جزییات علل اعتراضات به طرح ترافیک جدید

طرحی که همچنان با اعتراضها روبهروست؛ اعتراض رانندگان وانت و تاکسی تلفنی بابت افزایش نرخ آن، خبرنگاران به علت افزایش نرخ و کاهش سهمیه و نیز اعتراض برخی که به خریدوفروش و ایجاد مافیای طرح ترافیک گلایه میکنند. معاونتهای حملونقل و ترافیک، مالی و اقتصاد شهری و برنامهریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران را میتوان بهعنوان سه معاونتی دانست که در دوران هفتماهه مدیریت محمدعلی نجفی در شهرداری تهران برنامههای راهبردی برای پایتخت در آنها در نظر گرفته شد که دراینبین طرح ترافیک جدید را میتوان ملموسترین آنها برشمرد.

با تعویق ثبتنام متقاضیان طرح ترافیک سالانه در ماههای پایانی سال گذشته زمزمههایی در خصوص اعمال تغییراتی در سازوکار ثبتنام برای سال جدید به گوش میرسید تا اینکه محسن پورسیدآقایی معاون حملونقل و ترافیک شهردار تهران اوایل دیماه پارسال اعلام کرد: طرحی آماده کردیم که احتمالاً دیگر موضوع ثبتنام و فروش سالانه آرم طرح ترافیک حذف شود و بدینصورت کمک کنیم تا مردم آزادی بیشتری برای ورود به محدوده طرح ترافیک داشته باشند.

وی ادامه داد: اینکه طرح تنها به عدهای فروخته شود درست نیست زیرا در تهران پنج میلیون خودرو وجود دارد اما در سالهای گذشته عملاً تنها به 98 هزار خودرو آرم سالیانه فروخته میشد و تنها این تعداد شانس ورود به محدوده طرح ترافیک آنهم بهصورت سالانه داشتند و بقیه خودروها از طرح ترافیک محروم بودند.

درواقع آنچه از روزهای ابتدایی تدوین طرح جدید ترافیک بر روی آن تأکید میشد واژه رانت و عزم جدی مدیریت شهری جدید بر از بین بردن این رانت بود که بر اساس آنچه اینک مشاهده و گزارش میشود با اجرای طرح جدید، نهتنها این رانت حذف نشد بلکه چیزی از طرح ابتدایی و پیشنهادی معاونت حملونقل نیز باقی نماند.

جزئیات طرح ترافیک پیشنهادی

یک هفته پس از انتشار نخستین خبر درباره احتمال تغییر طرح ترافیک، محسن پورسیدآقایی در جمع خبرنگاران حاضر شد و به پرسش آنها درخصوص جزئیات این طرح و نحوه اجرای آن پاسخ داد. نشستی که با چالشهای زیادی نیز همراه بود. در طرح ترافیک پیشنهادی شهرداری تهران عوارض دریافتی از هر خودرو برای ورود به محدوده طرح ترافیک براساس نرخ مبلغ پایه، ضریب مکانی، ضریب زمان، ضریب آلایندگی، ضریب زمان پرداخت، ضریب مدیریت تقاضا و ضریب ویژه محاسبه میشد. در این طرح تردد در محدوده طرح زوج و فرد علاوه بر حذف سه روز عبور رایگان هفتهای برای خودروهای پلاک زوج یا فرد، حداقل قیمت پایه برای تردد روزانه در این محدوده 3 هزار و 200 تومان و حداکثر قیمت 12 هزار تومان محاسبه و پیشنهادشده بود. در طرح جدید، ضریب مکانی شامل محدودههای ترافیک و زوج و فرد، ضریب زمانی، تردد در ساعات مختلف روز، ضریب آلایندگی با توجه به نوع خودرو، معاینه فنی ویژه و ضریب ویژه تنها شامل گروههای خاص مانند جانبازان، بیماریهای خاص و خبرنگاران میشود.

بر اساس طرح جدید شهرداری تهران، حداقل عوارض برای ورود به محدوده طرح ترافیک نیز 9 هزار و 600 تومان و حداکثر آن 36 هزار تومان پیشنهادشده بود. قیمت برای خودروهایی که در محدوده زمانی 6:30 تا 10 صبح به محدوده وارد و قبل از ساعت 16 خارج شوند با ضریب یک و عوارض برای خودروهایی که در فاصله زمانی 10 تا 16 وارد محدوده طرح و بعد از ساعت 16 از محدوده خارج شوند نیز با ضریب یک محاسبه میشود. همچنین عوارض خودروهایی که در فاصله زمانی 10 تا 16 به محدوده طرح وارد و قبل از ساعت 16 خارج شوند با ضریب نیم و برای خودروهایی که در فاصله زمانی 6:30 تا 10 به محدوده وارد و بعد از ساعت 16 از آن خارج شوند با ضریب 1.5 محاسبه میشود. در این طرح عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک برای خودروهای برقی یا هیبریدی با ضریب یکدهم (0.1)، خودروهای دارای معاینه فنی برتر با ضریب هشتدهم (0.8) و برای سایر خودروها با ضریب یک محاسبه میشود. بر اساس ضریب زمان پرداخت برای پیشپرداخت ضریب هشتدهم (0.8)، پرداخت تا 24 ساعت بعد، ضریب 9 دهم (0.9) و برای عدم پرداخت و محاسبه در بدهی نیز ضریب یک در نظر گرفتهشده است.

زمان اجرای طرح جدید ترافیک نیز همهروزه از ساعت 6:30 تا 19 بهاستثنای پنجشنبهها و تعطیلات رسمی، اعلامشده بود. همچنین خروج خودرو متعلق به ساکنان محدوده طرح ترافیک «سبز»(زون یک) و محدوده زوج و فرد «آبی» (زون 2) تا ساعت 8:30 صبح مجاز است. به گفته شهریار افندی زاده قائممقام معاونت حملونقل و ترافیک شهرداری تهران، در طرح ترافیک پیشین که در مساحتی حدود 32 کیلومتر اجرا میشد بهطور متوسط روزانه (بهجز در نظر گرفتن تاکسیها) 104 هزار و 500 خودرو تردد میکردند، همچنین یکمیلیون و 796 هزار و 402 خودرو بهصورت روزانه در محدوده ترافیکی زوج و فرد تردد داشتند. از همان ابتدا نیز اعلام شد در طرح جدید محدودههای ترافیکی تغییر نمیکند و فقط نحوه ورود خودروها و میزان عوارض پرداختی آنها اصلاح خواهد شد. طرح پیشنهادی مدیریت شهری جدید نتیجه سه ماه کار کارشناسی با بهرهگیری از تجارب جهانی و مطالعه طرح ترافیک شهرهایی ازجمله استکهلم، لندن، میلان، سنگاپور و اسلوو اعلامشده بود.

اختصاص سهمیه طرح ترافیک به سازمانها و نهادها بدون هیچ ضابطه و قانونی بهعنوان یک اقدام غیرمنطقی و ازجمله اشکالات اساسی بود که از سوی معاون حملونقل و ترافیک شهردار تهران به طرح پیشین گرفته شد. پورسیدآقایی دراینباره گفته بود: تاکنون 441 سازمان و نهاد، سهمیه ویژه طرح ترافیک از شهرداری تهران دریافت میکردند که در طرح پیشین، هیچ عدالتی در خصوص توزیع مجوز ورود به محدوده طرح ترافیک میان نهادها وجود ندارد؛ بهطوریکه یک وزارتخانه 180 سهمیه (مجوز) و وزارتخانه دیگر 800 سهمیه دریافت میکرده است.

رفتوبرگشتهای طرح

انتشار خبر اجرای طرح ترافیک جدید با موجی از اعتراضها و انتقادها همراه بود اما درنهایت 28 دیماه سال گذشته در شورای حملونقل و ترافیک و دهه نخست بهمنماه در شورای شهر تصویب و برای تأیید به فرمانداری تهران ارسال شد. کمیته انطباق فرمانداری تهران نیز پس از بررسیهای کارشناسی به 6 بند از 9 بند طرح ترافیک 97 ایرادهایی وارد دانست و آن را برای اصلاح به شورای اسلامی شهر تهران بازگرداند. هشت روز پس از ارجاع طرح ترافیک 97 به شورای شهر، اعضای شورا در چهل و هشتمین جلسه خود (ششم اسفندماه 96) بندهای مورد اعتراض کمیته انطباق فرمانداری را اصلاح و طرح ترافیک جدید را برای تأیید نهایی به فرمانداری تهران ارسال کردند.

آنچه برای اجرا باقی ماند

یکی از ایرادهای شورای تطبیق فرمانداری، تعیین عوارض تردد در محدوده زوج و فرد بود. بر همین اساس در مصوبه شورای شهر ذکرشده درصورتیکه خودرویی با پلاک زوج بخواهد روز فرد در محدوده زوج و فرد تردد کند، میتواند با پرداخت عوارض وارد محدوده شود که هیأت تطبیق فرمانداری تهران آن را تأیید نکرد و بدین ترتیب دریافت عوارض برای تردد در محدوده زوج و فرد منتفی شد. در کنار این موضوع فرمانداری تهران به یکی از تبصرههای بندی که در رابطه با ارائه مجوز طرح ترافیک به جانبازان بالای ۷۵ درصد و جانبازان ۲۵ درصد اعصاب و روان بودنیز ایراد وارد کرده بود. همچنین به موضوع ارائه سهمیه به آژانسها، سرویس مدارس و وانتبارها نیز ایراد گرفتهشده بود. در اعتراض فرمانداری آمده است که باوجود سهمیه در نظر گرفتهشده، سرویس مدارس، آژانسها، وانتبارها و ... باید سهم قابلتوجهی را پرداخت کنند و مبلغ در نظر گرفته شده برای این خودروها به منظور پرداخت بسیار بیشتر از حد تعادل است. همچنین شورای شهر در اصلاحیه طرح ترافیک برای اقشار خاص از جمله خبرنگاران، روزنامه نگاران و عکاسان تخفیف 90 درصدی قائل شد.

براساس طرح ترافیک جدید 103 هزار خودرو روزانه میتوانند وارد محدوده شوند که از این میان 63 هزار سهمیه متعلق به افرادی است که به دلیل ماهیت شغلی باید وارد محدوده شوند و مابقی مجوزها (40 هزار سهمیه ورود) نیز در اختیار شهروندان قرار خواهد گرفت.
در طرح ترافیک جدید 63 هزار خودرو سهمیهای، با واریز 100 هزار تومان پلاک خودرو خود را تا یکسال رزرو میکنند. بنا بر مصوبه شورای شهر، 50 درصد عوارض این خودروها در روزهای ممنوع افزایش خواهد یافت؛ یعنی در روزهایی که شاخص آلودگی هوا بالاست شهرداری میتواند بهتناسب عوارض را تا سقف 50 درصد افزایش دهد. اجرای طرح ترافیک جدید فقط برای خودروهای پلاک تهران نیست و خودروهای پلاک شهرستان نیز میتوانند با معاینه فنی و پرداخت عوارض در محدوده طرح تردد کنند.

ناکامی شهرداری در حذف رانتها

نبود عدالت و وجود رانت یکی از اشکالات اساسی بود که معاون حملونقل و ترافیک شهرداری تهران به آن وارد کرد اما با اجرایی شدن طرح ترافیک آنطور که دیده میشود رانتها در قالب دیگری ادامه پیدا کرد. نگاهی به آگهیهای فروش طرح ترافیک باقیمتهای چند میلیون تومانی طی روزهای اخیر و گزارشهای رسانهها مؤید این مدعاست. کارتهای شناور یکی از بسترهای سوءاستفاده از طرح جدید ترافیک بود.

پیشازاین با استفاده از کارتهای شناور طرح ترافیک امکان ورود سه خودرو بهصورت همزمان به طرح ترافیک وجود داشت به این صورت که دو خودرو میبایست پس از ورود به محدوده طرح ترافیک در یک نقطه متوقف شوند اما یک خودرو اجازه تردد در محدوده طرح ترافیک را داشت. دیماه سال گذشته معاونت حملونقل و ترافیک شهرداری تهران در اطلاعیه از توقف توزیع کارتهای شناور طرح ترافیک و ابطال 600 کارت شناور موجود خبر داد.

اگرچه اخبار غیررسمی حکایت از آن داشت این کارتها هنوز مورداستفاده قرار میگیرد اما انتظار میرفت بساط کارتهای شناور همزمان با اجرای طرح ترافیک جدید برچیده شود. اینک باکارت های شناور امکان ورود یک خودرو در هرروز به محدوده طرح ترافیک وجود دارد و خودروهایی که با این کارتها وارد محدوده طرح ترافیک میشوند نیز ملزم به پرداخت عوارض هستند. طی روزهای اخیر اخباری در خصوص فروش کارتهای شناور و حتی طرح ترافیک سالانه منتشر شد که با واکنش اعضای شورای شهر و معاونت حملونقل و ترافیک نیز همراه بود.

ازجمله آنکه ناهید خداکرمی در جلسه شورای شهر در تذکری اعلام کرد: شهرداری تهران باید سازمانها و نهادهایی که بهصورت موجه از مزایای کارت شناور بهرهمند شدند اما بهصورت غیرقانونی در حال خریدوفروش آن هستند را شناسایی و به مردم معرفی کند. معاون حملونقل و ترافیک شهردار تهران نیز دراینباره گفته است: بیشتر خریدوفروشها جنبه کلاهبرداری دارد چراکه امسال کارتهای شناور وجود ندارد که بخواهند آنها را بفروشند، بلکه مجوزهای سیار به برخی سازمانها دادهشده که فرآیند آن کاملاً منطبق با طرح ترافیک فعلی است.

در همین زمینه طی تماس خبرنگار با تعدادی از متقاضیان فروش کارت شناور طرح ترافیک یکی از فروشندگان با اعلام آنکه کارت شناور فروش رفته است گفت: درصورتیکه خریدار واقعی هستید یک ساعت قبل از مراجعه تماس بگیرید تا کارت شناور برای شما آماده شود. وی افزود: ازآنجاکه خودمان کارت شناور را به مبلغ شش میلیون و 500 هزار تومان تهیه میکنیم قیمت آن حدود شش میلیون و 800 هزار تومان خواهد بود. این فروشنده طرح همچنین گفت که «کارت شناور در وسط سال باطل نمیشود زیرا این کارتها متعلق به مسئولان است». با درخواست نشانی از وی برای مراجعه حضوری به نام یکی از سازمانهایی برخوردیم که اتفاقاً یکی از متصدیان اجرای طرح ترافیک است.

راهکار اصلی چیست

«علی خاکساری» استاد حوزه حملونقل شهری دانشگاه علامه طباطبایی گفت: ایجاد تحول در طرح ترافیک پس از 35 سال، ارائه راهکارهای جدید و تغییر در شیوه اجرای آنیک ضرورت بود که معاونت جدید حملونقل نسبت به آن همت کرد. وی بابیان اینکه هر تغییر با مقاومت از سوی افراد یا سازمانهای مختلفی با استدلالهای علمی یا دلایل خاص مطرح میشود اظهار کرد: ازآنجاکه طرح ترافیک جدید پس از سالها به سمت شیوههای جدید کنترل، مدیریت و ضابطهمند کردن ترافیک بر اساس اصول اقتصادی حرکت کرده طرح خوبی و کاملاً عادلانه بود اما مسائلی در خصوص آن مطرح است.

خاکساری ادامه داد: اگرچه اجرای این طرح نیازمند پیشزمینه و اقدامات اولیه ازجمله قیمتگذاری، نگاه کنترل و مدیریت ترافیک با ابزار اقتصادی مؤثر بود اما یکی از اولین نیازها داشتن حملونقل عمومی مناسب و باکیفیت است که در شهر تهران هنوز به شکل مناسب ارائه نشده است. وی بابیان اینکه مسئله دیگر انجام طرحهای زیرمجموعه مانند قیمتگذاری پارکینگ است خاطرنشان کرد: فضاهای داخل شهر باید به دلیل اشغال فضا قیمتگذاری شود تا منبعی برای درآمد شهرداری هم باشد.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه مدیریت پارکینگ مهم است یادآور شد: هیچ دلیلی برای احداث پارکینگ در بخش مرکزی شهر توسط شهرداری وجود ندارد؛ البته موضوع پارکینگهای خصوصی متفاوت است. وی در خصوص در نظر گرفتن نرخ یکسان برای شهروندان با سطوح اقتصادی مختلف افزود: نمیتوان از کسانی که درآمد کمتری دارند پول کمتری دریافت کرد بلکه راهحل این امر ارائه حملونقل باکیفیت است.

خاکساری گفت: در بحث حملونقل عمومی هدف اصلی و آنچه باید اتفاق افتد، امکان دسترسی برای تمام مردم یک شهر است بهگونهای که یک شهروند با حملونقل عمومی مناسب بتواند به محل کار، زندگی، خرید و... دسترسی پیدا کند. وی اظهار کرد: متفاوت کردن قیمتها به نفع کمدرآمدها نیست بلکه تنها راهکار تأمین دسترسی توسعه کمی و کیفی حملونقل همگانی است همانگونه که در بسیاری از کشورهای دنیا یک کارمند باوجودآنکه چند خودرو دارد اما از مترو و اتوبوس زمانبندیشده برای رفتوآمد استفاده میکند.
وی تصریح کرد: در تهران نرخ مالکیت خودرو در مقایسه با سایر شهرهای دنیا کم است اما همین میزان بیشازاندازه مورداستفاده قرارمی گیرد درحالیکه در سایر شهرهای دنیا باوجود داشتن خودرو شخصی وابستگی به آن پایین است.

این کارشناس حملونقل اظهار کرد: دلیل این امر داشتن سیستم حملونقل عمومی با هزینه کم و واقعی بودن هزینه استفاده از خودرو شخصی است درحالیکه در کشور ما این موضوع کاملاً برعکس است. وی در خصوص تأثیرات طرح ترافیک جدید یادآور شد: اینک به دلیل وجود آشفتگی نمیتوان تأثیرات آن را در کوتاهمدت مشاهده کرد چراکه مردم سردرگم هستند و مسائل زیادی ازجمله ساعتهای تردد، دوربینها، تعامل نیروی انتظامی با شهرداری و ...برای آنها ابهام دارد؛ به همین دلیل حتی اگر طرح بسیار خوبی داشته باشیم اما نمیتوانیم اثرات خوبی از آن دریافت کنیم.

خاکساری بابیان اینکه دور شدن از طرح قدیم زوج و فرد و ترافیک که هیچ کارکردی نداشت و از منطق علمی برخوردار نبود جای خوشحالی دارد، اضافه کرد: باید طرحها بهصورت کامل، دقیق و با جزئیات اجرا شود اما اگر بخواهیم طرحی که در دنیا اجراشده را دستکاری کنیم و با برخی تغییرات اجرا کنیم قطعاً تأثیری نخواهد داشت.