بحران ارز، دلایل و راهکارهای گذار از آن

به گزارش ارانیکو در ماه های اخیر بازار ارز در ایران بحرانی ترین روزهای خود را پشت سر می گذارد و کنترل این بحران کاری دشوار به نظر می رسد. نوسانات بازار ارز در بانک مرکزی و بازار آزاد باعث شده است تا ریسک سرمایه گذاری و فعالیت اقتصادی در ایران را بالا برده است. متاسفانه سیاست های اعمالی از سوی بانک مرکزی نیز نتوانسته است پس از گذشت شش ماه اثر مطلوبی در بازار ایجاد نماید.


دلایل بروز این شرایط در اقتصاد ایران طی ماه های گذشته از سوی مسئولان اقتصادی کشور وجود دلالان و واسطه گران عنوان شده است و از طرفی اثبات عدم توانایی بانک مرکزی در کنترل بازار ارز برای دلالان و واسطه گران سبب شده است تا آینده ای پرسود برای خود متصور شوند و به جمع آوری ارزهای موجود در بازار بپردازند. در این گزارش ارانیکو سعی دارد تا به بررسی عوامل موثر بر بحران ارزی کشور پرداخته تا با بررسی این عوامل بتوان راهکاری مناسب برای مقابله با این شرایط ارائه نمود.


حدود ۱۵ سال پیش مسئولان اقتصادی کشور به منظور افزایش قدرت رقابت محصولات تولید داخل در بازار های جهانی و افزایش تمایل به سرمایه گذاری در ایران تصمیم به شناوری نرخ ارز بر اساس ارزش واقعی پول ملی گرفتند و در طی آن سالها با شیبی ملایمی نرخ ارز را در حدود نرخ تورم افزایش می دادند. این سیاست مدت زمان زیادی پایدار نبود و طرح تثبیت نرخ ارز اجرایی شد تا جایی که نرخ ارز طی این سالها حدود ۱۵ درصد افزایش پیدا کرده است. در واقع نرخ ارز در این سالها حدود ۱ تا ۱/۵ درصد در سال افزایش یافته و این درحالی است که نرخ تورم در سال به طور متوسط ۱۵ درصد بوده است. این اختلاف باعث شده است تا این عامل قطعا دلیلی روشن خواهد بود برای آنکه ارز در بازار آزاد با توجه به اختلاف ۱۰ تا ۱۵ درصدی خود نسبت به رقم بانک مرکزی به راحتی بفروش برسد و با توجه به مسئله فوق شاید بتوان عنوان کرد که این معاملات در اختلاف بیشتر نیز امکان پذیر باشد.


شرایط دیگر که اقتصاد ایران در سالهای اخیر با آن مواجه است تحریم های اقتصادی تحمیل شده به ایران می باشد که شرایط مبادله پول را برای ایران بسیار محدود کرده است. در حال حاضر به نظر می رسد درصد بالایی از مبادلات اقتصادی ایران با واحد پولی درهم و از طریق کشور امارات صورت می گیرد (آمار دقیقی در این رابطه در دسترس نیست) و بخش عمده ای از تراکنش های مالی محدود به بانک های صادرات و ملی دبی شده است. تمرکز مبادلات در یک کشور و از طریق یک واحد پولی و بانکی خاص با توجه به محدودیت های آن کشور سبب شده است. این عامل نیز دلیل روشنی خواهد بود بر بی ارزش بودن افزایش عرضه ارز در بازار توسط بانک مرکزی، چرا که توانایی جابجایی ارزی ایران در حال حاضر به میزان مورد نیاز بازار نمی باشد.

موارد عمده مصرف ارز در ایران به سه بخش عمده واردات، سرمایه گذاری خارجی، هزینه ایرانیان خارج از کشور یا ارزهای مسافرتی تقسیم نمود. به نظر می رسد عمده مصرف ارزی ایران مربوط به واردات کالا یا خدمات باشد که با توجه به ارزانی ارز در ایران و آمار واردات سالیانه ایران شاهد رشد این بخش طی سالهای گذشته بوده ایم. از طرفی سرعت مبادلات ارزی نیز کاهش یافته است که این عامل نیز باعث ایجاد عطشی دوچندان در بازار ارز شده است. طی چند ماه اخیر و در پی بروز بحران ارزی عرضه ارز بانکی به تجار و بازرگانان محدود به گشایش اعتبار شده است و محدودیت هایی در عرضه ارز در صرافی بانک ها و با نرخ بانکی ایجاد شده است که این سیاست باعث هجوم فعالان اقتصاد به بازار آزاد شده است.
روش مصارف ارزی در زمینه سرمایه گذاری خارجی نیز تغییر چندانی نسبت به گذشته نداشته است اما فروش ارز به مسافران طی ماه های گذشته شاهد سیاست گذاری های متغیری بوده است که طی روزهای اخیر حتی شاهد جعل سند برای دریافت ارز از طریق سیستم بانکی نیز بوده ایم.


حال با توجه به موارد فوق برای هر بخش از مصارف با توجه به مشکلات سالهای اخیر راهکارهای متفاوتی لازم می باشد. با فروش ارز از طریق صرافی بانک ها و با نرخ بانکی برای تجار و بازرگانان به ازای ارائه اسناد مربوطه قطعا می تواند حجم زیادی از تقاضای ارز در بازار آزاد را کاهش داده و به کاهش نرخ ارز در این بازار کمک شایانی نماید.

قطعا استفاده از انواع مختلف ارز که نوسانات کمی در مقابل ریال دارند می تواند افزایش سرعت در مبادلات تجاری و تمایل بازرگانان برای استفاده از آن ارزها را حاصل نماید. برای این منظور دیپلماسی خارجی و جابجایی کالاهای تولیدی ایران با کشورهای مختلف و استفاده از ارز آن کشورها برای مبادلات ایران موثر خواهد بود.

برای عرضه ارز به مسافران و جلوگیری از جعل اسناد مربوطه عرضه ارز در باجه های فرودگاه راهکاری است که بارها تست و متوقف شده است. اما می توان عرضه ارز با توجه به واحد پولی کشور مقصد را راهکاری مناسب برای جلوگیری خرید و فروش های داخلی دانست چرا که حجم اسکناس های دلار و یورو در بازار آزاد کنترل شده و دلالان به دلیل سختی فروش ارزهای دیگر از خرید و فروش آنها اجتناب می کنند و از طرف دیگر مشکل ارز مسافران نیز حل خواهد شد.


استرس های موجود در بازار ارز اثر محسوسی در اقتصاد ایران اعم از بورس و مبادلات کالای داخل ایران داشته است که قطعا راهکاری سریع و موثر خارج از سخنان مُسکن گونه نیاز امروز اقتصاد ایران می باشد که در شرایط دشوار تحریم های بین المللی و اجرای طرح هدفمندی یارانه ها هست. برای کنترل بازار در آینده نیز ارزش گذاری واقعی ارز با شیبی ملایم که ریسک سرمایه گذاری ها را لحاظ نماید ضروری بنظر می رسد.