طی سال‌های اخیر معادن ایران به نسبت نُرم استخراج جهانی، جزو نا امن‌ترین معادن جهان به شمار می‌رود که این موضوع در معادن زغال سنگ به مراتب بیشتر است.
شاید این چالش اساسی به سه موضوع مرتبط است. متاسفانه کتاب ایمنی در معادن که توسط حسن مدنی استادیار دانشگاه امیر کبیر تدوین شده، تنها مرجع و کتاب آموزش ایمنی در معادن، طی ۳۰ سال اخیر در کشور و دانشگاه‌ها بوده است؛ به عبارتی این کتاب منطبق با شرایط جدید به روز نشده است.
به دلیل قیمت پایین زغال سنگ در کشور، معادن هیچ گاه استراتژی مدون برای توسعه و تجهیز خود در بخش ایمنی نداشتند و پیمانکاران بیشتر به فکر حفظ شرایط تولید و جلوگیری از تعطیلی معادنشان بودند بنابراین ایمنی در سرمایه‌گذاری افراد در معادن اولویت نبوده است.
هفته گذشته حادثهای دلخراش در یکی از معادن کشور رخ داد که باعث شد ۲ نفر جان خود را از دست دهند؛
فارغ از عوامل رخداد این حادثه نگاهی به حوادث مشابه می‌تواند ضریب پیشگیری از تکرار آن و آمادگی برای حوادث احتمالی را به شدت تغییر دهد.
عوامل زیادی از جمله تحریم ها، نداشتن تجهیزات لازم و غیره باعث شده است این صنعت مغفول بماند و علاوه بر این استانداردهای لازم برای بخش معدن رعایت نشود. در این رابطه نیره پیروزبخت، رئیس سازمان ملی استاندارد گفته است که بر طبق وظایف ذاتی سازمان برای بخش معدن ضوابط و استاندارد‌هایی را با همکاری و همراهی تمام ذینفعان این موضوع تدوین کرده‌اند اما تدوین استاندارد به معنای نظارت یا اجباری کردن آن توسط سازمان ملی استاندارد نیست، بلکه این استاندارد‌ها تدوین می‌شوند و در اختیار ذینفعان قرار می‌گیرد، آنها هستند که باید این سازوکار‌ها را در بنگاه و واحد اقتصادی خود رعایت کنند.
از سوی دیگر جعفر سرقینی، معاون امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت: عدم رعایت دقیق استاندارد‌ها در اغلب معادن امری شایع است و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیرو‌های لازم برای نظارت بر تمام معادن کشور را در اختیار ندارد.
معادن تکنولوژی روز استخراج از معادن و تجهیزات لازم را ندارند
در این رابطه، سعید صمدی رئیس کمیسیون معدن خانه اقتصاد ایران، با اشاره به مشکلات معادن، گفت: ایمنی معادن جزو بحث‌های جدی در دنیا به شمار می‌رود و به موضوعی تبدیل شده که به راحتی نمی‌توان از آن گذشت. در جامعه ما یکی از دلایل مشکلات ضعف ایمنی این است که معادن ما تکنولوژی روز استخراج و تجهیزات لازم را ندارد.
او ادامه داد: حدود ۸۰ درصد معادن ما تجهیزات لازم را ندارند و از تکنولوژی ۵۰ سال گذشته استفاده میکنند در صورتی که معادن دنیا این موانع را پشت سر گذاشته‌اند، همچنین عامل مغفول ماندن معادن را جوان و کم عمق بودن آن نیز می‌توان بیان کرد.به دلیل کم‌عمق بودن معادن مشکلات آنها نیز اندک است بنابر این هر چه تعداد این معادن بیشتر باشد مشکلات نیز افزایش پیدا خواهد کرد و رسیدگی به آنها الزام خواهد بود.
صمدی بیان کرد: تا زمانی که قیمت محصولاتی همچون زغال سنگ واقعی نشود مشکلات آنها روز به روز افزایش خواهد یافت. در یک تا ۲ سال گذشته سازمان توسعه معادن در بحث بازرسی معادن به خوبی عمل کرده است و استانداردهای بسیار سختی را برای ایمنی در آن ها گذاشته است.
رئیس کمیسیون معدن خانه اقتصاد ایران با اشاره به مشکلات معادن، گفت: از بزرگ‌ترین مشکلات معادن می‌توان معضلات اقتصادی را نام برد، متاسفانه علی رغم ذخیره یک هزار و ۲۰۰ تن زغال سنگ هنوز وارد کننده این صنعت هستیم و متاسفانه در حد نیاز کشورمان نمی‌توانیم آن را تولید کنیم، در حالی که یک صنعت بسیار اشتغال زاست و اگر قیمت آن واقعی باشد به خوبی می‌توان در آن فعالیت کرد.
او درباره ریزش معدن سامان کاوش، افزود: خوشبختانه قانون در بخش نظارت پیمانکاران شفاف است و کسی نمی‌تواند حادثهای را گردن پیمانکار بیاندازد.در حادثه "سامان کاوش" نمی‌توان شرکت تهیه و تولید مواد معدنی را مقصر دانست. ۸۰ درصد معادن تکنولوژی قدیمی به کار می‌برند و تنها معدن "پرورده" دارای تکنولوژی روز دنیا است.
صمدی با اشاره به اینکه تحریم‌ها هیچ تاثیری در به روز کردن تکنولوژی ندارد، تشریح کرد: معادن ما حداقل ایمنی را دارند، اما نمی‌توان گفت کاملا ایمن هستند. این را می‌توان یکی از دلایل ریزش معادن دانست، اما نکته قابل اهمیت این است که معادن تا زمانی که ایمن نباشند اجازه فعالیت ندارند.
رئیس کمیسیون معدن خانه اقتصاد ایران گفت: ایمنی معادن نسبت به گذشته تغییری نکرده است در صورتی که می‌توانستیم در این معادن خود را تقویت کنیم.
معادن سنتی تجهیزات به روز دنیا را ندارند
خواجه پور مدیر ایمنی، بهداشت و محیط زیست شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، با اشاره به مشکلات ایمنی معادن، گفت: بیشتر معادن که دچار مشکل، سنتی هستند که این معادن سنتی تجهیزات قدیمی داشته و اصولا برای ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته هستند.
او بیان کرد: تجهیزات موجود در معادن از جمله لوکوموتیوها، ماشین آلات سنتی است که با چوب کار میکنند. همچنین "پوسکاتل‌هایی" که حالت ایمنی خود را از دست داده اند نیاز به بازسازی دارند.
مدیر ایمنی، بهداشت و محیط زیست شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران ادامه داد: تحریم‌ها در عدم نوسازی تجهیزات معادن موثر بوده است و باعث شده نتوانیم وسایل مورد نیاز آن را بروز کنیم.
خواجه پور تشریح کرد: باید معادن را مکانیزه یا نیمه مکانیزه کرد، برخی هم در معادن زغال سنگ هزینه نمی کنند.
او تصریح کرد: جهت نیاز به واردات و تجهیزات مشکلاتی وجود دارد؛ بیشتر معادنی که سنتی هستند مشکل دارند و می‌توان گفت ۱۰۰ کارگاه استخراج سنتی وجود دارد که نیاز به بازسازی دارند.
مغفول ماندن معدن باعث عقبگرد این صنعت است
مائده صالح کارشناس معدن، با اشاره به مشکلات معادن، گفت: معدن و صنایع معدنی به عنوان بخش‌های مهم اقتصادی، چند سالی است که به واسطه مطرح شدن موضوع تحریم و خروج از اقتصاد نفتی، مورد توجه دولتمردان و حاکمیت قرار گرفته و بحث جایگزینی آن با نفت و گاز مطرح شده است، اما واقعیت آن است که این بخش هنوز هم مغفول مانده و قوانین و آیین نامه‌ها آنگونه که باید از آن ها حمایت نمی‌کنند.
او بیان کرد: بعضا وجود فرآیند‌های پیچیده و بوروکراسی‌های اداری در اخذ مجوز‌های معدنی و نیز دستورالعمل ها، آیین نامه‌ها و بخشنامه‌های متعدد و شاید متناقض با یکدیگر سبب شده سرمایه‌ها و نقدینگی موجود در جامعه به این سمت هدایت نشود در حالی که همواره موضوع هدایت بخشی از نقدینگی‌های سرگردان به سمت معدن و صنایع معدنی مطرح می‌شود.
این کارشناس معدن ادامه داد: همچنین هنوز هم استراتژی مدون و قانون جامعی در بخش معدن و صنایع معدنی وجود ندارد و علی رغم تدوین نقشه راه صنایع معدنی، اما به واقع این نقشه راه هنوز هم عملیاتی نشده تا بتوان بازتاب‌های مثبت آن را در این بخش اقتصاد مشاهده کرد.
صالح افزود: بخش معدن کشور از آموزش رنج می‌برد و تحصیلات آکادمی و سرفصل‌های دروس این رشته در دانشگاه به گفته مدیران صنایع به درستی و متناسب با نیاز صنعت تدوین نشده است. این مسئله قطعا ارتباط صنعت و دانشگاه را می‌طلبد و بنابراین از الزامات توسعه بخش معدن محسوب می‌شود. علاوه بر این تکنولوژی بخش معدن کشور نیاز به بروز رسانی دارد و بایستی در حوزه اکتشاف فعال‌تر شد.
این کارشناس معدن ادامه داد: اکتشافات در کشور عمیق نبوده و اصولی انجام نمی‌شود هر چند که به واسطه ریسک حوزه اکتشاف چند سالی است این موضوع توسط دولت مورد توجه قرار گرفته و مباحث ژئوفیزیک هوایی و پهنه‌های اکتشافی مطرح شده است تا سطح کشور به لحاظ ذخایر معدنی مورد بررسی قرار گیرد.
او گفت: درمجموع باید بدانیم که توسعه صنایع هم به جهت تامین سرمایه و هم مواد اولیه از کانال معادن می‌گذرد و اگر شاهد استراتژی صحیح در جذب سرمایه‌های داخلی و سرمایه گذاری خارجی در این بخش باشیم، حتما اقتصاد کشور از حالت تک محصولی نفت خارج شده و مقاوم می شود.
همچنین در رابطه با ریزش معدن سامان کاوش که هفته پیش رخ داد، یک منبع آگاه، گفت: معادن زغال سنگ باید فاکتور‌های زیادی برای دریافت تاییدیه استاندارد داشته باشند که معدن زغال سنگ سامان کاوش طبس که زیر نظر شرکت تهیه و تولید مواد معدنی مشغول فعالیت بوده هیچ یک از استاندارهای لازم را نداشته است.
او بیان کرد: اصولا یک معدن زغال سنگ تا عمق زیادی حفر می‌شود و در کنار تونل اصلی باید تونل‌های دیگری مانند تونل دسترسی، تونل آبکشی برای جذب آب‌های زیرزمینی و تونل هوا داشته باشد تا کار در این معادن بتواند در شرایط استاندارد انجام شود در صورتی که در معدن سامان کاوش این استاندارها رعایت نشده است، با اینکه این معدن تازه تاسیس بوده و کارگران خیلی وارد کار نشده بودند این ریزش غیر طبیعی بوده است.
امید است در شرایط تحریم از ظرفیت معادن برای جایگزینی اقتصاد نفتی استفاده کرد همچنین با نوسازی تجهیزات عملکرد و ارز آوری این صنعت مغفول مانده را افزایش داد.
باشگاه خبرنگاران