نقاط قوت طرح:
- در این طرح سهمیه‌بندی بر مبنای فرد است و نه خودرو. بارها گفته شده بود که سهمیه‌بندی برمبنای خودرو کاملا غیرعادلانه است و به طبقات ثروتمند که بعضا دارای چندین خودرو هستند یارانه بیشتری می‌رسد و طبقات فقیرتر و فاقد خودرو از یارانه مستقیم بی‌بهره می‌مانند.
- آزادی مبادله در این طرح به رسمیت شناخته شده است که نکته بسیار مثبت و درخشانی است. یعنی کسانی که سهمیه مازاد دارند می‌توانند سهمیه خود را به متقاضیان دیگر بفروشند. اگر آزادی مبادله به رسمیت شناخته نشود، به ناچار بازار غیررسمی و غیرقانونی شکل خواهد گرفت چه بهتر که به این بازار رسمیت داده شود.
نقاط ضعف یا ابهام:
- قیمت در نظر گرفته شده برای بنزین سهمیه‌ای، ۱۰۰۰ تومان است که به معنی کاهش ۵۰۰ تومانی نسبت به بنزین سهمیه‌ای فعلی است. به هر حال مردم بعد از اتفاقات سال گذشته اکنون به بنزین سهمیه‌ای ۱۵۰۰تومانی عادت کرده‌اند و کاهش این قیمت ضمن اینکه باعث افزایش کسری بودجه می‌شود، اما چندان در مطلوبیت مردم تاثیری ندارد. البته همه ما دوست داریم بنزین سهمیه‌ای اصلا رایگان باشد، ولی اگر قرار باشد هزینه آن به‌صورت کسری بودجه به اقتصاد تحمیل شود طبیعتا باز هم تورم را به‌دنبال خواهد داشت که اتفاقا دود آن بیش از همه به چشم طبقات فقیر جامعه می‌رود. البته احتمالا هدف طراحان طرح از کاهش قیمت به ۱۰۰۰تومان جلب حمایت مردمی بوده است. مشابه این اقدام را دولت در طرح برق امید دنبال می‌کند که در آن موضوع مجانی شدن برق پررنگ می‌شود، ولی در واقع هدف اصلی، افزایش تعرفه‌های برق است!
- میزان سهمیه در نظر گرفته شده برای هر فرد ایرانی ۳۰ لیتر در ماه است که با در نظر گرفتن ۸۴میلیون ایرانی، به معنی افزایش شدید در میزان سهمیه‌بندی فعلی است (در مقایسه با وضعیت فعلی که ۶۰ لیتر بنزین سهمیه‌ای در ماه به حدود ۲۲ میلیون خودرو تخصیص می‌یابد). این موضوع ممکن است باعث افزایش کسری بودجه دولت شود و آثار مثبت طرح را با تورم نهفته خود خنثی کند و ضمنا منابعی را که فعلا از محل صادرات بنزین جایگزین صادرات نفت شده است از بین ببرد. بنابراین بهتر است همین میزان فعلی سهمیه برای خودروها مبنای سهمیه‌بندی بین شهروندان شود.
پیشنهادهای اصلاحی:
- این طرح چون تغییرات مهمی را در زندگی روزمره مردم ایجاد می‌کند حتما باید ابتدا به‌صورت پایلوت و آزمایشی در مناطق محدودی -مثل جزیره کیش- اجرایی شود سپس به تدریج به کل کشور تعمیم یابد.
- در این طرح موضوع آزادسازی صادرات مردمی بنزین مورد توجه قرار نگرفته است. در سال‌های اخیر حجم زیادی از بنزین یارانه‌ای به کشورهای همسایه قاچاق می‌شده است. با آزادسازی مبادله بنزین، مناسب است که برای صادرات مردمی و بدون محدودیت بنزین نیز مانعی ایجاد نشود.
- در این طرح دولت ملزم شده است که بنزین مازاد مردم را برمبنای نرخ فوب خلیج‌فارس خریداری کند. این موضوع لزومی ندارد و از هم‌اکنون می‌توان تصور کرد که شاهد ناهماهنگی دستگاههای اجرایی از این جنس باشیم: بودجه برای خرید سهمیههای مازاد نداریم، بودجه هست ولی تخصیص داده نشده، متولی خرید معلوم نیست، دستگاههای مختلف با هم هماهنگ نیستند، نرخ ارز مرجع برای تبدیل قیمت ارزی فوب خلیج فارس به قیمت ریالی مشخص نیست، بخشنامه مربوطه ابلاغ نشده و... بهتر است تکلیفی برای خرید بنزین از سوی دولت تعیین نشود و مردم آزادانه به مبادله سهمیه خود بپردازند. در عین حال دولت می‌تواند بنزین آزاد را به نرخی که صلاح می‌داند عرضه کند که طبیعتا روی نرخ مبادلاتی مردم هم تاثیرگذار است.
- مناسب است در این طرح، امکان پس‌انداز و سرمایه‌گذاری بنزینی مردم هم دیده شود. عده‌‌ای از مردم شاید دوست داشته باشند سهمیههای خود را ذخیره کنند. این موضوع مهم، دو دستاورد مهم برای دولت خواهد داشت. اولا این امکان را برای دولت فراهم می‌آورد که پیش‌فروش بنزین را در دستور کار خود قرار دهد. این اقدام جایگزین پیش‌فروش نفت می‌تواند باشد و مزایای آن را خواهد داشت، اما معایب طرح پیش‌فروش نفت را ندارد. پیش‌تر در سرمقاله دیگری ابعاد این موضوع تشریح شده است. ثانیا امکان پس‌انداز و در واقع سرمایه‌گذاری در بنزین را به‌عنوان یک ابزار مالی فوق‌العاده در اختیار مردم قرار می‌دهد. مردم می‌توانند به‌عنوان یک پس‌انداز مالی مصون از تورم به بن‌های بنزینی خود بنگرند. این ابزار اگر بتواند در مبادلات مردم هم مورد استفاده قرار گیرد تبدیل به یک ارز دیجیتال با پشتوانه کالایی خواهد بود که علاوه‌بر ایران در کشورهای منطقه نیز دارای مقبولیت خواهد بود و ضمن تقویت تبادلات منطقه‌ای ایران، ابزاری قدرتمند برای مقابله با تحریم‌ها خواهد بود. تفصیل بیشتر این موضوع نیز قبلا در سرمقاله‌‌هایی از نگارنده بیان شده است.
به‌عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت اگر مجلس و دولت قدر این فرصت را بدانند با چند اصلاح جزئی می‌توان اثرات مثبت و شگرفی را در اقتصاد ملی و منطقه‌ای شاهد بود. به این ترتیب مجلس می‌تواند با یک تیر سه نشان را بزند: ساماندهی سهمیه بنزین، پیش‌فروش بنزین به جای نفت خام، ارز دیجیتال ملی با پشتوانه بنزین.
دنیای اقتصاد