مطالعات طرح جامع فولاد گویای آن است که در افق چشم انداز ۱۴۰۴ صنعت فولاد نیازمند ۱۶۲ میلیون تن سنگ آهن است و در برآوردهای خوش بینانه کمبود ۳۱ میلیون تنی تا آن زمان وجود دارد، اما برخی کارشناسان ۴۰ میلیون یا بیش از این میزان را هم تصویرسازی می‌کنند، اما انتظار نمی‌رود چندان ارقام بیشتر نیاز باشد.
واقعیت اینکه دست اندرکاران صنعت فولاد براین باورند که کمبود سنگ آهن چالش اصلی برای موازنه زنجیره فولاد در افق ۱۴۰۴ است، اما بی‌اعتنایی یا کم‌اعتنایی به توسعه صنعت حمل و نقل ریلی نیز، می‌تواند در اتصال معدن به کوره‌های فولاد اختلال ایجاد کند.
وزارت راه وشهر سازی در آمارهای منتشر شده، تصریح دارد که سالیانه حدود ۵۰۰ میلیون تن بار در سطح کشور جابه جا می‌شود که می‌تواند این آمار بالغ بر پنج درصد نیز افزایش یابد. حمل ونقل ریلی در سال ۱۳۹۷ کل میزان باری که جابه جا ساخته به میزان ۴۶ میلیون تن بود که از این میزان حمل ونقل ریلی، در حدود ۷۵ درصد ظرفیت را به حمل سنگ آهن اختصاص داد و بنابراین رفع مشکلات به ویژه در حوزه سنگ آهن از اولویت‌های آن به شمار می‌رود.
پیش‌داوری نسبت به تامین سنگ آهن فولاد
امروز که سه ماه از چهارمین سال برنامه ششم توسعه را پشت سر می‌گذاریم، دغدغه فولادسازان بیشتر عمق پیدا می‌کند و حتی با برآورد فعالیت ۷۵ درصدی پیش‌بینی شده که کمتر از دو دهه خوراک صنعت فولاد مهیا باشد، اما برای بعد از آن زمان، چندان تصویر روشنی پیش روی قرار ندارد.
این گمازنی وجود دارد که چنانچه با ظرفیت ۱۰۰ درصدی فولادسازان فعالیت کنند، در دوره حدود ۲۰ سال بالغ بر ۱.۲ تا ۱.۴ میلیارد تن سنگ آهن باید فراهم شود و تحقق این مهم چندان آسان به نظر نمی‌رسد، باوجود اینکه ذخایر شناسایی شده سنگ آهن ارقام ۳.۲ تا ۳.۵ میلیارد تن در فضای رسانه‌ای نقل شده و از این میزان ۲.۵ تا ۲.۸ میلیارد تن قطعی و بقیه احتمالی است.
بنابراین شتاب بخشیدن به اکتشاف‌ها که از سال ۱۳۹۳ در دولت یازدهم کلید خورد، ضامن غنای بیشتر سنگ آهن و اتکا به ذخایر کشور است، هرچند که توسعه‌های آتی صنعت فولاد، موضوع واردات سنگ آهن را دور از انتظار نخواهد ساخت.
ارقام ارزی مورد نیاز فولاد تا ۱۴۰۴
میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای دستیابی به ظرفیت ۵۵ میلیون تن فولاد در سال ۱۴۰۴ بالغ بر ۸.۱ هزار میلیارد یورو برآورد شده که حدود ۲.۸ هزار میلیارد یورو برای شمش فولاد و دو هزار میلیارد یورو برای آهن اسفنجی و۱.۳ هزار میلیارد یورو برای گندله‌سازی و در نهایت ۱.۶ هزار میلیارد یورو برای کنسانتره سنگ آهن باید مهیا شود.
هرچند که نوسان نرخ ارز می‌تواند ارقام برآوردی را دستخوش تغییر سازد و این موضوع بطور قطع مورد انتظار برنامه‌ریزان است.
پیشتر موضوع سرمایه‌گذاری در معادن شاخص سنگ آهن خارج از کشور هم مطرح شده بود که بسان بخش کشاورزی (با مشخصه کشت فراسرزمینی) نیازهای کشور را تامین کنیم.
بنابراین انتظار نمی‌رود تامین منابع مالی مورد نیاز صنعت فولاد، بدون راهبرد صادرات امکان‌پذیر باشد، هرچند که در دوماهه نخست امسال صادرات شمش و تولیدات فولادی به ترتیب ۵۴ و ۴۰ درصد کاهش نسبت به دوره مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد.
سیاست اختصاص سود برای سرمایه‌گذاری
رییس هیات عامل سازمان توسعه ونوسازی معادن و صنایع معدنی ایران ( ایمیدرو) در سال گذشته سیاست اختصاص سود بنگاه‌های تولیدی بخش معدن و صنایع معدنی برای امر توسعه را به جای توزیع سود بین سهامداران مطرح ساخت و این مهم به عنوان یک برنامه کلیدی به مورد اجرا گذاشته شد و برای امسال نیز تداوم دارد.
خداداد غریب پور گفته بود، مقررشده سود شرکت چادرملو (یزد) امسال تقسیم نشود و منابع مالی صرف توسعه این شرکت شود، همینطور فولاد مبارکه نیز که دارای برنامه‌های توسعه‌ای است و به پاس این عملکرد برنامه دارد تا سود سهم مبارکه به تامین مالی طرح‌های توسعه این شرکت اختصاص یابد.
وی راهبرد ایمیدرو در حفظ سود شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری در طرح‌های توسعه را دستور کار جدی امسال دانست و گفت: زمانی که مدیران شرکت‌ها گرایش به توسعه دارند، سرمایه‌گذاران علاقه مند به اختصاص سود در تامین مالی طرح‌های توسعه‌ای هستند که این رویکرد توسعه‌ای در مبارکه حاکم است.
غریب پور گفته است: ۱۰ هزار میلیارد تومان از سود این شرکت در افزایش سرمایه مبارکه در سال ۹۹ لحاظ خواهد شد و کلنگ‌زنی نورد گرم۲ مبارکه و همچنین تعدادی طرح‌های مهم این شرکت که هفته گذشته راه‌اندازی شد، یکهزار میلیارد تومان ارزش دارند.
سازمان ایمیدرو تامین سنگ آهن چادرملو را در دستور کار دارد و از طرفی این شرکت متعهد می‌شود، سه میلیون تن کنسانتره مورد نیاز مبارکه را تامین کند.
ضرورت شتاب بخشیدن به زیر ساخت فولاد
موضوع تحقق هدف چشم‌انداز ۱۴۰۴ صنعت فولاد به شتاب در سرمایه‌گذاری برای زیر ساخت‌های مورد نیاز صنعت فولاد نیاز دارد که چندان از سرعت لازم برخوردار نیست، با توجه به اینکه عموم پروژه‌های عمرانی در کشور با متوسط اجرای ۹ ساله ( براساس برآورد سازمان برنامه و بودجه ) که سه برابر میانگین استاندارد جهانی است، انتظار نمی‌رود، زیرساخت مورد نیاز صنعت فولاد بتواند در فرصت باقیمانده تا سال ۱۴۰۴ فراهم شود.
مشکلات تامین اعتبارات و مسائل حقوقی از دغدغه به هنگام اجرا نشدن پروژه‌های عمرانی است، ضمن اینکه تاخیرهای اجرا، افزایش هزینه را به دنبال دارد، براین اساس دور از انتظار به نظر می‌رسد که در برنامه هفتم توسعه بتوانیم با تکمیل طرح‌های زیر ساخت، همسو با طرح‌های ایجادی و توسعه‌ای صنعت فولاد به هدف چشم‌انداز دست یابیم، مگر اینکه همه دستگاه‌های مسوول با الزام‌های قانونی و تامین اعتبارات مورد نیاز، با عزم جدی این مهم را محقق سازند.
مفهوم سازی «جهش تولید» با صادرات
امسال از سوی رهبرمعظم انقلاب به نام «جهش تولید» نامگذاری شده و این مهم بدون رویکرد صادراتی میسر نمی‌شود و امروز انتظار از وزارت صنعت، معدن وتجارت فراتر از آنچه که در چارچوب برنامه‌ها مدون شده، عملیاتی شود و همه برای تلاش ۲۴ ساعته باید قیام کنند، تا خواسته رهبری محقق شود.
گمرک جمهوری اسلامی ایران حجم تجارت خارجی سال ۱۳۹۸ را رقم ۸۵ میلیارد دلار اعلام کرد که سهم صادرات ۴۱.۳ میلیارد دلار و واردات ۴۳.۷ میلیارد دلار بود، بنابراین جهش تولید با حجم صادرات تحقق یافته پارسال همخوانی نباید داشته باشد و اعداد و ارقام سه ماهه زیر سایه بحران کرونا قرار گرفته، اما ۹ ماهه باقیمانده تلاش جهادی مورد انتظار است.
ضمن اینکه دولت دوازدهم هم موضوع تحقق « جهش تولید» را برنامه عملیاتی خود گنجانده و همگی مصمم شده‌اند.
آمار های رسمی در سال ۱۳۹۷ گویای آن بود که حدود ۲۱ درصد از ارزش صادرات غیرنفتی، اختصاص به بخش معدن و صنایع معدنی داشت، اما آمارهای غیررسمی در پایان سال ۹۸ خبر از اختصاص حدود ۲۵ درصدی از ارزش صادرات غیرنفتی به بخش معدن و صنایع معدنی داشت، چنانچه این مهم درست باشد، دور از انتظار نیست که درپایان ۹۹ به حدود سهم ۳۰ درصدی دستیابیم و لازمه آن عینیت یافتن شعار ما می‌توانیم است.
رییس هیات عامل ایمیدرو به تازگی اعلام کرد: امسال تا ۳.۵ میلیارد دلار در زیرمجموعه‌های تحت پوشش ایمیدرو برنامه صادرات خواهند داشت، ضمن اینکه رویکرد دولت، رویکردی صادراتی است و وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان ایمیدرو تاکید بر انجام حداکثر صادرات در سال "جهش تولید" را دارند.
صنعت فولاد با سهم حدود ۵۰ درصدی
آمارهای پیشین گویای آن است که سهم ارزشی صادرات فولاد در بخش معدن وصنایع معدنی حدود ۵۰ درصد است که چنانچه بستر سازی به عمل آید، ضمن تثبیت ارقام پیشین ، در اندیشه دستاوردی بیش از رقم‌های گذشته باید به دنبال داشته باشد.
به گفته رییس هیات عامل ایمیدرو، انتظار می‌رود مبارکه امسال بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلار ارزش صادرات داشته باشد و بتواند ۱.۵ میلیون تن صادرات را رقم زند ودر بین فولاد سازان، فولاد خوزستان نیز ۲.۵ میلیون تن صادرات داشته باشد.
امروز ده‌ها واحد فولادسازی کشور با توانمندی لازم، قابلیت عرضه تولیدات خود به بازارهای صادراتی را دارند، اما این مهم با صدور بخشنامه‌های بازدارنده و مصوبه‌های یک شبه همخوانی ندارد و باید دستگاه‌های نظارتی قفل و سدهای پیش روی صادرات را از میان بردارند.
سخن پایانی
امروز شرایط تحریم دشواری‌های زیادی را به بخش تولید و صادرات تحمیل کرده، اما تجربه چهار دهه تحریم، گویای آن است که دشمن نمی‌تواند مردمان مصمم را با تحریم از پای اندازد،اما همبستگی آحاد جامعه در شرایط کنونی بیش از هر زمان ملموس و مورد انتظار است.
تحقق اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ در بخش فولاد، نیازمند تکمیل زنجیره ارزش از معدن تا انتقال محموله‌ها به بازارهای هدف است، کشوری که در یک دهه گذشته سالیانه پنج تا هفت میلیون تن واردات شمش و تولیدات فولادی داشته، امروز نزدیک به ۱۰ میلیون تن صادرات فولاد در شرایط تحریم دارد.
بنابراین عزم جدی تمامی کارگزاران جمهوری اسلامی می‌تواند دستیابی به هدف پیش‌بینی شده در چارچوب افق چشم‌انداز را امکان‌پذیر و اجرایی سازد، هرچند که کنار زدن موانع ایضایی دشمن چندان آسان نیست، اما قابل گذر است.
ایرنا