ارزیابی وضعیت کشورهای جهان از جمله ایران در زمینه دسترسی به انرژی

دادههای این گزارش ارزیابی وضعیت کشورهای جهان از جمله ایران را در زمینه دسترسی به انرژی، سهم انرژیهای تجدیدپذیر، کارآیی انرژی، شدت مصرف انرژی را در برمی گیرد که از سوی پنج سازمان بینالمللی شامل آژانس بینالمللی انرژی(IEA)، آژانس بینالمللی انرژیهای تجدیدپذیر (IRENA)، بخش آمار سازمان ملل متحد(UN)، بانک جهانی(WB) و سازمان بهداشت جهانی(WHO) منتشر شده است.

اطمینانیابی از دسترسی عموم به انرژیهای مدرن، پایدار، مطمئن و مقرون به صرفه هدف هفتم از اهداف ۱۷ گانه سازمان ملل متحد در زمینه توسعه پایدار (SDG) است که به سه گروه اصلی تقسیم شده که شامل «اطمینانیابی از دسترسی همگان به انرژی»، «افزایش پایدار سهم انرژیهای تجدید پذیر در کل مصرف انرژی» و «دو برابر کردن میزان پیشرفت در زمینه ارتقای کارآیی انرژی» است. با توجه به سه هدف اصلی فوق، چهار متغیر اندازه گیری و پایش در نظر گرفته شده است. اطمینان یابی از دسترسی همگانی به انرژی یکی از گروههای اصلی دستیابی به این هدف محسوب میشود که برای آن دو متغیر «سهم جمعیت برخوردار از انرژی برق» و «سهم جمعیت استفاده کننده از سوخت و تکنولوژی پاک» در نظر گرفته شده است. برای گروه افزایش پایدار سهم انرژی تجدیدپذیر در کل مصرف انرژی نیز متغیر «سهم انرژیهای تجدیدپذیر در کل مصرف نهایی انرژی» مدنظر قرار گرفته و برای گروه دو برابر کردن میزان پیشرفت در زمینه ارتقای کارآیی انرژی نیز متغیر «شدت انرژی برحسب انرژی اولیه و تولید ناخالص داخلی» در نظر گرفته شده است.

اطمینانیابی از دسترسی همگانی

ارزیابیهای صورت گرفته از سوی این پنج سازمان در مورد اطمینانیابی از دسترسی همگانی به انرژی نشان میدهد که ۱۰۰درصد از جمعیت ایران به برق دسترسی دارند؛ درحالیکه12.7 درصد از مردم جهان از دسترسی به انرژی برق محروم هستند. همچنین ۱۰۰ درصد از جمعیت روستایی ایران به انرژی برق دسترسی دارند، درحالیکه ۲۴ درصد از جمعیت روستایی جهان امکان برخورداری از این منبع انرژی را ندارند. همچنین با توجه به گزارش منتشر شده میتوان گفت در سال ۲۰۱۶ فقط ۵۹ درصد از مردم جهان به منبع انرژی پاک برای پخت و پز دسترسی داشتند؛ این در حالی است که98.5 درصد از مردم ایران از منبع انرژی تمیز برای تهیه غذا بهرهمند هستند. اما در خصوص افزایش پایدار سهم انرژی تجدیدپذیر در کل مصرف انرژی نیز ارزیابیهای صورت گرفته نشاندهنده آن است که سهم انرژیهای تجدیدپذیر در مصرف انرژی برق در ایران 1.5 درصد است که تقریبا یک ششم میانگین جهانی (۳۳ درصد) است. ارزیابیهای صورت گرفته بیانگر آن است که فقط 0.19 درصد از کل مصرف نهایی انرژی در ایران از محل انرژیهای تجدیدپذیر تامین میشود؛ درحالیکه میانگین جهانی17.5 درصد است.

در مورد دو برابر کردن میزان پیشرفت در زمینه ارتقای کارآیی انرژی نیز این نکته را باید مدنظر قرار داد که درحالیکه شدت مصرف انرژی جهان (میزان انرژی مصرفی به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی) روند نزولی دارد، روند شدت مصرف انرژی در ایران صعودی است. شکاف بین شدت مصرف انرژی در ایران و جهان از سال ۲۰۱۲ به بعد رو به افزایش بوده و به بالاترین رقم 8.7 مگاژول در هر دلار در سال ۲۰۱۵ رسیده است. ارزیابیهای صورت گرفته در حالی است که روند عمومی رشد سالانه شدت مصرف انرژی در ایران با نوساناتی همراه بوده و طی سالهای اخیر اگرچه از سرعت رشد آن کاسته شده، اما همچنان رشد آن مثبت بوده است، میانگین رشد سالانه شدت مصرف انرژی جهان منفی بوده و از سال ۲۰۱۱ به بعد روند نزولی داشته است.

روندهای جهانی انرژیهای تجدیدپذیر

بر اساس یکی از هدفهای سازمان ملل (افزایش پایدار سهم انرژیهای تجدیدپذیر در ترکیب انرژی جهان تا سال ۲۰۳۰)، پیشرفت جهانی در رسیدن به این هدف توسط معیار سهم انرژیهای تجدیدپذیر از «کل مصرف نهایی انرژی (TFEC)» اندازهگیری میشود. در سال ۲۰۱۵ سهم جهانی انرژیهای تجدیدپذیر از کل مصرف نهایی انرژی با افزایشی 17.3 درصدی نسبت به سال ۲۰۱۴ به17.5 درصد رسید (اندکی کمتر از سهم16.7  درصدی در سال ۲۰۱۰). البته در این سال مجموع مصرف انرژیهای تجدیدپذیر نسبت به سال ۲۰۱۰ افزایشی بیش از ۱۸ درصدی را تجربه کرد. همچنین آمارهای معیار فوق در سه بخش برق، گرما و حملونقل به این شرح است. در سال ۲۰۱۵ سهم انرژیهای تجدیدپذیر از «کل مصرف نهایی انرژی» در بخش برق به 22.82  درصد، در بخش گرما به 24.8 و در بخش حملونقل به 2.81 درصد رسید. در این باره نتایج گزارش «پیشرفت انرژی ۲۰۱۸» که در تهیه آن ۵ نهاد بینالمللی همکاری کردهاند نشان میدهد بر اساس روندهای کنونی، جامعه جهانی نمیتواند به هدف افزایش چشمگیر و باثبات سهم انرژیهای تجدیدپذیر از مصرف کل انرژی تا سال ۲۰۳۰ دست یابد، چرا که طی سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ میانگین پیشرفت سالانه در این معیار تنها 0.09 درصد بوده و از سال ۲۰۱۲ نیز روندی نزولی داشته است. در گزارش «پیشرفت انرژی ۲۰۱۸» پیشنهاد شده است بهمنظور اطمینان از اینکه حرکت به سمت انرژیهای پایدار توسط رشد غیرقابل کنترل مصرف انرژی محدود نخواهد شد باید انرژیهای تجدیدپذیر و کارآیی انرژی ارتقا یابند. همچنین هر دوی انرژیهای تجدیدپذیر و کارآیی انرژی باید سهمی قابلتوجه در روند کربنزدایی که در توافق آبوهوایی پاریس به آن اشاره شده داشته باشند.

جمعبندی

با توجه به عملکرد ایران در رابطه با هدف هفتم توسعه پایدار، مشخص شده که ایران پیشرفت خوبی در زمینه امکان دسترسی مردم به برق بهویژه در مناطق روستایی حاصل کرده و به عبارتی این هدف بهطور کامل محقق شده است. همچنین حدود 98.5 درصد از جمعیت ایران به منبع انرژی پاک برای پخت و پز دسترسی دارند که با توجه به روند فزاینده آن، تحقق کامل این هدف در سال ۲۰۳۰ دور از ذهن نیست. از سوی دیگر، بهرغم پیشرفتهای مقطعی حاصله در رابطه با کاسته شدن از رشد سالانه شدت مصرف انرژی در ایران، روند عمومی شدت مصرف انرژی در ایران فزاینده بوده که مغایر با جهتگیری ارتقای کارآیی مصرف انرژی است و استمرار این رویه، تحقق جزء سوم هدف هفتم توسعه پایدار را تضعیف میکند. اصلاح سیاستها در حوزه انرژی بالاخص در زمینه واقعیسازی قیمتها، تاثیر مهمی در بهبود این متغیر عملکردی حوزه انرژی ایران خواهد داشت. همچنین سهم انرژیهای تجدیدپذیر در مصرف انرژی در ایران بسیار کم است و وضعیت خوبی از حیث تحقق جزء دوم هدف هفتم توسعه پایدار ندارد. با توجه به رشد سرمایهگذاری سالهای اخیر در این حوزه، انتظار میرود وضعیت ایران در تامین این هدف بهبود یابد.