پروژه آزادراه تهران-شمال، گفته قطعه یک آزادراه تهران- شمال پایان تابستان ۹۷ به افتتاح میرسد. او با تأکید بر اینکه افتتاح موقتی قطعه یک آزادراه تهران- شمال برای ایام نوروز نیز عملیاتی نیست، گفت: «ارتقای ایمنی سازهها، تغییراتی که در مسیر داده میشود و همچنین تفاهم با برخی معارضین حاشیه آزادراه افتتاح این قطعه را با تأخیر مواجه کرده است. پایان تابستان ٩٧ زمان قطعی افتتاح قطعه یک آزادراه تهران- شمال است تا به این ترتیب تردد به شمال کشور به راحتی و بدون تردد از کرج و حذف ترافیک این مسیر انجام شود».

زمان استغفار نزدیک است؟

اکنون حدود ٢١ سال از قدمت قرارداد اجرائی این پروژه در سال ١٣٧٥ میگذرد و میتوان از آن بهعنوان طولانیترین پروژه تاریخ ایران یاد کرد. پروژهای که زمانی، اکبر ترکان، سکاندار وزارت راهوترابری وقت (دولت دوم هاشمیرفسنجانی) را به استغفار کشیده بود و او از آن بهعنوان اشتباه تاریخی خود یاد میکند. ترکان در آن زمان گفته بود: «در آن زمان ١٠ شرکت خصوصی در قالب یک کنسرسیوم برای ساخت آزادراه تهران-شمال اعلام آمادگی کردند. از آن طرف هم بنیاد مستضعفان متقاضی بود که پروژه را به بنیاد دادم که البته اشتباه بزرگی را مرتکب شدم». بنابراین طبق تصمیم وزارت راهوترابری وقت؛ بنیاد مستضعفان بهعنوان مجری ساخت آزادراه تهران- شمال انتخاب شد.

ترکان در سال ٩٠ درحالیکه هنوز این پروژه خوابیده بود و خبری از افتتاح قطعه یک آن نبود، گفت: «مشکل این آزادراه، بنیاد مستضعفان است. مقصر این ماجرا نیز بنده هستم. من در پیشگاه الهی استغفار میکنم که این پروژه مهم را به بنیاد مستضعفان واگذار کردم. از خدا طلب مغفرت میکنم؛ عین حقیقت است. راه نجات این است که انتخاب پروژه از مجرای سیاسی برگردد به مجرای حرفهای. پروژه آزادراه تهران-شمال را باید از بنیاد مستضعفان بگیریم، چون تازمانیکه دست این بنیاد باشد، ساخته نخواهد شد». در آن زمان بنیاد مستضعفان متعهد شد آزادراه تهران- شمال را هفتساله بهازای ١٠ میلیون مترمربع از اراضی حاشیه آزادراه تهران- شمال بهصورت امانی و دریافت عوارضی ١٠ساله، به وزارت راهوترابری تحویل دهد. اما به دلایل متعدد از جمله تغییر مدیریتی، اختلافات نمایندگان وقت استان مازندران و وزیر وقت راهوترابری و بنیاد مستضعفان بر سر زمینهایی که در اختیار بنیاد در این منطقه قرار گرفته بود، پروژه تعطیل شد.  به گزارش ایلنا، در سال ٨٠ قرارداد وزارت راه و ترابری با بنیاد تغییر کرد اما این تغییر قرارداد هم نتوانست به تسریع ساخت آزادراه کمکی کند و بخشی از کار هم به چینیها سپرده شد، اما چینیها هم بهدلایل مختلف در مقطعی از ادامه کار در این پروژه سر باز زدند و پروژه باز هم متوقف شد. در نهایت در اواخر عمر دولت دهم قطعه چهار این آزادراه، حدفاصل سهراهی دشت نظیر مرزنآباد-چالوس به طول حدود ۲۰ کیلومتر بهطور نیمهکاره زیر بار عبور رفت که در دولت یازدهم مابقی پروژه تکمیل شد.

وعدههای دولتمردان روحانی

دولت روحانی که روی کار آمد، وعدههای افتتاح این آزادراه هم شروع شد. عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم در اولین جلسه رأی اعتماد خود وعده داد که این آزادراه را افتتاح میکند و بر همین اساس هم بود که نخستین بازدید پروژهای خود را روی این آزادراه قرار داد. شاید این یکی از مهمترین پروژههایی است که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیسجمهور هم به سبب اهمیت آن، تاکنون سه بازدید رسمی از آن داشته و هر بار هم حرفو حدیثهای زیادی درباره تأمین مالی پروژه و زمان افتتاح آن بیان شده است.
از آنجایی که به نظر میرسید ارتباط محمد سعیدیکیا، رئیس بنیاد مستضعفان و دولتمردان دولت روحانی خوب است، این پروژه به نوعی وارد مرحله جدیدی شد. اسحاق جهانگیری معاون اول رئیسجمهور، سال گذشته از محمد سعیدیکیا، رئیس بنیاد مستضعفان خواست

تا قبل از شروع سفرهای نوروز ٩٦ قطعه یک را تحویل دهد اما بنیاد نتوانست از پس تحقق این خواسته معاون اول رئیسجمهور برآید و در نهایت وعده افتتاح را در بهار سال ٩٦ داد. بهار ٩٦ هم به پایان رسید و اینبار بنیاد وعده افتتاح قطعه یک را تا پایان تابستان گذشته داد. تابستان که گذشت بنیاد مستضعفان بهعنوان مجری با اطمینان قول داد که قطعه یک این آزادراه را برای انجام سفرهای نوروز ٩٧ آماده کند و به دولت تحویل دهد، اما گویا این وعده بنیاد مستضعفان هم ممکن است محقق نشود و قطعه یک آزادراه تهران- شمال به سفرهای نوروزی ٩٧ هم نمیرسد.

٦٠ میلیارد تومان هزینه ماهانه پروژه

تقریبا برای این پروژه ماهانه حدود ٥٠ تا ٦٠ میلیارد تومان هزینه میشود. فارغ از هزینهکرد برای ساخت این آزادراه، هزینههای استهلاک و نگهداری، تبعاتی ناشی از سوخت بنزین برای طی مسافت و ترافیکهای طولانی بهواسطه نبود مسیری مستقیم، میلیونها ساعت هدررفت زمان مردم و تبعات زیستمحیطی آن، تنها بخش دیگری از هزینههای سرسامآور این تأخیر است که هزاران میلیارد تومان ضرر را به کشور تحمیل میکند.

آزادراه در مرحله اجرا، قفل شده

درحالیکه تأمین مالی پروژه از سوی دولت سروقت انجام شده و پشتوانه دولتی هم پشت آن خوابیده، مشخص نیست چرا مجری (شرکت آزادراه تهران-شمال) هنوز هم نتوانسته این پروژه را به مرحله عملیاتی برساند؟ با پیگیریهای انجامشده کاملا پیداست این پروژه در مرحله اجرا به مشکل برخورده است و در این صورت، شرکت آزادراه تهران-شمال باید پاسخگوی این تأخیر باشد. آیا زمان آن نرسیده که بنیاد مستضعفان، یک تصمیم جدی درباره نماینده خود بگیرد؟

یک مشت سؤال بیجواب

زمانیکه بخش خصوصی بهعنوان پیمانکار یک پروژه عمرانی، در صدد آن است که هرچه سریعتر پروژه را به اتمام رسانده تا گیت دریافت عوارض برای بازگشت سرمایه را راهاندازی کند، علت اینکه این آزادراه به نتیجه نمیرسد تا بازگشت سرمایه داشته باشد، چیست؟ آیا عواید این پروژه، قبل از بهرهبرداری است؟

آیا وزارت راه بهعنوان کارفرما، نتوانسته ضمانت اجرائی این پروژه را به مرحله اجرا و حداقل، دریافت جریمه برساند؟ گره کار کجاست؟ آیا تعلل وزارت راه در شفافیت اطلاعات پروژه و بیان وظایف حاکمیتی و نظارتی در اجرای آن بین وزارت راه و بنیاد مستضعفان، نشان از کمکاری این وزارتخانه ندارد؟ مشکل کجاست؟ آیا جریمهای برای این تأخیر در کار خواهد بود؟

پیگیری برای دریافت این جزئیات از وزارت راه و همچنین از شرکت آزادراه تهران-شمال هم بینتیجه ماند. گو اینکه کسی حاضر نیست اعتراف کند مسائلی پشت پرده وجود دارد که سبب این میزان تأخیر شده است. سؤال اینجاست که با این همه تأخیر برای پروژهای بالای ٢٠ سال، چه کسی پاسخگوی هدررفت هزینههای ملی آن خواهد بود؟ آیا زمان آن نرسیده که این پروژه حاکمیتی را از بنیاد مستضعفان گرفته و دوباره به دولت برگردانیم؟