ضرورت عزم ملی برای زمین زدن غول مصرف بنزین

غول مصرف بنزین مدتی است که از خواب بیدار شده و میزان سوزاندن این کالای راهبردی را به مرز روزانه 100 میلیون لیتر رسانده است. میزان رشد مصرف بنزین به حدی است که راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس که بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی خاورمیانه به شمار میرود نیز شاید نتواند در آینده نزدیک پاسخگوی نیازهای رو به گسترش باشد. حتی رهبر معظم انقلاب نیز در نشست اخیر با هیات دولت، مصرف بیش از 100 میلیون لیتر بنزین در روز را نمونهای از استفاده بد از ظرفیتها و منابع داخلی خواندند و فرمودند: «وزارت نفت و دیگر مسوولان دولتی راههای کاهش مصرف بنزین را پیگیری کنند.» ایشان بد استفاده کردن از ظرفیتها و منابع داخلی را از دیگر مشکلات موجود در بحث مدیریت اقتصادی خواندند و پرسیدند: «ایران که جزو بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان است، چرا باید بنزین وارد کند؟ در حالی که میتوان با ساخت پالایشگاه و تولید و حتی صدور فرآوردههای نفتی از نعمت بزرگ ذخایر نفتی، استفاده صحیح کرد.»

به صدا درآمدن زنگ هشدار مصرف بنزین

امسال زنگ هشدار مصرف بنزین در کشور به صدا در آمده؛ به طوری که بر اساس برخی گزارشها، حجم مصرف در مردادماه امسال با رشدی چشمگیر به مرز 100 میلیون لیتر رسیده است. این در حالی است که در تیرماه نیز به طور میانگین روزانه 91.7 میلیون لیتر بنزین مصرف شد. از ابتدای امسال تا پایان تیرماه به طور میانگین روزانه 86.8 میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف شد که نسبت به مدت مشابه پارسال رشد 9.6 درصدی را نشان میدهد. بیشترین مصرف بنزین کل کشور در سی و یکم تیرماه رکورد بیسابقه 121میلیون و 800 هزار لیتر را شکست.

شیرینی کوتاه مدت خودکفایی در تولید بنزین

با وارد مدار شدن همه فازهای پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ایران پس از ١٠٥ سال از واردات بنزین خودکفا میشود و حتی میتواند به صادرکننده این فراورده تبدیل شود. علیرضا صادق آبادی مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران در این باره گفت: با راهاندازی فاز سوم ستاره خلیج فارس، روزانه 12 میلیون لیتر دیگر به حجم بنزین یورو 5 تولیدی ایران افزوده خواهد شد و تلاش بر این است که روزانه 80 میلیون لیتر بنزین یورو 5 تولید کنیم و به هدف ظرفیت تولید روزانه بیش از 100 میلیون لیتر بنزین نزدیک شویم.

ایران در سالهای گذشته ناچار به واردات 10 تا 20 میلیون لیتر بنزین در روز بود اما امسال پس از راه اندازی فازهای پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس و همچنین چند طرح توسعه در پالایشگاههایی مانند بندرعباس توانست به مرز خودکفایی رسیده و واردات را متوقف کند. با این همه به نظر میرسد جشن خودکفایی در تولید بنزین زمان زیادی به درازا نکشد و با وضعیت فعلی رشد مصرف بزودی ناچار به از سرگیری واردات باشیم.

ساخت و راه اندازی بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی جهان در دولت دوازدهم

پالایشگاه ستاره خلیجفارس که فازهای اول و دوم آن در دولتهای یازدهم و دوازدهم به بهرهبرداری رسیده، برگ برنده ایران در زمان تحریم است که میتواند علاوه بر حفظ خودکفایی، برنامههای تحریم بنزین و بحران آفرینی در کشور را ناکام بگذارد. پالایشگاه ستاره خلیجفارس در شرایطی راهاندازی شد که ممکن بود با وجود افزایش مصرف بنزین، واردات این فرآورده با مشکل روبرو شود. قرارداد ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس در اواسط دهه 1380 به امضا رسید که قرار بود در چهار سال، با افزایش تولید بنزین و خودکفایی کشور در این فرآورده راهبردی هر چه زودتر ساخته شود اما این هدف هیچگاه محقق نشد و ساخت آن به دلیل تحریم و سوءمدیریت طبق برنامه پیش نرفت و بارها با تاخیر افتاد.

درنهایت، در دولت یازدهم بخش هایی از مرحله نخست این پالایشگاه به بهره برداری رسید و در تیرماه امسال نیز فاز 2 باحضور رییس جمهوری به طور رسمی راه اندازی شد که با راه اندازی آن تراز تولید و مصرف بنزین در کشور، مثبت شد. سه فاز این پالایشگاه از ظرفیت تولید روزانه 36 میلیون لیتر بنزین و 14 میلیون لیتر گازوییل با استاندارد یورو4 اتحادیه اروپا برخوردار است.

تبدیل ایران از واردکننده به صادر کننده گازوییل در دولت یازدهم

خودکفایی کشور در بخش سوخت فقط به بنزین اختصاص ندارد و با تلاش های انجام شده، ایران توانست در گازوییل نیز از واردکننده به صادر کننده تبدیل شود. ایران پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم واردکننده گازوییل بود اما از سال 1394 علاوه بر تامین کامل نیاز داخلی به صادر کننده پایدار این فراورده نیز تبدیل شد؛ بر این اساس صادرات گازوییل از روزانه به طور میانگین پنج میلیون لیتر در سال 1394 آغاز شد و روندی افزایشی داشت. در صورت فراهم بودن بسترهای صادراتی مانند اسکلهها و افزایش هر چه بیشتر تحویل گاز به نیروگاهها، برای صادرات روزانه 20 میلیون لیتر گازوییل هدفگذاری شده است. بیشتر گازوییل صادراتی از مسیردریایی به فروش میرسد که اغلب به فجیره امارات و سنگاپور ارسال و سپس به سایر کشورها صادر میشود؛ بخشی از گازوییل صادراتی نیز از طریق مرزهای زمینی به کشورهای همسایه ارسال میشود.

متهمان افزایش شدید مصرف بنزین

با برنامه ریزی و سرمایه گذاری هنگفت دولت و وزارت نفت در توسعه طرحهای پالایشی و افزایش تولید بنزین که مهمترین جلوه آن را در ساخت و راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس شاهد بودیم، امسال میزان تولید به مرز 100 میلیون لیتر در روز رسید و واردات متوقف شد. در هفتههای اخیر، میزان مصرف به رقم بیسابقهای افزایش یافت؛ به طوری که میزان مصرف در بالای 90 میلیون لیتر در روز تثبیت شد که میتواند به آرزوی خودکفایی کشور در تولید بنزین پایان دهد.

با توجه به سیاست رییس جمهوری آمریکا که تلاش میکند از همه ابزارها برای اعمال فشار به ایران استفاده کند، در صورت ناتوانی کشور در تولید بنزین، به سراغ تحریم صادرات بنزین به ایران نیز میرفت اما با توجه به راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس، این ابزار فشار از دستان آمریکا خارج شده است. در این میان، تنها نگرانی مربوط به داخل کشور است که مردم، مصرف بیرویه دارند و با خودروهای بیکیفیت تولیدی خودروسازان داخلی، سرمایه ملی را به راحتی میسوزانند. پس از نوسان نرخ ارز از یکسو به علت افزایش فاصله قیمت میان نرخ بنزین در ایران و کشورهای همسایه، حجم قاچاق افزایش یافت و از سوی دیگر به دلیل ارزانی قیمت بنزین، میزان مصرف آن رشد کرد.

نیسان آبی؛ متهمان اصلی

استانداردهای پایین صنعت خودروسازی کشور علاوه بر نا امنی جادهها، میزان مصرف سوخت را افزایش داده است و فشار سنگینی را بر بودجه کشور وارد میکند؛ زیرا خودروهای بیکیفیت، سالانه بخش زیادی از بنزین و گازوییل را که برای تامین آنها یارانه پرداخت میشود میسوزانند. از جمله خودروهای فاقد استاندارد، وانت نیسانها یا همان نیسانهای آبی است که خودروسازان عزم واقعی برای کنار گذاشتن آنها نشان نمیدهند. چندی پیش وزیر نفت گفت: مصرف سوخت در وانتنیسانهای کشور بسیار بالاست و متوسط مصرف سوخت در آنها به حدود 20 لیتر در ازای هر 100 کیلومتر پیمایش میرسد.
بیژن زنگنه افزود: اگر وزارت نفت پول داشته باشد، باید همه وانتنیسانهای کشور را بخرد و تحویل ذوب آهن بدهد و بسوزاند.

عمر خط تولید خودروها در جهان حدود یک دهه است اما بیش از 40 سال از تولید نیسانهای آبی در ایران (با تیراژ 700 هزار دستگاه) میگذرد. با وجود اینکه وعدههایی مبنی بر توقف تولید آنها و جایگزینی با خودروهای جدید مطرح شده اما در عمل، اتفاقی رخ نداده است. خودروسازان از خودرو «پادرا» به عنوان جایگزین نیسان آبی نام میبرند اما سازمان ملی استاندارد ایران به تازگی در گزارشی اعلام کرد این خودرو نیز موفق به کسب استاندارد جدید و ارائه مدارک و مستندات مصرف سوخت نشده است.

بر اساس گزارشها، در سال 1384 هفت میلیون و 600 هزار خودرو (بجز موتورسیکلت) در کشور وجود داشت که تعداد آنها در پایان سال 1395 به 19 میلیون و 500 هزار و اکنون به بیش از 20 میلیون دستگاه رسیده است. بخش قابل توجهی از این خودروها، فرسوده محسوب می شود که باید از رده خارج شود اما به علل مختلف همچنان در جاده ها حضور دارند.

بنزین ارزان تر از آب معدنی

پرداخت یارانه انرژی و پایین بودن قیمت سوخت در ایران، علاوه بر بار مالی حدود 48 هزار میلیارد تومانی برای دولت، آسیبهای زیست محیطی غیرقابل جبرانی را در پیداشته، مصرف را بالا برده و موجب رشد قاچاق سوخت شده است. قیمت پایین انرژی علاوه بر بالا بردن میزان استفاده از خودروهای شخصی و تک سرنشین، از جمله اصلیترین مشوقهایی به شمار میرود که استفاده از کالاهای انرژی بر را در ایران رونق داده که نتیجه آن بلعیده شدن بخش بزرگی از تولیدات نفت و گاز کشور است.

اکنون بنزین ایران جزو ارزان ترینها در جهان به شمار میرود و بر اساس برخی گزارشها، پس از ونزوئلا در رده دوم قرار گرفته است. هر لیتر بنزین در ایران، یک هزار تومان به فروش میرسد که پس از افزایش بهای ارز، نرخ آن معادل کمتر از 10 سنت برآورد میشود. این، در حالی است که نرخ یک بطری کوچک نیم لیتری آب معدنی به یک هزار تا یک هزار و 200 تومان رسیده است. برای تولید هر لیتر بنزین، باید برای استخراج نفت خام، پالایش و انتقال آن به مبادی مصرف هزینه سنگینی صرف شود و فروش آن به نرخ لیتری یک هزار تومان مستلزم تامین یارانه سنگین از طرف دولت برای آن است.

پیامدهای منفی پیشی گرفتن مصرف از تولید

در ماههای اخیر، نوسان شدید نرخ ارز، فاصله قیمت میان سوخت در ایران با سایر کشورها را بالا برده و میزان جذابیت قاچاق را افزایش داده است. نرخ بنزین در ایران به کمتر از 10 سنت رسیده است اما قیمت آن در برخی کشورهای همسایه به چند دلار میرسد. اگرچه نهادهای مسوول، آماری از میزان قاچاق سوخت به کشورهای همسایه ارایه نمیکنند اما گزارشهای میدانی و کشف محمولههای مختلف، از افزایش میزان قاچاق سوخت در استانهای مرزی حکایت دارد.

عزم ملی

میزان مصرف بنزین و انواع سوخت به دلایلی که بیان شد روندی شتابان دارد به طوری که پس از مدتی دوباره میزان مصرف از تولید، سبقت زیادی گرفته و ناچار به واردات خواهیم شد. در صورتی که برای کاهش مصرف، افزایش بهرهوری و استفاده بهینه از سوخت فکری نشود یا باید هر سال یک طرح پالایشگاهی جدید در کشور راه اندازی شود که ممکن نیست یا اینکه باید به سراغ واردات رفت که آن نیز تبعات منفی زیادی برای کشور به دنبال دارد. تلاشهای انجام شده برای افزایش ظرفیت تولید بنزین و گازوییل کشور که به ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس و اجرای طرحهایی مانند طرح توسعه پالایشگاههای بندرعباس، تبریز و غیره منجر شده اما میزان مصرف به یکباره رشدی چشمگیر یافته است که میتواند اقتصاد ملی را به چالش بکشاند.

غول مصرف سوخت و بنزین چندی است از خواب بیدار شده و مقابله با آن از توان و وظیفه یک وزارتخانه خارج است، زیرا تصمیمگیری درباره آن به اختیاراتی نیاز دارد که خارج از توان یک وزارتخانه و دستگاه مانند نفت است و باید همه نهادها و دستگاههای مسوول وارد ماجرا شوند. موضوعاتی مانند پرداخت یارانه انرژی، قیمت پایین انواع سوخت در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه، رشد قاچاق پس از نوسان نرخ ارز، نحوه مقابله با سوداگران و قاچاقچیان، مصرف بالای سوخت خودروهای بیکیفیت داخلی و غیره از مسائل چالش زایی است که رسیدگی و حل و فصل آنها با اختیارات وزارت نفت ارتباطی ندارد و باید در سطح کلان با مشارکت نهادها و دستگاههای حاکمیتی و دولتی تعیین تکلیف شود.