سران کشور‌های اروپایی عضو توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، در بیانیه مشترکی، ضمن تاکید بر اهمیت حفظ این توافق، از ایران خواسته‌اند که به پایبندی کامل به توافق مزبور بازگردد. اگر چه بیانیه اروپایی‌ها به توافق هسته‌ای مربوط می‌شود، اما درخواست‌هایی فراتر از این توافق را مطرح می‌کند.
در حالی که ایران بعد از گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای مندرج در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) هیچ اقدامی در زمینه توقف اجرای تعهدات انجام نداده، سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا در بیانیه‌ای مشترکی، با متهم کردن ایران به نقض برجام، تلویحا ایران را به فعال سازی مکانیسم ماشه تهدید کرده‌اند. در این بیانیه اروپایی‌ها گفته اند آنها برای حفظ برجام و حل مسائل مرتبط با اجرای آن توسط ایران، حق استفاده از همه بند‌های برجام را برای خود محفوظ می‌دارند.
کمی بیش از یک هفته پیش، دولت حسن روحانی، پنجمین و آخرین گام کاهش تعهدات را اعلام کرد. طبق این گام، ایران تمام محدودیت‌های برجام در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) را کنار کذاشت. همچنین، ایران اعلام کرد که دیگر ملزم به رعایت آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژ‌ها»، نیست.
اروپایی‌ها طبق معمول از گام پنجم ابراز نگرانی کردند و از ایران خواستند به پایبندی کامل به برجام بازگردد. بیانیه جدید اروپایی‌ها هم در این زمینه، حاوی نکته جدیدی نیست. اروپایی‌ها بار دیگر این نگرانی را ابراز کردند. اما آنچه بیش از همه در بیانیه اخیر اروپایی‌ها جلب توجه می‌کند، تاکید تلویحی و ضمنی اروپایی‌ها بر لزوم امضای توافق جدید با ایران است.
در بیانیه سه کشور اروپایی آمده است: «ما همچنین نیاز داریم که برای برنامه هسته‌ای ایران، یک چارچوب بلندمدتی تعریف کنیم.»
سران کشور‌های اروپایی در ادامه بیانیه تصریح کردند: «حوادث اخیر نقش بی ثبات کننده ایران در منطقه از جمله از طریق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی قدس را پررنگ کرد. تعهدات ما به امنیت متحدان و شرکا در منطقه خلل ناپذیر است. ما باید از طریق دیپلماسی و به شیوه‌ای معنادار نگرانی‌های مشترک درباره فعالیت‌های منطقه‌ای بی ثبات کننده ایران از جمله نگرانی‌هایی که مربوط به برنامه موشکی هستند را مورد بررسی قرار دهیم. ما آمادگی خود را برای ادامه تعامل جهت تنش‌زدایی و ثبات در منطقه تکرار می‌کنیم.»
در بیانیه جدید اروپایی‌ها هیچ اشاره ای به سازوکار اینستکس یا حفظ برجام از طریق تامین منافع اقتصادی ایران، نشده است.
سه مطالبه مشترک اروپا و آمریکا
بیانیه اروپایی‌ها طوری طراحی شده تا سه نگرانی و مطالبه اروپایی‌ها را برجسته کند. مطالبه اول، با موعد انقضای برجام مرتبط است. با شروع سال ۲۰۲۰، شمارش معکوس برای رفع نخستین محدودیت‌های برجامی ایران آغاز شد. طبق برجام، در اکتبر ۲۰۲۰ نخستین تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران برداشته خواهند شد. آمریکا از سال ۲۰۱۹ بار‌ها نسبت به این امر هشدار داده بود. اگر چه برخی انگاره‌های برجام مانند، ممنوعیت دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای، دائمی هستند، اما به هر حال، تعهدات طرفین در این توافق زمان‌دار است و پس از مدتی منقضی خواهند شد. انقضای تحریم‌های تسلیحاتی در اکتبر ۲۰۲۰ نمونه‌ای از این تعهدات است. به نظر می‌رسد که همزمان با نزدیک شدن اکتبر ۲۰۲۰، اروپایی‌ها قصد دارند «چارچوب بلندمدتی» برای برنامه هسته‌ای ایران طراحی کنند که مدت آن بیشتر از برجام باشد.
اما علاوه بر مسئله هسته ای، اروپایی‌ها دو نگرانی دیگری هم دارند که ظاهرا آنها را مرتبط با یکدیگر می‌دانند. این دو نگرانی شامل نفوذ منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران می‌شود. طبق بیانیه فوق، اروپایی‌ها پرداختن به فعالیت‌های منطقه‌ای ایران و برنامه موشکی این کشور را ضروری می‌دانند. نکته قابل توجه اینکه ظاهرا اروپایی‌ها، برنامه موشکی ایران را ذیل «فعالیت‌های منطقه‌ای بی ثبات‌کننده ایران»، می‌دانند.
تاکید اروپایی‌ها بر سه مسئله آینده برنامه هسته‌ای، نفوذ منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران، کاملا با اهداف علنی استراتژی واشنگتن در مقابل تهران همخوانی دارد. آمریکا نیز به خاطر همین سه مورد از برجام خارج شد و تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران اعمال کرد. دلیل دونالد ترامپ در «ناقص» دانستن برجام این بود که این توافق، تاریخ انقضا دارد و شامل فعالیت‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران نمی‌شود.
البته رویکرد آمریکا و اروپا در پرداختن به سه نگرانی مزبور، تفاوت‌های عمده‌ای دارد. آمریکا، برای وادار کردن ایران به مذاکره درباره سه نگرانی یادشده، با آغاز کردن سیاست معروف به «کارزار فشار حداکثری» دیپلماسی قهرآمیز را در پیش گرفت. این در حالی است که اروپایی‌ها می‌گویند باید در عین حفظ برجام، «از طریق دیپلماسی و به شکلی معنادار» به نگرانی‌های سه گانه پرداخت.
هنوز معلوم نیست که اروپایی‌ها چگونه می‌خواهند به نگرانی‌های خود درباره ایران بپردازند. آنها قبلا ایران را به فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت تهدید کرده بودند. اما با خاتمه یافتن گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای، فعلا تهدیدات اروپا منتفی شده است. روز دوشنبه، وزرای خارجه فرانسه، بریتانیا و آلمان و همچنین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، درباره طیفی از مسائل مرتبط با خاورمیانه از جمله برجام گفتگو کردند. افزون بر این، حدود یک هفته دیگر، جلسه شورای اتحادیه اروپا در سطح وزرای خارجه، برگزار می‌شود. منابع رسانه‌ای در بروکسل می‌گویند آینده برجام یکی از محور‌های این جلسه خواهد بود. به نظر می‌رسد اروپایی‌ها هماهنگی‌ها درباره ایران را بیشتر کرده و نشانه‌هایی از رویکرد جدید آنها در مقابل این کشور دیده می‌شود. باید منتظر ماند و دید که اروپایی‌ها برای پیگیری نگرانی‌های‌شان در برابر ایران چه اقدامی انجام می‌دهند.
فرارو