ناصر کرمی راد، مدیر کل دفتر بازسازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی آبزیان سازمان شیلات در گفت وگو تفصیلی درباره آخرین وضعیت تولید ماهیان خاویاری در سال ۹۸ توضیحاتی ارائه کرد که در ادامه می‌خوانید.
توسعه پرورش ماهیان خاویاری در کشور از چه زمانی آغاز شده است؟
کرمی راد: بحث توسعه و پرورش ماهیان خاویاری در کشور تقریبا از سه دهه پیش به طور رسمی از مراکز بازسازی ذخایر آغاز شد در ابتدا تنها بحث نگهداری مولدی و پیش مولدی و همچنین مولدسازی مطرح بود.
درابتدا در کدام استان‌ها بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری آغاز شد؟
کرمی راد: در ابتدا استان‌های گیلان، مازندران و گلستان توسعه و پرورش ماهیان خاویاری را آغاز کردند به طوریکه در استان گیلان دو مجموعه بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری، در استان مازندران یک مجموعه و در استان گلستان نیز یک مجموعه در حال فعالیت هستند که در مجموع ۴ مرکز استراتژیک بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری در کشور وجود دارد که قدمت بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری در این مراکز به حدود ۵۰ سال قبل باز می‌گردد.
بازسازی ذخایر دریای خزر در چه وضعیتی قرار دارد؟
کرمی راد: جمهوری اسلامی ایران سابقه بسیار درخشانی در امر بازسازی ذخایر دریای خزر دارد که یکی از شاخص‌ترین فعالیت‌ها که در منطقه و بین الملل پوشیده نیست بحث بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری است.
استارت بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری از چه زمانی خورده است؟
کرمی راد: ما پیش بینی می‌کردیم که در آینده به دلیل امکان صید تجاری ماهیان خاویاری بحث انقراض این گونه ماهی‌ها اتفاق بیافتد به همین دلیل استارت بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری از دهه‌های گذشته خورده است و اتفاقی که در ۸ سال اخیر رخ داده توسعه متوازن و پایدار پرورش ماهیان خاویاری بوده که به طور رسمی در دستور کار شیلات ایران قرار گرفته است.
هدف گذاری توسعه ماهیان خاویاری در شیلات ایران چگونه است؟
کرمی راد:خاویار ایران در دنیا شناخته شده است و برای حفظ این جایگاه و در کنار اینکه ممنوعیت صید تجاری این ماهی در حال اتفاق افتادن بود سازمان شیلات در سال ۹۲ هدف گذاری توسعه ماهیان خاویاری در کشور را درافق ۱۴۰۴ با تولید ۱۰۰ تن خاویار پرورشی و تولید ۱۰ هزار تن گوشت این ماهیان در برنامه‌های خود قرار داده است.
با توجه به پتانسیل‌های کشور و امکاناتی که در مراکز بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری به لحاظ تامین مولد وجود داشت کار توسعه و پرورش ماهیان خاویاری را آغاز کردیم که خوشبختانه تا پایان سال ۹۷ در ۲۲ استان کشور مزارع ماهیان خاویاری شناسنامه دار تاسیس شد که در حال فعالیت هستند و در مجموع ۱۲۶ مزرعه در استان‌ها مشغول به کارند و همچنان در حال توسعه است.
متوسط تولید این مزارع پرورش ماهیان خاویاری چقدر است؟
کرمی راد: در این ۲۲ استان سالانه حدود ۲ هزار و ۸۳۰ تن گوشت ماهیان خاویاری و نزدیک به شش تن خاویار پرورشی تولید و روانه بازار شده است.
تکثیر ماهیان خاویاری به چه صورت است؟
کرمی راد: تکثیر ماهیان خاویاری در گذشته در انحصار دولت بود که ما در کنار برون سپاری‌هایی که در سازمان شیلات هدف گذاری کردیم بحث تکثیر ماهیان خاویاری را همزمان با توسعه پرورش این ماهیان در بخش خصوصی توسعه دادیم و با توجه به اینکه ماهیان خاویاری از نوع ماهیان دراز عمر هستند و دوره بلوغ این نوع ماهیان طولانی مدت است و در برخی موارد از چهار سال تا حدود ۱۲ سال زمان بر است برای کوتاه کردن این فاصله از ذخایر موجود در مراکز دولتی بهره بردیم که در این عرصه بخش‌های خصوصی توانمند که به کمک سازمان شیلات آمدند در سال جاری تمام زحمات و سرمایه گذاری‌های آنها به نتیجه رسید و اولین تکثیر موفق ماهیان خاویاری به صورت انبوه صورت گرفت و امسال به طور کاملا تجاری اقتصادی این اتفاق افتاد و امیدواریم در سال آینده وضعیت تکثیر ماهیان خاویاری مناسب برای پرورش در بخش خصوصی به طور گسترده‌تر اتفاق بیفتد.
چه اقداماتی برای توسعه و پرورش ماهیان خاویاری انجام شده است؟
کرمی راد: در سال ۹۸ موفق شدیم حدود سه میلیون انواع ماهیان خاویاری را که مولدین آنها از دریا صید شده بود تکثیر و به دریا رها سازی کنیم که جزء اهداف و برنامه‌های ما قرار دارد و این فعالیت جزو فعالیت‌های شاخص درامر حفاظت از ذخایر ژنتیکی ماهیان خاویاری است ودر کنار آن برای توسعه و پرورش ماهیان خاویاری در آب‌های ساحلی و در آب‌های داخلی این کار انجام می‌شود.
ایران در زمینه تولید خاویار و گوشت ماهیان خاویاری چه رتبه‌ای در جهان دارد؟
کرمی راد: طبق آمار رسمی سازمان خوار وبار جهانی فائو در سال ۲۰۱۶ که اطلاعات آن منتشر شده در زمینه تولید گوشت رتبه ۴ و تولید خاویار رتبه ۳ دنیا را کسب کردیم؛ در این بین رتبه اول به کشور چین رتبه دوم تصیب ارمنستان شده که خوشبختانه با اقدامات انجام شده و فعالیت‌های شاخص سازمان شیلات در آمار‌های ۲۰۱۹ قطع به یقین رتبه دوم جهانی را کسب خواهیم کرد.
تولید خاویار در کشور چه میزان است و چقدر از آن در داخل کشور مصرف می‌شود؟
کرمی راد: حدود ۶ تن خاویار در کشور تولید می‌شود که طبق آمار‌های رسمی حدود یک تن و ۴۵۰ کیلوگرم به صورت مستقیم صادر و بخشی از خاویار به صورت مسافری از کشور خارج می‌شود و مابقی در بازار داخلی به فروش می‌رسد.
هر مسافر مجاز به خروج چه مقدار خاویار از کشور است؟
کرمی راد: هرمسافر می‌تواند ۱۲۵ گرم خاویار را همراه خود از کشور خارج کند و بیشتر از این مقدار به عنوان کالای قاچاق در نظر گرفته می‌شود و برای خروج بیش از این مقدار نیاز به مجوز‌های لازم است؛ در این بین برای خروج خاویار وحشی از کشور هیچ مجوزی صادر نمی‌شود و این امر به دلیل ممنوعیت صید خاویار از دریا است، اما خاویار پرورشی دارای شناسنامه است و به راحتی با دریافت مجوز می‌توان آن را از کشور خارج کرد.
بومی سازی صنعت توسعه ماهیان خاویاری در چه مرحله ایست؟
کرمی راد: صنعت توسعه ماهیان خاویاری یک صنعت نو است و با توجه به تحقیقات متخصصان داخلی در دانشگاه‌ها این صنعت بدون هیچ گونه وابستگی بومی سازی شده است؛ خوشبختانه توانسته‌ایم این بیوتکنیک‌ها را در اختیار بخش خصوصی قرار دهیم و باعث توسعه آن این بخش شویم به طوری که در اواخر سال ۹۷ حدود ۷۰ پروانه برای توسعه و کشت ماهیان خاویاری صادر شده که نشان دهنده جایگاه مناسب و توجیه اقتصادی توسعه ماهیان خاویاری است.
چه مشکلاتی پیش روی پرورش دهندگان ماهیان خاویاری است؟
کرمی راد: آنچه که پرورش دهندگان و متقاضیان بخش خصوصی ماهیان خاویاری را تحت تاثیر قرار داده طول دوره تسهیلات پرداختی است که حدود ۵ سال در نظر گرفته شده و با توجه به اینکه ماهیان خاویاری دیر به ثمر می‌رسند تولیدکنندگان را با مشکل روبرو کرده است که البته همکاران ما پیگیر هستند که بتوانند با نشست‌های مختلف با بانک‌های عامل دوره بازپرداخت تسهیلات را افزایش دهند که در واقع سرمایه گذاران کمتر با سختی روبرو شوند.
با افزایش طول دوره بازپرداخت می‌توان کمک شایانی به سرمایه گذارانی که این ماهیان دراز عمر را پرورش می‌دهند کرد؛ البته گوشت ماهیان خاویاری می‌تواند بخشی از اقساط تسهیلات دریافتی را تامین کند، اما بخشی که باید از خاویار تامین شود افراد را دچار مشکل کرده است.
افراد برای راه اندازی مزارع ماهیان خاویاری چه اقداماتی باید انجام دهند؟
کرمی راد: در هر استان بر اساس ظرفیت‌های موجود متقاضیان توسعه پرورش ماهیان خاویاری می‌توانند به شیلات منطقه خود مراجعه کرده و همکاران ما با معرفی آنها به سیستم نظام مهندسی و قرار گیری در سیکل بروکراسی نظام مهندسی درخواستشان ثبت و ارزیابی می‌شود و در نهایت پس از دریافت استعلام‌های لازم وبررسی امکانات آنها ساخت و ساز و تولید آنها آغاز می‌شود و هیچ موانعی برای شروع کار وجود ندارد به طوری که با داشتن یک منبع آبی مناسب، سرمایه مناسب وشرایط مطلوب پس از تایید همکاران ما می‌توانند از حمایت‌های ما برخوردار شوند.
ماهیان خاویاری در بازار با چه قیمتی فروخته می‌شوند؟
کرمی راد: هرکیلو خاویار پرورشی فیل ماهی درداخل کشور عمده فروشی سر مزرعه بین ۸ میلیون و ۵۰۰ تا ۱۰ میلیون تومان به نسبت کیفیت خرید و فروش می‌شود و گوشت ماهیان خاویاری در بازار عمده فروشی بین ۹۰ تا ۱۰۰ هزار تومان فروخته می‌شود.
باتوجه به افزایش میزان تولید آیا امکان کاهش قیمت خاویار وجود دارد؟
کرمی راد: تلاش کردیم که خوردن خاویار و گوشت خاویار برای تمام مردم امکانپذیر شود و اعتقاد داریم با توجه به روند تولید این ماهیان درکشور تمام مردم کشور می‌توانند به این منبع غذایی دسترسی پیدا کنند؛ درحال حاضر قیمت‌ها بالاست که قطع به یقین در آینده نزدیک استفاد از ماهیان خاویاری و خاویار به راحتی با قیمت مناسب برای مردم فراهم می‌شود.
مزارع توسعه خاویار به تازگی شکل گرفته است و درحال حاضر با پراکندگی مواجه است که با گسترش آن به حدود ۱۲۶ مزرعه در ۵ سال اخیر روند تولید افزایشی خواهد بود و براساس هدف گذاری‌ها براساس پروانه‌های صادره ۶ هزار و ۵۰۰ تن گوشت در مزارع در حال تولید است که حدود ۱۰۰ تن خاویار به واسطه پروانه‌های صادره ظرفیت تولید در کشور وجود دارد و در آینده نه چندان دور ما جزو کشور‌هایی هستیم که در این زمینه پیشرفت‌های چشمگیری خواهیم داشت.
میزان