فروش ارز و اظهارنامه صادراتی از جمله مواردی بود که بانک مرکزی در دستورالعمل‌ها و آئین‌نامه‌های خود در یکسال و نیم گذشته تلاش کرد تا شیوه بازگشت ارز صادراتی به چرخه اقتصاد ایران را رونق بخشید و صادرکنندگان را در مسیر رفع تعهد ارزی، با سهولت بیشتری مواجه کند. در واقع، بر اساس بخشنامه رسمی سیاستگذار ارزی، فروش کوتاژهای صادراتی و واگذاری ارز حاصل از صادرات برای واردات خود یا غیر، از جمله راهکارهای رسمی و عملیاتی بود که پیش روی صادرکنندگان قرار داشت و تا همین چند وقت پیش هم، نه تنها بار سنگینی را از دوش دولت در تأمین ارز برای واردات برداشته بود، بلکه صادرکنندگان را هم در بستن پرونده‌های مرتبط با تعهدات ارزی خود به خوبی یاری می‌رساند.
صادرکنندگان و واردکنندگان پشت درهای بسته بانک مرکزی
اما اکنون، چند هفته‌ای هست که به گفته فعالان اقتصادی، خرید و فروش کوتاژها و اظهارنامه‌های صادراتی میان صادرکنندگان و واردکنندگان تقریباً متوقف شده است. واقعیت آن است که بانک مرکزی به دلایلی که هنوز هم به صورت رسمی در مورد آن صحبت نشده است، تایید پرونده‌های مرتبط با واردکنندگان، که متقاضی خرید ارز از صادرکنندگان هستند را با کندی انجام می‌دهد و همین امر، نه تنها واردکنندگان را مجدد در صف تایید پرونده‌هایشان در سامانه نیما قرار داده است؛ بلکه صادرکنندگان را هم در بازگشت ارز صادراتی و رفع تعهد ارزی، با چالش‌های جدی مواجه ساخته است.
در این میان، بررسی روند حرکت ارزهای صادراتی و تأمین ارز مورد نیاز واردات در سامانه نیما نیز، به خوبی انعکاس دهنده این رفتار بانک مرکزی است. مروری گذرا بر آمارهای ثبت شده در سامانه نیما هم حکایت از آن دارد که مازاد ارز صادراتی نسبت به تقاضاهای وارداتی، روز به روز بیشتر شده و همین امر، نه تنها واردکنندگان را با مشکلاتی مواجه ساخته، بلکه صادرکنندگان را هم به دلیل مازاد عرضه، با کاهش قیمت مواجه ساخته است.
بر اساس گزارش‌های میدانی از وضعیت صادرکنندگان و واردکنندگانی که تا پیش از این تصمیم بانک مرکزی، کار تبادل اظهارنامه‌ها و ارزهای صادراتی را به صورت روان انجام می‌دادند، حکایت از آن دارد که اکنون صادرکنندگان با مشکلات رفع تعهد ارزی مواجه بوده و معتقدند که بانک مرکزی با اتخاذ برخی تدابیر، عملاً اجازه فروش ارز صادراتی آنها به واردکنندگان را نمی‌دهد.
در مقابل، برخی واردکنندگان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گویند ارز مورد نیاز خود را به کندی دریافت می‌کنند و بانک مرکزی تمایل دارد که آنها خرید خود را از سامانه نیما انجام دهند.
آمار رسمی معاملات فروش ارز صادراتی و خرید ارز وارداتی
مروری بر آمارهای تبادل ارز در سامانه نیما حکایت از آن دارد که از ابتدای سال جاری تا ۴ اسفندماه ۹۸، مجموع معاملات فروش ارز صادراتی ۱۴ میلیارد و ۹۰۵ میلیون یورو بوده که در مقابل، مجموع معاملات خرید ارز وارداتی نیز ۱۲ میلیارد و ۵۴۹ میلیون یورو به ثبت رسیده است که باز هم حکایت از مازاد ۲.۵ میلیارد یوروی عرضه ارز صادراتی نسبت به تقاضای آن برای واردات دارد.
نمودارها حکایت از آن دارد که میزان فروش ارز صادراتی در ماههای گذشته در ۱۶ مهرماه رکورد زده و در این روز به ۲۲۹ میلیون یورو رسیده است؛ این در حالی است که خرید ارز بابت واردات نیز در ۳ مهرماه با ۱۲۴ میلیون یورو رکورد زده است.
میانگین نرخ دلار در بازار ثانویه چقدر بوده است؟
آمارهای رسمی سامانه نیما حکایت از آن دارد که میانگین نرخ خرید دلار در بازار ثانویه یا همان سامانه نیما ۱۲ هزار و ۹۳۳ تومان بوده است که در مقابل، میانگین نرخ فروش دلار در بازار ثانویه نیز به ۱۳ هزار و ۲۷ تومان رسیده است.
در حالی که میانگین فاصله یک ماهه نرخ خرید دلار در سامانه نیما (بازار ثانویه) و بازار سنا (خرید و فروش اسکناس ارز) در یک ماهه منتهی به ۲۸ دی‌ماه، یک هزار و ۶۵ تومان بوده، این فاصله در یک ماهه منتهی به ۲۷ بهمن‌ماه به ۵۳۳ تومان کاهش یافته است.
نمایه‌ای از شکاف نرخ در سامانه نیما
بر اساس گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، میانگین خرید هر دلار آمریکا در سامانه نیما در یک ماهه منتهی به ۲۸ دی‌ماه ۱۱ هزار و ۹۴۰ تومان که این رقم برای یک ماهه منتهی به ۲۷ بهمن‌ماه به ۱۳ هزار و ۲۰۸ تومان افزایش یافته است. از سوی دیگر در مدت زمان مشابه، نرخ خرید هر دلار آمریکا در بازار سنا از ۱۳ هزار و ۶ تومان به ۱۳ هزار و ۷۴۲ تومان افزایش یافته است.
این گزارش به این نکته هم اشاره می‌کند که با این حال کاهش فاصله ۱۰۶۵ تومانی هر دلار در سامانه نیما و بازار سنا، در یک ماهه منتهی به ۲۷ بهمن‌ماه تقریباً ۵۰ درصد کاهش یافته است که خبری خوب برای صادرکنندگان است زیرا آنها ارز حاصل از صادرات خود را در این سامانه عرضه می‌کنند.
مهر