پشت پرده توطئه برخی اعضای اوپک علیه ایران

نفت که همیشه در صحنه تعاملات سیاسی بازیگر نقش اصلی بوده است، این بار هم با خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریمهای مجدد علیه ایران دستاویزی برای آمریکا بوده تا با نقشهای مورد پسند خود این بازیگر را حرکت دهد. رئیسجمهور آمریکا ۱۸ اردیبهشت ماه بعد از سخنان خود در کاخ سفید و طرح ادعاهای واهی علیه ایران و بیان این موضوع که آمریکا از برجام خارج میشود، فرمان اجرایی خروج از برجام را امضا کرد و بعد از این اقدام گامهای خود علیه ایران را در همه زمینهها از جمله نفت برداشت.

آمریکا نه تنها شرکتهایی که مشتری نفت ایران بودند را از خرید نفت از ایران منع کرد، بلکه سعی کرد از طریق برخی کشورها به اوپک ـ قدیمیترین جمع کشورهای نفتی ـ نفوذ کند تا با کم اهمیت جلوه دادن نقش ایران، به هدف خود مبنی بر حذف ایران از بازارهای جهانی برسد. این درحالی است که اوپک و متحدانش در حال اجرای توافق کاهش تولید هستند که حدود دو سال است با هدف حذف مازاد عرضه و تقویت قیمتها به اجرا درآمد و قرار است تا پایان امسال ادامه پیدا کند. تعهدی که به نظر میرسد تنها سایهای از آن باقی مانده است. زیرا آمار و ارقام حاکی از آن است که نه تنها روسیه به عنوان بزرگترین تولیدکننده غیر اوپک که متعهد بود تولید خود را ۳۰۰ هزار بشکه کاهش دهد دیگر به تعهد خود عمل نمیکند، بلکه چند عضو اوپک هم از توافق کاهش تولید سرپیچی کردهاند.

بررسی رفتار اعضای اوپک

گزارش ماه  سپتامبر اوپک بر اساس منابع ثانویه نشان میدهد تولید نفت عربستان به ۱۰ میلیون و ۴۰۱ هزار بشکه در روز رسیده که ۳۴۳ هزار بشکه بیشتر از تعهد این کشور بر مبنای تصمیمگیری نشست یکصد و هفتاد و یک (نوامبر ۲۰۱۶) این سازمان است. اما آمارهای تولید نفت خام ماههای گذشته بهویژه ماه ژوئیه نبود اطمینان درباره آمارهای منتشر شده توسط منابع ثانویه را بهشدت افزایش میدهد. موسسههای پلاتس و پترولیوم اینتلیجنس (Petroleum Intelligence Weekly) دو منبع از منابع ثانویه، تولید نفت عربستان در ماه ژوئیه را به ترتیب روزانه ۱۰ میلیون و ۶۳۰ هزار بشکه و ۱۰ میلیون و ۸۶۰ هزار بشکه اعلام کردند که به نظر میرسد این ارقام، با درخواست عربستان و دستکاری این دو منبع،   به روزانه ۱۰ میلیون و ۳۲۰ هزار بشکه و ۱۰ میلیون و ۲۹۰ هزار بشکه در  ماه مورد بررسی تغییر کرد.

 این دو منبع اعتبارشان را با این اقدام بیسابقه از دست دادند. این که چرا عربستان اقدام به این کار کرده کاملاً روشن است، زیرا چشماندازهای کوتاهمدت بازار نفت برای سال ۲۰۱۹ نشان میدهد که بازار دوباره به دلیل افزایش تولید آمریکا در وضع مازاد قرار میگیرد، عربستان نمیخواست متهم به برهم ریختن تراز بازار، کاهش قیمت نفت و افزایش دوباره ذخیرهسازی نفت کشورهای سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی (اوئیسیدی) شود.

تولید نفت خام لیبی در ماه اوت به ۹۲۶ هزار بشکه در روز و نیجریه به یک میلیون و ۷۲۶ هزار بشکه در روز رسیده است و عراق هم بدون توجه به میزان تعهد خود، دائم در حال افزایش تولید است. تولید نفت خام عراق در ماه اوت ۴ میلیون و ۶۴۹ هزار بشکه در روز بوده که ۸۸ هزار بشکه در روز بیشتر از تولید مرجع ماه اکتبر ۲۰۱۶ است. تولید نفت عراق به دلیل حضور شرکتهای بزرگ بینالمللی و آمریکایی در این کشور دائما در حال افزایش است. البته آخرین گزارش وود مکنزی در ماه سپتامبر حاکی از تثبیت تولید نفت این کشور در سطح ۴ میلیون و ۴۸۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ است. این درحالی است که اوپک سازمانی است که سازوکار تحقق تصمیمهای آن متکی بر اراده سیاسی کشورهاست و سازوکاری برای تنبیه یا جریمه اعضا ندارد.

تشریح جلسه اوپک و غیراوپک در الجزایر

درحالی که اوپک درحال گذراندن روزهای سخت خود است و در این روزها تعهد اعضای اوپک به این سازمان هم آزمایش میشود روز یکشنبه قرار است نشست کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیر اوپک در الجزایر بر گزار شود. نشستی که برخی اعضا به همراه امریکا سعی در مهم جلوه دادن آن دارند، در حالی که این اجلاس اجازه توزیع مازاد پایبندیها یا افزایش تولید کشورها را ندارد و تنها یک نهاد نظارتی است. در واقع این اجلاس ارتباطی با نشستهای عادی سالانه وزیران نفت و انرژی اوپک ندارد.

بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان درمورد این اجلاس گفته است: اعتقاد ما این است که کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق کاهش عرضه نفت اوپک و غیراوپک (JMMC) هیچ حق تصمیمگیری ندارد. این کمیته اختیار قانونی ندارد و از نظر حقوقی دارای صلاحیت نیست که درباره هیچ مسئلهای به تصمیم برسد. نظارت آن هم تعیین کننده نیست. این نهاد تنها نظارت و بررسی میکند و به نشست وزارتی گزارش ارائه میدهد. این کمیته حق تصمیم گیری ندارد. از دید من اوپک یکی از بزرگترین موفقیتهای جهان سوم است، نه تنها برای تولیدکنندگان نفت، بلکه سازمانی است که می تواند در اقتصاد جهان کارآمد باشد و یک نهاد خوب و قوی است، بنابراین کسانی هستند که میخواهند آن را منحل کنند و میخواهند بی دلیل این نهاد (کمیته وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک) را بزرگتر از آن چیزی که هست جلوه دهند. اگر نگاه کنید، میبینید که آنها این نشست اوپک و غیر اوپک را به مسئلهای مهم تبدیل میکنند، در حالی که چندان مهم نیست.

چگونه اوپک ابزار دست امریکا شده است؟

مساله اصلی در مورد اوپک این است که با وجود فراز و نشیبهایی که در شش دهه زندگی خود پشت سر گذاشته، این بار رسما به دلیل رفتار برخی اعضا ابزار دست آمریکا شده است و به گفته کاظم پور اردبیلی، نماینده ایران در هیئت عامل اوپک اینکه عربستان و امارات، در حال تبدیل کردن اوپک به ابزار برای آمریکا شدهاند، موضوع جدیدی نیست. متأسفانه باید گفت با این اقدامها، اعتبار چندانی برای اوپک نمانده است. اوپک با این عملکرد در حال از دست دادن ماهیت سازمانی خود و تبدیل شدن به یک مجمع است. ساده بگویم کسی از شیر بییال و کوپال که تنها نعرهاش مانده است، نمیترسد و برای هیچکس هم خطری ندارد.

به گفته وی مسئولیت اوپک ایجاد توازن در بازار نفت است، نه اینکه یک یا دو عضو بنیانگذار آن را تحریم کنند و این سازمان خود را متعهد به برقراری توازن در بازار بداند!! ماده ۲ اساسنامه اوپک، بر حمایت از منافع هر یک یا همه کشورهای عضو تأکید کرده است و ضرورت دارد این سازمان از کشورهایی که تحت تحریمهای غیرقانونی، یکجانبه و فرامرزی قرار میگیرند حمایت کند.

این در حالی است که زنگنه نیز بر این باور است که اوپک قربانی جریانی خزنده است که همزمان نتیجه همکاری با آمریکا و ترس از قانون ضد اوپکی مطرح شده در کنگره آمریکا، نوپک (NOPEC) است. آنها اوپک را قربانی میکنند و به آهستگی، بدون اعلام علنی این مسئله، آنها قصد دارند تعداد زیادی از کشورهای تولیدکننده را گردهم آورند و مجمعی ایجاد کنند تا جای اوپک را بگیرد.

زنگنه همچنین از رفتار برخی اعضای اوپک انتقاد کرد و گفت: روسیه برای مدتی کمک کرد و در وضع کنونی، آنها مشکل ما نیستند. آنها کمک کردند و سپس آن دوران منقضی خواهد شد و آنها هر چه بخواهند طبق منافع ملی خود به عنوان کشوری که یک تولیدکننده نفت غیر عضو اوپک است، همکاری میکنند، اما من از کشورهای عضو اوپک انتظار بیشتری دارم و بهویژه در وضع کنونی (و این را بارها پیش از این گفتهام) درست نیست که دو عضو به سردمداری و ایفای نقش رهبری در جریان ضد ایرانی بپردازند.

وی به اسم کشور خاصی اشاره نکرد، اما تاکید کرد که دو عضو اوپک، سردمداری جهانی ضدیت با ایران را در بازار نفت بهعهده گرفتهاند. این کار نه در عالم همسایگی و نه در عالم همکاری، صحیح نیست. آنها این موج ضد ایرانی را پی میگیرند و سپس در همکاری با آمریکا همسو میشوند تا به ایران آسیب بزنند و برخی کشورهای غیر عضو اوپک را با خود نیز همراه میکنند که الزاما عمق این پیچیدگی سیاسی را درک نمیکنند و دیگر جنبههایی که نمیخواهم در اینجا توضیح دهم.

اظهار نظرهای در ظاهر اقتصادی در باطن سیاسی!

وزیر نفت با گله از برخی اظهار نظرهای ضد ایرانی توضیح داد: برای نمونه آنها میگویند «ما اجازه نمیدهیم که کمبودی در بازار باشد»، که در ظاهر موضوع بسیار خوبی است که گفته شود و یا اقتصادی است، اما به نظر من چنین اظهارنظری اقتصادی نیست و ۱۰۰ درصد سیاسی و ضد ایران است. هر کس که بگوید که کمبود در بازار نفت را جبران میکند، ضد ایران صحبت میکند و این یک بیانیه سیاسی است. هیچ جنبه اقتصادی در آن نیست و آنها بر خلاف موضوعی که می گویند، نه تنها اوپک، بلکه کشورهای غیر عضو اوپک را هم به یک بازی سیاسی میکشانند، اما از آنجا که این بازی سیاسی همسو با سیاستهای آمریکاست، برخی افراد نمیخواهند به طور علنی درباره آن صحبت کنند. برخی اعضای اوپک، برخلاف هر موضوعی که خودشان گفتهاند و بر خلاف شعار خود ضد سیاسی کردن اوپک، در واقع آنها دارند کل سازمان را سیاسی میکنند با این هدف که خواسته آمریکا را اجرایی کنند و آنها زمینه را برای آنها (آمریکا) فراهم میکنند. وقتی که آنها میگویند «ما برای تضمین (عرضه) بازار آماده هستیم» منظور آنها این است که «آمریکا، ایران را هر چه که می خواهی تحریم کن و مردم ایران را نابود کن و این مشکلی نیست. ما در کنار تو هستیم.» از دید سیاسی، معنایش این است. این موضوع به معنای همکاری با آمریکا در تحریم ایران است.

به گفته زنگنه هر کس این را بگوید، این همکاری با آمریکاست. هر کس که بگوید، هر کس به هر شکل بگوید «ما هر گونه کمبود نفت را جبران میکنیم» با آمریکاییها همکاری میکند و به آمریکاییها برای تحریم ایران چراغ سبز نشان میدهد تا ایران را تحت فشار بگذارند و تحریمها را ضد ایران عمیقتر کنند. هر چند زنگنه از کشور خاصی نام نبرد، اما پیگیری اخبار جهانی نفت در یک ماه اخیر نشان میدهد عربستان و امارات بارها بر جبران خلا نفت در بازارجهانی اشاره کردهاند. حتی کاظمپور اردبیلی نیز به این موضوع اشاره کرد و گفت: عربستان و امارات، در حال تبدیل اوپک به ابزاری برای آمریکا هستند و با این کار اعتبار چندانی برای این سازمان نمانده است.

نقش برخی اعضا در از بین رفتن اوپک

در این راستا جواد یارجانی کارشناس ارشد حوزه انرژی، با اشاره به جلسه روز یکشنبه اوپک و غیر اوپک اظهارکرد: این جلسه در برنامه اوپک و غیر اوپک بود و هدف آن نظارت بر بازار است. برای سالها وزیر نفت ریاست این جلسه را عهدهدار بود. وی با تاکید بر اینکه در نشست کمیته نظارتی عملکرد کشورها نسبت به تعهداتی که دارند نظارت میشود، افزود: طبق اساسنامه اوپک اجلاس وزیران اوپک مهمترین اجلاس است که در آن تصمیمگیری در مورد میزان تولید و سهمیه هر کشور گرفته میشود، اما در این روزها شاهد هستیم که برخی دوست دارند این اجلاس را بسیار مهمتر جلوه دهند، در حالی که فقط نظارت بر عملکرد کشورها است.

این کارشناس ارشد حوزه انرژی ادامه داد: اگر برخی اعضا تصمیم بگیرند به تعهد خود عمل نکنند، باید در اجلاس بعدی اوپک اعلام کنند تا در مورد آن تصمیمگیری شود. یارجانی در ادامه با اشاره به اخباری مبنی بر افزایش تولید برخی کشورهای عضو اوپک و غیر اوپک توضیح داد: باید دقت کنیم مشخص نیست گزارشهایی که برخی از منابع خبری در مورد تولید اعضای اوپک و غیر اوپک میدهند چه هدفی دارد زیرا بخشی از آن فشار روانی است و بخشی از آن ممکن است واقعی باشد به عبارتی دیگر در مورد تولید کشورها، آمار صد در صد خالص وجود ندارد.

وی در ادامه با بیان اینکه اوپک در امور ۶۰ ساله خود فراز و نشیبهای بسیاری داشته است، اظهارکرد: تصمیمهایی که در اوپک اتخاذ میشود بر اساس اجماع اعضا است. کشورهای عضو اوپک براساس منافع خودشان دور هم جمع شدهاند و سازمان اوپک یکی از سازمانهای موفق کشورهای جهان سوم بوده است. یارجانی تاکید کرد: البته در اوپک ساز و کاری برای جریمه در نظر گرفته نشده و اگر کشوری به تعهد خود عمل نکند، جریمه نخواهد شد. تنها میتوان گفت اگر این سازمان به پایان عمر خود در این دوره برسد برخی از کشورها باعث آن شدهاند.

این کارشناس ارشد حوزه انرژی با تاکید بر اینکه دولتی در آمریکا روی کار است که اوپک را به چالش کشیده است، افزود: برخی ممکن است با آمریکا همکاری کنند و تصمیم بگیرند شکل سازمان را عوض کنند و آن را بیتاثیر کنند، اما بعدها پشیمان خواهند شد. بنابراین اگر کشورهایی از داخل اوپک با آمریکا همکاری کنند در آینده مقصر خواهند بود.