شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی یا همان شاپرک سامانه ای است که با قصدایجاد تحولی اساسی در صنعت پرداخت الکترونیک کشور، کنترل و نظارت متمرکز بر شبکه پرداخت کشور و گسترش بازار ابزارهای کارتی شروع به فعالیت کرد. اما با عملیاتی شدن این طرح اعتراضات و شکایت‌های زیادی از سوی فروشندگانی که از دستگاه کارتخوان استفاده می‌کردند به گوش رسید .
در گفت‌وگو با محمدرضا روشن نژاد، مدیر عملیات شاپرک، به برخی از این سؤالات پاسخ داده شد.
دلیل اصلی اجرای طرح شاپرک، مدیریت ترافیک در شبکه پرداخت کارتی است. مگر این ترافیک چه مضراتی می‌توانست داشته باشد که نیاز به شاپرک احساس شد؟
روشن نژاد: چهار راهی را تصور کنید که به تدریج ترافیک آن افزایش می‌یابد تا آنجا که در برخی از مواقع چهار راه دچار گره کوره ترافیکی می‌شود. در این شرایط و به منظور مدیریت پرترافیک و تسهیل و روان سازی آن چراغ راهنمایی در این چهار راه نصب شده و عبور از آن تنها در مقاطع زمانی مجاز است که چراغ سبز باشد. آیا نصب چراغ راهنمایی و متوقف کردن اتومبیل‌ها پشت چراغ قرمز نشان از عقب گرد است یا آنکه برای حفظ حقوق و ممانعت از برخورد و یا ایجاد گره ترافیکی امری ضروری است.
اگر میزان استفاده از پایانه‌های فروشگاهی مانند قبل بود نیازی نیز به شاپرک نبود. افزایش مبالغ و تعداد قابل توجه پرداخت وجوه با کارت‌های بانکی، مدیریت بر شبکه پرداخت را به امری اجتناب ناپذیر بدل کرد که نمود آن را در شاپرک می‌توان یافت.
شاپرک به جز کنترل ترافیک چه هدف دیگری را دنبال می‌کند؟
روشن نژاد: پروژه شاپرک با هدف تضمین امنیت و ممانعت از سوء استفاده‌های مشاهده شده، مطرح شده و به طور قطع جز نفع عمومی جامعه و به ویژه بهبود شرایط اقتصادی هدف دیگری را دنبال نکرده و از نظر قانونی نیز مجاز به فعالیت‌های انتفاعی دیگر نیست.
در دنیا طرحی مشابه شاپرک داریم یا شرکتی که از لحاظ عملکرد مانند شاپرک باشد؟
روشن نژاد: در تمام کشورهای پیشرفته سامانه‌هایی نظیر شاپرک وجود دارد در اروپا بنام SEPA در کانادا بنام INTRAC، در چین بنام UNIPAY و در استرالیا بنام APCA است.
با شروع فعالیت شاپرک واریز آنی هم متوقف شد. این توقف یعنی وجه خریدار با مدتی تاخیر به فروشنده می‌رسد. در این زمان تاخیر این وجه در کجا است؟
روشن نژاد: در عمل پول کسر شده از دارنده کارت در همان بانک صادر کننده بانک است و در مدت زمان بین کسر پول از حساب دارنده کارت تا واریز پول به حساب پذیرنده در اختیار اشخاص حقیقی و یا حقوقی دیگری نمی‌باشد.
در برخی رسانه ها خبر از واریز آنی برای برخی از اصناف منتشر شده است . بفرمائید برای کدام صنف و دلیل آن چیست ؟
روشن نژاد: در برخی موارد مانند فروشگاه طلا و یا صرافی‌ها ممکن است وجه فروش بی درنگ جهت خرید مجدد مورد استفاده قرار گیرد زیرا ممکن است تورم لحظه‌ای وجود داشته باشد. به طور معمول و در تمام کشورها بجای واریز آنی و خرید فوری تفاوتی بین خرید و فروش وجود دارد که به اسپرد(Spared) موسوم است و هدف از تعیین آن از جمله پوشش همین نوسانات است.
در طلا و ارز این تفاوت بسیار بیش از آن چیزی است که در سایر کشورها وجود دارد و به این ترتیب مشکل زمان دریافت وجه پوشش داده شده است.
پایانه‌های فروشگاهی در بیش از یک و نیم میلیون فروشگاه نصب شده‌اند، آیا همه این فروشگاه‌ها در عمل نیازمند دریافت آنی وجه کالای فروخته شده خود هستند؟ مثلاً فروشگاه‌های فروش البسه و یا سراجی‌ها نیازمند چنین فرایندی هستند؟
روشن نژاد: برخی از فروشندگان ممکن است بجای فروش واقعی از پایانه فروشی که در اختیار دارند برای انتقال وجه از کارت خود به حساب تعریف شده به عنوان حساب مقصد پایانه استفاده نمایند، این کار در ادبیات بانکی انتقال وجه نام دارد و عملیات بانکی است و تابع نظارت و کنترل‌های بانکی انجام کارهای بانکی در پایانه فروش در هیچ کشوری معمول نیست و افراد می‌توانند از سایر ابزارهای بانکی نظیر اینترنت بانک و یا همراه بانک استفاده کرده و یا با مراجعه به دستگاه خود پرداز یا شعبه بانک اقدام به این امر نمایند. در این صورت موضوع آنی بودن انتقال پول همچنان به قوت خود باقی است.
زمان و ترتیب واریز وجه به حساب فروشندگان به چه صورت برنامه ریزی شده است؟
روشن نژاد: در طول روزهای کاری در هفت نوبت وجوه مربوط به فروش به حساب پذیرندگان واریز می‌گردد و تقریباً از ساعت 8 صبح هر دو تا سه ساعت یک‌بار وجه فروش انجام شده به حساب فروشنده واریز می‌شود.
تنها در صورتی که بعد از ساعت 18 فروشی انجام گیرد پول آن در روز بعد به حساب فروشنده واریز خواهد شد و در سایر موارد پول در همان روز به حساب وی خواهد رفت.
با توجه به اینکه وجه با تاخیر به حساب فروشنده واریز می‌شود چطور از موفق بودن تراکنش اطمینان حاصل کنیم؟
روشن نژاد: رسید، موفقیت انجام تراکنش از پایانه فروش (POS) را تضمین می‌کند و در تمام سیستم بانکی و همانند رسیدهای دریافتی از شعب بانک‌ها معتبر است.
اجرای طرح شاپرک و توقف واریز آنی از دیدگاه فقهی بررسی شده است؟
روشن نژاد: مطابقت روش‌ها با قوانین دینی کار فقیه است گرچه مجریان طرح شاپرک شأن فقاهت ندارند اما در بانک مرکزی به عنوان متولی اصلی شاپرک موضوع از نظر فقهی مورد بررسی قرار گرفته و سپس اجازه اجرا یافته است.