اهرم‌‌های اروپا برای دور زدن تحریم‌های ایران

اروپا ابزار متفاوتی برای خنثی کردن تحریمهای ضدایرانی آمریکا در آستین دارد، بهگونهایکه اگر قدرتهای اروپایی بتوانند شرایط را بهگونهای ترسیم کنند تا مکانیزم مالی SPV کار خود را آغاز کند قادر خواهند بود تا به شرکتهای بزرگ نیز اطمینان دهند که براساس «قانون مسدودکننده» از بیشترین حمایتمالی در برابر تحریمهای ثانویه آمریکا برخوردار میشوند.

به گزارش گروه اقتصاد بینالملل روزنامه «دنیای اقتصاد»، خبرگزاری بلومبرگ در مطلبی با اشاره به اینکه اتحادیه اروپا دارای ابزار لازم برای شانه خالی کردن از تحریمهای واشنگتن علیه ایران است نوشت: بهنظر نمیرسد که عزم سیاسی لازم را بتوان در چشمان رهبران اروپایی برای نجات برجام مشاهده کرد. در ماه سپتامبر فدریکا موگرینی، مسوول سیاستخارجی اتحادیهاروپا آغاز بهکار «وسیله منظور ویژه» بهعنوان مکانیزمی برای ادامه تجارت با ایران را اعلام کرد.هدف از معرفی چنین ابزاری زنده نگه داشتن توافقی بود که دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا در ماه مه از آن خارج شد. همچنین از پنجم نوامبر تحریمهای شدیدی علیه ایران و در راستای به صفر رساندن صادرات نفتی آن از سوی آمریکا اجرایی شدند. با این حال «وسیلهمنظور ویژه» یا همان SPV تا رسیدن به زمان اجرا بسیار فاصله دارد. اعضای اتحادیه اروپا تاکنون نتوانستهاند کشور اروپایی را قانع سازند تا میزبانی این نهاد را بر عهده بگیرد. اتریش این پیشنهاد را رد کرده است و لوکزامبورگ نیز از سوی آلمان، فرانسه و انگلیس برای میزبانی این نهاد تحت فشار قرار دارد.

این موضوع که کشورهای بزرگ و مطرح اروپایی که خود نمیخواهند ریسک میزبانی از این نهاد را به جان بخرند تلاش میکنند تا بار آن را بر دوش همسایگان کوچک خود بیندازند دلیل مهمی دارد. چراکه هرچه کشور مهمتری میزبانی SPV را عهدهدار شود عصبانیت ترامپ نیز بیشتر خواهد بود. جای تعجب نیست که بانکهای مرکزی این کشورها نیز در مواجهه با فشار ترامپ تسلیم شدهاند. بوندس بانک بهتازگی قانونی را تغییر داد تا به این بانک اجازه دهد درخواست ایران برای خروج ۳۰۰ میلیون یورو از بانک تجارتهامبورگ را رد کند. کمتر کسی میتواند ادعا کند که ترامپ توانایی و ابزار لازم را برای تنبیه متحدان واشنگتن در صورتی که او را دور بزنند دارا نیست. همچنین منافعی که SPV میتواند حاصل کند مبهم است. این مکانیزم تنها برای شرکتهای کوچک و متوسط اروپایی که در معرض جریمههای آمریکا قرار نمیگیرند کارآمد خواهد بود. اگر این کسبوکارها نتواند منافع لازم را برای ایران فراهم کند در آن صورت تهران نیز انگیزه کافی برای ماندن در برجام نخواهد داشت.

از زمانی که موگرینی دربیانیه خود درمورد این مکانیزم سخن گفته است دیپلماتهای آمریکایی تاکید کردهاند که شرکتهای بزرگ بعید است در این سیستم فعالیت کنند. بهرغم آنکه بسیاری از مقامات کاخسفید این مکانیزم را دارای کارآمدی لازم نمیدانند اما به وضوح در این باره نگران هستند. اگر تاثیر SPV بر اقتصاد ایران را از فهرست نگرانیهای کنونی آمریکا خارج کنیم بازهم کاخ سفید در رابطه با تاثیر نهایی این مکانیزم بر قدرت آمریکا و سیاست آن در قبال ایران نگران است. چرا که این موضوع نشاندهنده آن است که اتحادیه اروپا بهطور علنی در تلاش است تا تاثیر تحریمهای آمریکا را تضعیف کند. از سوی دیگر ایران ممکن است در نتیجه این تحریمها پیامدهای سختی را در اقتصاد خود احساس کند اما در این دوره برخلاف دور گذشته تحریمها از منظر دیپلماتیک منزوی نخواهد بود.

تسهیل تجارت با ایران یکی از نخستین و سادهترین گامهایی است اروپا میتواند در راستای تثبیت استقلال خود بردارد، چرا که دیگر اقدامات بهمانند ایجاد یک ارتش اروپایی واحد که بهتازگی پیشنهاد شده است بسیار هزینه بر است و اذهان عمومی نیز از آن حمایت نمیکند. از این رو ابزار لازم برای انجام چنین اقدامی در اختیار کشورهای عضو اتحادیهاروپا است اما استفاده از این ابزارها به عزم سیاسی مربوط است. «قانون مسدودکننده» اروپا که در ماه آگوست و در راستای مقابله با تحریمهای آمریکا علیه ایران بهروزرسانی شد، شرکتهای اروپایی را از عمل به محدودیتهایی که فرامرزی است معاف میکند و به آنها اجازه میدهد تا در صورت هرگونه زیان مالی در اثر این تحریمها درخواست دریافت غرامت کند. اگر قدرتهای اروپایی بتوانند شرایط را بهگونهای ترسیم کنند تا مکانیزم مالی SPV کار خود را آغاز کند قادر خواهند بود تا به شرکتهای بزرگ نیز اطمینان دهند که براساس قانون مسدودکننده از بیشترین حمایتمالی در برابر تحریمهای ثانویه آمریکا برخوردار میشوند. این موضوع همچنین میتواند به حمایت نسبی از سوئیفت(سیستم جهانی ارتباطات بین بانکی) نیز منجر شود و آن را برای حفظ ارتباط با بانکهای ایرانی افزایش دهد.

اقدام مشترک اتحادیهاروپا یا حتی میان آلمان و فرانسه اختیارات ترامپ برای تنبیه متحدان اروپایی خود را محدود میسازد. چراکه این موضوع میتواند بر خلاف وعده ترامپ برای افزایش میزان شغل در کشورش عمل کند. هماکنون شرکتهای چند ملیتی آلمانی و فرانسوی ۴/ ۱ میلیون شغل را برای آمریکاییها به ارمغان آوردهاند. با همه اظهارات اخیری که مقامات اروپا در راستای حفظ استقلال خود از آمریکا انجام میدهند و این جمله آنگلامرکل، صدراعظم آلمان که گفت: «زمان آن فرا رسیده تا اروپاییها سرنوشت خود را در اختیار بگیرند»، به نظر میرسد که سیاست اروپاییها کشاندن ایران بهدنبال خود تا زمان پایان دوره ریاستجمهوری آمریکا است.

هیچیک از رهبران اروپایی نمیخواهد تا ترامپ سیستم مالی اروپا را مورد هدف قرار دهد یا تنشها موجب افزایش شعلههای جنگ تجاری فراآتلانتیکی شود که بهطور محسوسی بر صادرات خود به آمریکا تاثیر گذار خواهد بود. ممکن است اکنون اروپاییها سیاست عملگرایی را اتخاذ کرده باشند اما این مواضع با اظهارات رهبران اروپایی در مورد لزوم حفظ استقلال از آمریکا در تضاد است.