صنعت نساجی و پوشاک از جمله صنایعی است که در لیست یازده پیشران توسعه صنعتی کشور جانمایی شده است. دستیابی به جایگاه سوم در منطقه و رسیدن به رتبه پنجاهم جهان با تکیه بر رقابت‌پذیری، نوسازی و سرمایه‌گذاری همراه با توسعه فناوری و ارتقای بهره‌وری عوامل تولید را می‌توان از اهداف پیش‌بینی شده در افق ۱۴۰۴ برای صنایع نساجی و پوشاک دانست. اما این صنعت استراتژیک در حال حاضر چه وضعیتی دارد و با چه چالش‌هایی روبه‌رو است؟ «دفتر صنایع نساجی و پوشاک وزارت صمت» در گزارشی آماری و تحلیلی، آخرین وضعیت این صنعت را به تصویر کشیده است.
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تعداد واحدهای نساجی و پوشاک در کشور به ۷۹۰۰ واحد رسیده است. بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته، این صنعت سهم ۱۱ درصدی از کل صنعت را از آن خود کرده است. از سوی دیگر کارنامه این صنعت حاکی از آن است که میزان سرمایه مجوزها به ۱۱۰ هزار میلیارد ریال رسیده است که سهم آن از کل صنعت ۵ درصد برآورد می‌شود. همچنین مطابق با آمار‌ها، ۲۶۰ هزار نفر در صنعت نساجی و پوشاک اشتغال دارند که سهم آن از کل صنعت ۱۲ درصد است. اما در بخش تجارت خارجی صنایع نساجی و پوشاک چه آماری ثبت شده است؟ بررسی‌ها گویای آن است که صادرات محصولات نساجی و پوشاک به بیش از یک میلیارد دلار رسیده است که سهم ۹/ ۱درصدی از صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص داده است. وضعیت واردات این صنعت هم نشان می‌دهد ۶/ ۱ میلیارد دلار واردات نساجی و پوشاک صورت گرفته که سهم ۴/ ۳ درصدی از واردات کل صنعت را داشته است. ارزش افزوده صنایع نساجی و پوشاک براساس اطلاعات مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۳ نیز ۳۴ هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود که سهم ۵/ ۲ درصدی از کل صنعت را از آن خود کرده است. نمای کلی صنایع نساجی و پوشاک همچنین نشان می‌دهد که واردات ماشین‌آلات به‌طور متوسط سالانه ۳۰۰ میلیون دلار (در سال ۹۶، ۵۰۰ میلیون دلار) بوده است. تعداد تعرفه‌های این صنعت نیز ۹۸۸ ردیف است. همچنین حقوق ورودی محصولاتی همچون الیاف (۵ و ۱۰ درصد)، نخ (۱۵ و ۲۰ درصد)، پارچه (۳۲ درصد)، پوشاک (۵۵ درصد)، پوست (۵ درصد)، چرم (۲۶ و ۳۲ درصد)، کیف و کفش (۵۵ درصد)، کفپوش (۵۵ درصد) و پتو (۵۵ درصد) است. صنعت نساجی و پوشاک همچنین توانسته رتبه ۵۹ از ۱۶۰ کشور در صادرات نساجی و پوشاک را به خود اختصاص دهد.
کارنامه تولید
اما تولید محصولات صنایع نساجی و پوشاک به چه سمت و سویی حرکت کرده است؟ تصویر آماری تولید هفت محصول منتخب این صنعت نشان می‌دهد ۵ محصول رشد تولید را تجربه کرده‌اند و در این میان تنها «الیاف پلی‌استر» و «فرش ماشینی» افت تولید را از سر گذرانده‌اند. مطابق با آمارهای منتشر شده، الیاف پلی‌استر در سال ۱۳۹۷، توانسته ۱۹۹ هزار تن تولید داشته باشد که نسبت به سال گذشته افت بیش از ۳ درصد را تجربه کرده است. سال ۹۶، الیاف پلی استر ۲۰۶ هزار تن تولید داشته است. فرش ماشینی، دومین محصولی است که در این گروه صنعتی کاهش تولید را ثبت کرده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷، بیش از ۸۹ میلیون مترمربع فرش تولید شده که در مقایسه با تولید سال ۱۳۹۶ این محصول (۹۴ میلیون متر مربع)، افت نزدیک به ۵ درصد داشته است. در میان محصولات منتخبی که رشد تولید را تجربه کرده‌اند، «کفش»، «نخ سیستم پنبه‌ای و الیاف مصنوعی»، «الیاف اکریلیک»، «چرم» و «نخ فیلامنت پلی‌استر» نسبت به سال ۹۶ بیشترین رشد تولید را ثبت کرده‌اند.
اهم مشکلات
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد صنایع نساجی و پوشاک با پنج چالش عمده «واردات غیررسمی»، «عدم تمایل به سرمایه‌گذاری ناشی از کاهش حاشیه سود و توان رقابت‌پذیری»، «صادرات مواد و محصولات خام»، «مستهلک بودن تصفیه‌خانه‌های چرم‌شهرها و هزینه‌های بالای جاری و نگهداری آنها» و «مشکلات تامین مواد اولیه پتروشیمی واحدها (نوسانات قیمت و عرضه مواد اولیه در بورس کالا، نبود سقف رقابتی)» روبه‌رو است. اما این چالش‌ها چگونه برطرف خواهند شد؟ «بالا بودن ریسک قاچاق و تشدید مبارزه با کالاهای قاچاق در سطح عرضه»، «استقرار گمرک در مبادی ورودی به مناطق آزاد و نظارت بر حسن اجرای ضوابط مربوطه، همچنین تعیین محدودیت جهت واردات کالا به مناطق آزاد»، «ساماندهی نمایندگی نام و نشان‌های تجاری (برندها) پوشاک خارجی»، «پیگیری اجرای آیین‌نامه اجرایی ماده (۱۳) قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مبنی بر الزام الصاق کد شناسه و رهگیری کالاهای وارداتی به‌منظور شفافیت در زنجیره تامین و مقابله با واردات غیرقانونی» و «محدود کردن یا کنترل و نظارت بیشتر و ساماندهی واردات کالاهای نساجی و پوشاک از طریق بازارچه‌های مرزی، گذر مرزی، کولبری، ملوانی، ته‌لنجی، تعاونی مرزنشینان و از مناطق آزاد و ویژه به سرزمین اصلی» از جمله راهکارهایی هستند که شدت واردات غیررسمی در این صنعت را کمتر خواهند کرد. عدم تمایل به سرمایه‌گذاری ناشی از کاهش حاشیه سود و توان رقابت‌پذیری، یکی دیگر از چالش‌هایی است که بر سر راه توسعه صنایع نساجی و پوشاک مانع ایجاد کرده است. «تسهیل در امر تامین و واردات مواد اولیه مورد نیاز به اولویت پنبه، پوست و وت بلوی گاوی»، «ایجاد سازوکارهای لازم جهت کاهش قیمت تمام شده و برقراری شرایط برابر با رقبای منطقه‌ای و جهانی از طریق: پرداخت بخشی از حق بیمه سهم کارفرما توسط دولت، اصلاح روش اجرای قانون مالیات ارزش افزوده، ارائه تخفیف‌های مالیاتی، جبران بخشی از هزینه‌های مصارف انواع انرژی، حل و فصل مشکلات زیست‌محیطی در مورد استقرار و فعالیت واحدهای تولیدی و در مورد تصفیه‌خانه‌ها، تخصیص ارز مبادله‌ای جهت واردات ماشین آلات»، «تامین منابع ارزی و ریالی مورد نیاز جهت سرمایه‌گذاری در قالب بازسازی و نوسازی واحدهای موجود و ایجادی با شرایط مناسب»، «اختصاص و آماده‌سازی زمین، ساختمان و زیرساخت‌‌‌‌‌‌های لازم در داخل محدوده شهرها جهت شهرک‌های ویژه پوشاک» و «تامین نقدینگی واحدها با نرخ سود و مدت بازپرداخت مناسب» از جمله راهکارهایی است که با به‌کار بستن آنها می‌توان تمایل برای سرمایه‌گذاری‌ها را افزایش داد.
از سوی دیگر برای صادرات مواد و محصولات خام که به‌عنوان یکی از مشکلات صنعت نساجی و پوشاک مطرح است، دو راهکار پیشنهاد شده است. «برقراری عوارض مناسب جهت صادرات مواد اولیه از جمله محصولات پوستی و ضایعات PET» و «تخصیص اعتبارات از محل عوارض صادراتی دریافتی جهت بازسازی و نوسازی و ایجاد واحدهای جدید جهت تولید کالاهای با ارزش افزوده بالاتر» دو راهکار مذکور هستند. برای چالش مستهلک بودن تصفیه‌خانه‌های چرم‌شهرها و هزینه‌های بالای جاری و نگهداری آنها، هم پیشنهاد می‌شود راهکارهایی همچون «بازسازی و نوسازی تصفیه‌خانه‌ها به وسیله مراجع ذی‌ربط نظیر شرکت شهرک‌ها» و «حمایت مالی لازم جهت تامین هزینه‌های نگهداری تصفیه‌خانه‌ها توسط شرکت شهرک‌ها» در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد. «بررسی سهمیه واحدهای تولیدی متناسب با نیاز» و «ایجاد سقف رقابتی در بورس کالا و جلوگیری از افزایش قیمت‌ها به‌صورت کاذب» هم راهکارهایی است که برای عبور از مشکلات تامین مواد اولیه پتروشیمی واحدها پیشنهاد شده است.
دنیای اقتصاد