دوگانگی خروج

خروج شرکتهای بزرگی چون توتال، انی، زیمنس، ایرباس، بویینگ، دنیلی، مرسک و... از ایران خبرهایی بود که نومیدانه، قدرت آمریکا را در خنثیکردن تلاشهای سیاسی اروپا به رخ میکشید، تا اینکه اتحادیه اروپا تصمیمی دیگر گرفت. بنا بر آنچه جین کلود جانکر، رئیس کمیسیون اروپا گفته اعضای این اتحادیه در حال وضع قانونی هستند که تحریمهای ثانویه آمریکا علیه شرکتهای اروپایی را به دلیل همکاری با ایران به رسمیت نشناسد. به گزارش راشاتودی و به نقل از این مقام مسئول، این قانون هیچ دادگاهی را در جهت اعمال جریمه که ممکن است از سوی کاخ سفید علیه شرکتهای اروپایی بهمنظور انجام تجارت در جمهوری اسلامی ایران وضع میکند، به رسمیت نمیشناسد. او تأکید کرده که بهعنوان کمیسیون اروپا وظیفه داریم که از شرکتهای اروپایی حفاظت کنیم و وعده داده در حال راهاندازی فرایند فعالکردن «بخشنامه مسدودنکردن» که مربوط به سال ۱۹۹۶ میلادی است، هستند. طبق این بخشنامه، در سال ۱۹۹۶ میلادی، اتحادیه اروپا قانونی را وضع کرد که خود را مستثنا از تحریمهای ثانویه آمریکا کرد و در نتیجه آمریکا هم به شرکتهای اروپایی معافیت اعطا کرد. سخنان او نوید میدهد که بانک سرمایهگذاری اروپا، سرمایهگذاری شرکتهای اروپایی در ایران را تسهیل بخشد. بااینحال، امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه در سخنانی شرکتهای فراملیتی را از همکاری در این زمینه به تعبیری مستثنا کرد.

با درنظرگرفتن این اخبار، شاید بتوان امیدی داشت که تحریم این بار که پشتوانه اروپا را به همراه ندارد، بتواند راه را برای اقتصاد ایران در تمامی بخشها هموار کند. با اینکه وزارت خزانهداری آمریکا 180روز به بنگاههای اقتصادی مهلت داده تا ایران را ترک کنند، صرفا با اعلام این خبر، خط کشتیرانی مرسک، بزرگترین سرویس کانتینری جهان، CMA CGM، Evergreen، 170 روز مانده به مهلت ترامپ ایران را ترک کردند. حالا با این اتفاق اخیر، برخی کارشناسان معتقدند امکان بازگشت شرکتهای بزرگ به کشور وجود دارد اما اگر چنین هم نشود، صنعت کشتیرانی ایران این توانایی را دارد که در شرایط جدید هم قدرت خود را در منطقه حفظ کند. حال این دوگانگی خروج، هرچند وضعیتی نامشخص و در عین حال امیدوارانه را نوید میدهد اما به نظر میرسد ادامه همراهی ایران با شرکتهای بزرگ بیش از حد خوشبینانه است. در این زمینه دیدگاه برخی فعالان این حوزه را که در کنار نفت در خط مقدم این تحریمهاست، جویا شدیم.

کشتیرانی قفل نمیشود

محمدحسین داجمر، مدیرعامل اسبق کشتیرانی در گفتوگو با «شرق» امیدوارانه میگوید این بار با دفعات گذشته متفاوت است و ازآنجاکه این تحریم، تحریم سازمان ملل نیست و اروپا نیز قصد ندارد از آن حمایت کند، صنعت کشتیرانی چندان متأثر نخواهد شد.
داجمر توضیح میدهد: شرکتهای بزرگی مانند مرسک و مرسی به سبب اینکه بازار بزرگی در آمریکا دارند، نگران هستند که مشمول تحریمهای آمریکا شوند اما در صنعت کشتیرانی، شرکتهای دیگری هم وجود دارند که بتوان با آنها کار کرد. همینطور ظرفیت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت ملی نفتکش بسیار بالاست و میتواند نیازهای کشور را برطرف کند و در کنار آن، شرکتهای کوچکی که چندان هم با آمریکا کار ندارند، در صنعت حملونقل دریایی و کشتیرانی حضور دارند که بازار ایران را رها نخواهند کرد. اکنون تعداد شرکتهای منطقهای و شرکتهایی که در آسیا فعالیت میکنند، کم نیستند. علاوه بر آنکه بازار ایران بهویژه پس از تحریمها به سمت آسیا میل پیدا کرد. از سویی حتی خطوط اروپایی خصوصی هم در منطقه ما کار میکنند که چندان با بازار آمریکا کار ندارند و همه این موارد، ظرفیتهایی است که در شرایط کنونی برای ایران فراهم است.

این کارشناس دریایی با اشاره به اینکه ایران توانست در اوج تحریمهای همهجانبه از سوی اروپا و شورای امنیت در کنار آمریکا، به خوبی وضعیت را اداره کند، میافزاید: اتفاقی که اکنون رخ داده، بسیار سبکتر است و جای هیچ نگرانیای وجود ندارد. به گفته او، حتی شرکتهای بزرگی مانند مرسک، مرسی و... در شرایط تحریمی که ایران پشت سر گذاشت، بارهای خود را در کشورهای همسایه تخلیه کرده و با کشتیهای محلی، بارها را وارد ایران میکردند. بنابراین این اتفاق باز هم تکرارشدنی است. این وضعیت درباره کانتینرها نیز برقرار است. در گذشته بارهای مایع مانند پتروشیمی و گاز و... هم مشمول تحریم بود که برای حمل بار آنها دچار مشکل بودیم اما این بار مستثنا شدهاند؛ زیرا حمایت اروپا در کار نیست. به گفته او، در گذشته تمام کشتیهای ایران در فهرست تحریم بودند و بسیاری از بنادر جهان، کشتیهای ایرانی را نمیپذیرفتند و صرفا در بنادر محدودی کشتیهای ایرانی میتوانستند تردد کنند که مشکلات جدی ایجاد میکرد که با برجام، آن مصوبات شورای امنیت سازمان ملل لغو شد و بعید است بازگردد. از او میپرسم، این اتفاق رقبای ایران را قویتر نمیکند و پاسخ میشنوم: طبیعی است که وقتی در تحریم به سر میبریم، کشور از شرایط رقابتی فاصله میگیرد و هزینهها بالا خواهد رفت اما کار بههیچوجه قفل نخواهد شد.

احتمال بازگشت شرکتهایی که از ایران رفتند، وجود دارد

عطاءالله صدر، یکی دیگر از مدیرانعامل سابق کشتیرانی، در گفتوگو با «شرق» میگوید: در گذشته شرایط به نحوی بود که اجماع علیه ایران وجود داشت، اما اکنون پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و نادیدهگرفتن یک پیمان بینالمللی، معلوم نیست که اروپا پابهپای آمریکا، در تحریمها همراهی کند و ایران میتواند از ظرفیت ایجادشده حمایت کند. صدر تصریح میکند: اینبار آمریکا ممکن است با فشارهایی بر برخی شرکتها آنها را از همکاری با ایران برحذر دارد، اما اهرمهای دیپلماسی میتوانند روی این جریانات اثرگذار باشند. آن زمان که مسئولیت داشتم، وقتی با مدیرعامل مرسک گفتوگو میکردم، آنها اعلام میکردند که امکان ندارد دوباره به ایران بازگردند، اما به ایران بازگشتند. اینبار هم که تحریمها علیه ایران یکپارچگی ندارد و تیم دیپلماسی ایران این اجماع را شکسته، ممکن است فشارهایی به اروپا و این شرکتها وارد شود، اما آنها منافع خود را در نظر خواهند گرفت.

او با بیان اینکه در این مرحله، استقلال اروپا بهشدت حائز اهمیت است، میگوید: اگر روابط را درست تنظیم کنیم تا مذاکراتی که با اروپا داریم به نتیجه مناسبی منتهی شوند، میتوان امیدوار بود که این مشکلات برطرف شده و شرایط به حالت اول بازگردد. مدیرعامل اسبق شرکت کشتیرانی با تأکید بر اینکه احتمال بازگشت همین شرکتهای بزرگ حملونقل دریایی هم وجود دارد، میگوید: اوایل دولت آقای روحانی هم که با مدیرعامل مرسک صحبت میکردم، میگفتند بازاری که با آمریکا داریم بسیار گسترده است و میترسیم که آن را به خطر بیندازیم، اما وقتی اتحادیه اروپا قانونی را وضع کند که شرکتهای اروپایی نتوانند از نظر قانونی از تحریمهای آمریکا تبعیت کنند، احتمال بازگشت آنها وجودخواهد داشت.

این کارشناس با بیان اینکه سهم تجارت اروپا با ایران در قیاس با سهم تجارت آنها با آمریکا چندان نیست، میگوید: در این مرحله استقلال اروپا مطرح شده و اینکه آیا میخواهند به تبعیت بدون قیدوشرطشان از آمریکا ادامه دهند یا خیر. در شرایط کنونی حفظ منافع ملی بسیار با اهمیت است. هر روش و راهحلی که منافع ملی کشور را تأمین کند، دنبال میکنیم. اکنون تغییراتی در جغرافیای سیاسی در حال رخدادن است که اگر بگذاریم دستگاه دیپلماسی ایران بهدرستی عمل کند و وارد حاشیههای سیاسی داخلی نشویم، به نتایج خوبی خواهیم رسید.

واکنش 3عامل اصلی در صنعت کشتیرانی

علیاکبر غنجی، مدیرعامل شرکت حمل فله کشتیرانی جمهوری اسلامی، نیز در گفتوگو با «شرق» آینده این صنعت را با وجود تحریمها، مثبت میبیند: در کوتاهمدت تا فاصله 180 روز اعلامی از سوی ترامپ، به نظر میرسید بهصورت شکلی شرکتها نباید از ایران خارج میشدند، اما شاهد بودیم که این خروج رخ داد، اما تصمیم اخیر اتحادیه اروپا مبنیبر وضع قانونی برای نادیدهگرفتن تحریمهای آمریکا و درنظرگرفتن جریمه برای شرکتهایی که از تصمیم آمریکا تبعیت میکنند، سبب شد تا فضای روانی صنعت کشتیرانی بههم نریزد.  این مقام مسئول با تأکید بر اینکه در صنعت کشتیرانی، سه رکن مؤسسات ردهبندی، بیمهها و ورودی به بنادر از اهمیت بالایی برخوردارند، میگوید: باید این سه بخش را رصد کرد و دید که آیا از دستورات دولتهای خود تبعیت خواهند کرد یا خیر، زیرا این شرکتها عموما خصوصی هستند. اگر این تبعیت رخ دهد، باید امید داشت که در حوزه اقتصاد بینالمللی جبههای در مقابل جبهه آمریکا به وجود آمده است. تنها نگرانیای که میماند جریان مالی است که آن را نیز میتوان با راهکارهای متنوعی، از جمله ایجاد بلوکهای منطقهای پیگیری کرد.  غنجی با بیان اینکه نمیتوان روند کشتیرانی را متوقف کرد، میافزاید: ممکن است اکنون تصور کنند که بسیاری از بخشهای آسیبپذیر اقتصاد ایران را شناسایی کردهاند، اما ما هم آن آدمهای قبلی نیستیم و راههای جدیدی را آموختهایم.

مدیرعامل شرکت حمل فله کشتیرانی جمهوری اسلامی با بیان اینکه اکنون بیش از هرچیز نیازمند همدلی داخلی هستیم، تصریح میکند: باید بپذیریم که در روند مذاکرات هر معاهدهای را میتوان برهم زد و این به معنای کمکاری یا تعمد تیم مذاکرهکننده نیست.
او با بیان اینکه برگشتن یا برنگشتن شرکتهای بزرگ حملونقل دریایی چندان مهم نیست، میگوید: برخی نبودنها حتی میتواند موجب توسعه بیشتر شود.