دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی، با عنوان «گزارش نخست آسیب شناسی صادرات غیرنفتی در ایران»، روند صادرات غیرنفتی در اقتصاد ایران را بررسی کرده است.
این مرکز در گزارش خود، از زوایای مختلف آماری، موارد مرتبط با صادرات از جمله ارزش دلاری و سهم عمده کالاهای صادراتی، طبقه بندی سهم کالاهای صادراتی به تفکیک کدهای HS، شرکای تجاری عمده و تحلیل سهم آنها از تجارت خارجی ایران، ارزآوری کالاهای صادراتی، محاسبه شاخص های تمرکز کالاهای صادراتی و سایر موارد نیز تحلیل شده است.
براساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس خلاصه یافته های اصلی این تحقیق به شرح ذیل است:
۱. برنامه ریزی برای حفظ بازار صادراتی و توسعه صادرات کالا و نیز احصای مسائل و مشکلات موجود در سر راه صادرات غیرنفتی، مستلزم شناخت وضعیت موجود امکانات صادراتی از یک سو و مشتریان خارجی از سوی دیگر است.
۲. ارزش دلاری صادرات غیرنفتی طی سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۷ از ۴/۲ میلیارد دلار به ۴۴/۷ میلیارد دلار رسیده است. به عبارت دیگر، طی هفده سال، ارزش دلاری صادرات غیرنفتی با نرخ رشد متوسط سالیانه ۱۶/۲۳ درصد ۱۰/۶ برابر شده است.
۳. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که طی سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۷ در سال ۱۳۸۷ بیشترین بازار صادراتی از نظر تعداد با ۱۷۰ کشور قرار داشته و کمترین آن هم مربوط به سال ۱۳۹۳ با ۱۴۰ کشور است. با این حال، روند کلی نشانگر کاهش تعداد کشورها یا بازارهای هدف در این سال هاست.
۴. الگوی صادرات ایران از نظر شرکای تجاری الگوی نامتقارنی است. منظور از عدم تقارن، این است که تعداد کمی از کشورها سهم بالایی در تجارت ما دارند و تعداد زیادی از آنها سهمی بسیار اندک. در سال ۱۳۸۰ از میان ۱۶۳ کشور دارای رابطه تجاری با ایران، تعداد هشت کشور (یعنی ۴/۹ درصد از کشورهای طرف معامله ما) بیش از نیمی از ارز حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی را عاید کشورمان ساخته اند و کمتر از نیم دیگر این درآمد ارزی از ۱۵۵ کشور باقی مانده حاصل شده است.
۵. سهم چهار کشور امارات متحده عربی، چین، عراق و جمهوری کره، مجموعاً بیش از ارزش صادرات به ۱۴۵ کشور دیگر به عنوان مقصد کالاهای صادراتی ایران در سال ۱۳۹۷ بوده است. این تمرکز نسبتاً شدید در بازارهای هدف صادراتی می‌تواند برای کشور یک تهدید تلقی شود.
۶. روند حرکت ما در طول زمان در جهت توسعه صادرات در بخش کالاهای غیرنفتی، به تمرکز بر برخی کشورها انجامیده است. به عبارت دیگر، در طول زمان، رابطه تجاری ما با کشورهای مختلف به طور یکسان رشد نکرده است.
۷. با در نظر گرفتن، ارزش صادراتی گروه‌های کالایی برحسب قسمت در نظام HS مقدار شاخص تمرکزگرایی هیرشمن برای دوره زمانی ۱۳۹۶-۱۳۸۰ به طور متوسط به عدد ۰/۳۸ می رسد که نشان از تمرکز نسبی بالای صادرات است.
ایلنا