مؤثرترین و پایدارترین راه مقابله با تحریم‌های مبتنی بر استفاده از اهرم نفت علیه ایران، اداره کشور بدون نفت است. مشخصاً امروز تمرکز بر کاهش صادرات نفت ایران و جلوگیری از انتقال درآمدهای نفتی به کشور به مهمترین سیاست تحریمی علیه ایران تبدیل شده است. متأسفانه قسمت قابل‌توجهی از درآمدهای بودجه‌ای کشور به درآمدهای نفتی وابسته است و کاهش درآمدهای ارزی حاصل فروش نفت تأثیر مستقیمی بر درآمدهای دولت داشته و به‌تبع آن چالشهایی مثل رکود، تورم و افزایش بدهی دولت، دور از انتظار نخواهد بود. در شرایط فعلی برنامه ارادی و فعالانه برای صفر کردن منابع نفتی از بودجه عمومی دولت (نه صفر کردن صادرات آن) یک نیاز جدی کشور است که کنار آن بایستی به برنامه لازم برای خنثی کردن اثرات کاهش احتمالی تحمیلی صادرات نفت ــ ولو تا مرز فرضی صفر ــ در تراز پرداخت‌ها و بازارهای مرتبط نیز توجه داشت.
همان‌طور که پیشتر اشاره شد برای تغییر بودجه و تصفیر (صفر کردن) نفت در درآمدهای دولت، در سال جاری حدود 100 هزار میلیارد تومان کسری بودجه ایجاد می‌شود که راه‌حلهای 10گانه 10هزار میلیارد تومانی برای جبران آن پیش‌بینی شده است.
از سوی دیگر به‌غیر از درآمدهای ریالی جایگزین، بایستی برای جایگزینی منابع ارزی هم اقدامات لازم صورت بگیرد.
در بخش «برنامه تعادل‌بخشی به تراز پرداخت‌ها در صورت کاهش یا به صفر رسیدن صادرات نفت» ذکر این نکته ضروری است که «در سال 1397 منابع ارزی سهم دولت، برداشتهای بودجه‌ای از صندوق توسعه ملی و سهم مناطق محروم از درآمدهای نفتی و البته افزایش ذخایر ارزی بانک مرکزی، به بازار تزریق شده است. بدیهی است که فرض صفر شدن صادرات نفت عملاً هیچ‌گاه تحقق پیدا نخواهد کرد، اما به‌منظور جلوگیری از درگیر شدن در سناریوسازی و قرار گرفتن در وضعیت منفعل در بازی‌سازی طرف مقابل، بهترین راه منطقی این است که حد نهایی وضعیت نامناسب را هدف قرار داده و برای آن برنامه‌ریزی کرد، به این ترتیب، به هر میزان که طرف مقابل در کاهش صادرات نفت موفق نشود، از برنامه جلوتر خواهیم بود».
مدیریت دقیق منابع ارزی موجود و اجرای مؤثرتر پیمان‌سپاری ارزی؛ مهمترین اقدام برنامه تراز پرداخت‌ها
در بخش «طرح کلی اقدام برنامه تراز پرداخت‌ها» گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی آمده است: «1 ــ اولین و مهمترین اقدام، مدیریت دقیق منابع ارزی موجود و اجرای مؤثرتر پیمان‌سپاری برای بازگشت حداکثری ارز حاصل از صادرات است. طبق برخی گزارش‌ها به‌رغم صادرات غیرنفتی بالغ بر 44 میلیارد دلار در سال 97، بخشی از ارز حاصل از صادرات در سامانه نیما عرضه نشده است. بازگشت ارز حاصل از صادرات از روشهای دیگر نیز کامل نبوده است. آمار مربوط به صادرات غیرنفتی و واردات منتشره از سوی گمرک نشان از آن دارد که در مجموع با توجه به صادرات 44میلیارد دلاری کالاهای غیرنفتی و واردات 42میلیارد دلاری در سال 1397 عملاً 2 میلیارد دلار مازاد در این حساب وجود دارد که نشان می‌دهد در صورت اجرای دقیق پیمان‌سپاری منابع حاصل از صادرات غیرنفتی کفاف نیاز کالاهای وارداتی کشور را می‌کند. برای جبران کسری حساب خدمات نیز ضروری است مصارف ارزی کشور محدود به کالاها و خدمات اساسی و ضروری شود.
مدیریت مصارف ارزی موجود با ایجاد شفافیت در تراکنش‌های بانکی
2 ــ گام دوم، مدیریت مصارف ارزی موجود است. یکی از روشهای مدیریت مصارف ارزی جلوگیری از خروج سرمایه از طریق ایجاد شفافیت در تراکنش‌های بانکی است که زمینه قانونی آن در بند (ح) تبصره 16 قانون بودجه سال 1398 فراهم شده است. روشهای دیگر نظیر اعمال محدودیت و افزایش تعرفه واردات کالاهای غیرضرور و لوکس و مدیریت سفرهای خارجی از طریق اخذ تصاعدی عوارض خروج از کشور و نیز مبارزه با واردات کالا به‌صورت غیررسمی (به‌جز مواد اولیه تولید) می‌تواند به کاهش مصارف ارزی کمک نماید.
3 ــ گام سوم، ایجاد منابع ارزی جدید از طریق کنترل صادرات غیررسمی (قاچاق) و سوق‌دهی آن به‌سمت صادرات رسمی است. همچنین با اصلاح قیمت برخی کالاها مانند بنزین و گازوئیل می‌توان مصرف داخلی را کاهش داد و ظرفیت صادراتی برای این محصولات فراهم کرد. یکی دیگر از منابع ارزی بالقوه ظرفیت گردشگری ایران است.
جزئیات افزایش 40میلیارددلاری منابع ارزی در اختیار
در بخش «جزئیات عملیات مرتبط با تراز پرداخت‌ها» برنامه تصفیر نفت در بودجه، برآوردهای انجام‌شده برای افزایش منابع ارزی در اختیار بر اثر اقداماتی که در طرح کلی اقدام ذکر شد، در قالب جدول زیر آمده است:
بر اثر این اقدامات منابع در اختیار ارزی حدود 40 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت که از میزان 30 میلیارد دلار ناشی از درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز بیشتر است.
خلع‌سلاح دشمن از بازی تسلیحاتی‌سازی نفت علیه کشورمان راه اصلی پیروزی در نبرد تحریمی است
در بخش «نتیجه‌گیری» گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: «هیچ اقتصاددانی از ادامه تحریم‌های اقتصادی حمایت نمی‌کند. تحریم‌های اقتصادی بنیه تولیدی کشور را تضعیف می‌کند و رفاه کوتاه‌مدت و بلندمدت مردم را کاهش می‌دهد. ساختار اقتصادی معیوب، کشور را آسیب‌پذیر کرده است و در مرحله کنونی طرف مقابل همه توجه خود را معطوف به فروپاشی اقتصاد ایران کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، خلع‌سلاح طرف مقابل از بازی تسلیحاتی‌سازی نفت علیه کشورمان را، راه اصلی پیروزی در نبرد تحریمی میداند که می‌تواند به‌عنوان فرصتی بزرگ برای اصلاح ساختار اقتصاد ایران و تحقق آرزوهای چندین ده‌ساله در استقلال از نفت نیز محسوب شود.
چارچوب برنامه صفر کردن ارادی و فعالانه نفت در بودجه دولت، به‌گونه‌ای طراحی شده است که هم بودجه از منابع حاصل از نفت رها شود و هم در عین حال، عواید ناشی از صادرات نفت به هر میزان، بتواند برای توسعه غیربودجه‌ای (غیرمتکی به دولت) در کشور مورد استفاده قرار گیرد. بدیهی است این پیشنهاد به‌معنای امکان‌پذیر بودن به صفر رساندن صادرات نفت ایران نیست و کشور تلاش خواهد کرد که به‌اندازه مورد نیاز خود نفت صادر کند اما در این گزارش نشان داده شد که حتی در صورت صفر شدن صادرات نفت، امکان مدیریت تراز پرداخت‌ها و بازار ارز با ایجاد اصلاحاتی وجود دارد».
تسنیم