آمار و اطلاعات یعنی برنامه‌ریزی. داده‌های آماری بنیادی‌ترین اصل برای برنامه‌ریزی است و برنامه‌ریزی، اساسی‌ترین شاخص برای مدیریت قلمداد می‌شود. سه حلقه آمار و اطلاعات، برنامه‌ریزی و مدیریت از حلقه های توسعه به شمار می‌رود.
به‌طوری‌که عصر ارتباطات و اطلاعات وقتی معنا می یابد که جمع آوری اطلاعات و داده‌ها به روز باشد و یکی از نکاتی که در برنامه ریزی هر سازمانی می‌توان بدان به‌عنوان شاخص ترین اصل از آن یاد کرد این است که توسعه بدون برنامه ریزی و برنامه ریزی بدون آمار و اطلاعات قابل تحقق نیست. به همین منظور و به مناسبت روز ملی آمار درباره عدم باورپذیری آمار اعلامی از سوی مرکز آمار، آینده نظام آماری کشور و توفیقات این مرکز با «جواد حسین زاده» رییس مرکز ملی آمار کشور به گفت و گو نشسته‌ایم.
علت باورپذیری پایین به نرخ تورم
رییس مرکز ملی آمار ایران روز پنجشنبه (اول آبان‌ماه) به مناسبت روز آمار و برنامه ریزی، در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا، درباره ملموس نبودن آمار منتشر شده توسط مرکز آمار، گفت: تورم تولیدی از شاخص قیمت کالا و خدمات مصرفی به دست می‌آید و با احساس و ادراک عمومی متفاوت است و این موضوع تنها مختص کشور ما نیست.
حسین‌زاده افزود: این شاخص‌ها، شاخص‌های میانگین هستند و این ویژگی‌را دارند که هرچقدر نوسانات زیاد باشد میزان باورپذیری آن کمتر است.
وی درباره کاهش باورپذیری در نوسانات اقتصادی بالا، توضیح داد: عمده شاخص‌هایی که مرکز آمار منتشر می‌کند، شاخص‌های میانگین است و زمانی که از تورم صحبت می‌کنیم در واقع نرخ تورمی است که برای همه مردم و در همه مناطق جغرافیایی کشور است.
رییس مرکز ملی آمار گفت: هم اکنون موضوعی که صحت آمارهای تورم را ثابت می‌کند قیمت کالاها و خدماتی است که ماهیانه منتشر می‌شود و متوسط قیمت اقلام اساسی و میانگین قیمت آنها در کل کشور مشخص است و به کمک آن تورم کالاها در بازه زمانی ماهیانه، نقطه‌ای و سالیانه محاسبه می‌شود.
وی افزود: زمانی که این کالاها با هم تجمیع می‌شوند و به شاخص متوسط تبدیل می‌شوند به خصوص اگر تغییرات قیمتی نوسان داشته باشد، شاخص متوسط، باورپذیری کمتری دارد.
حسین زاده با بیان اینکه احساس نامتقارنی درباره تغییرات قیمت داریم، اظهارداشت: معمولا کالاهایی که بیشترین افزایش قیمت دارند را به کل کالاها و خدماتی که در سبد وجود دارد اشاعه می‌دهیم در حالیکه نرخ تورم به قیمت تمام کالاها توجه دارد و ممکن است برخی رشد قیمت، برخی کاهش و برخی نیز تغییر قیمت نداشته باشند و نرخ تورم در واقع متوسط‌گیری ۴۷۵ کالای مصرفی خانوار است.
وی تاکید کرد: وقتی راجع به تورم صحبت می‌کنیم تورم در کالاها و خدمات مصرفی است و در مورد کالاهای سرمایه‌ای همچون دلار و سکه نیست و چه بسا ممکن است این کالاها افزایش قیمت داشته باشند و بار روانی در جامعه ایجاد کند و معمولا افراد گمان کنند که نرخ قیمت همه کالاها افزایش داشته است.
رییس مرکز آمار گفت: برخی می‌گویند نرخ تورمی اعلامی مرکز آمار رقم پایینی است در حالیکه نرخ تورم در دنیا سه تا چهار درصد است و نرخ تورم سالیانه ۲۷ و ۲۸ درصدی که به گمان عده‌ای کم بوده و دستکاری شده، در مقایسه با نرخ تورم عمومی دنیا قابل توجه است.
وی با تاکید براینکه تفاوتی بین تورم و گرانی وجود دارد، گفت: گاهی این دو مفهوم خلط موضوع دارند. تورم درصد تغییر قیمت‌هاست و گرانی سطح قیمت است. اگر خانواری خودروی گرانقیمتی را در سبد مصرفی نداشته باشد حتی اگر قیمت آن کاهش یابد خانوار نمی‌تواند آن را بخرد، آن خودرو برای خانوار گران است حتی اگر نرخ تورم مربوط به آن خودرو کاهش یافته باشد.
به گفته این مقام مسوول، هر کالایی در سبد مصرفی خانوار وزنی دارد که معمولا به آن توجه نمی‌شود. وزن کالا نیز هزینه‌ای است که خانوار در مقایسه با سایر کالاهای مصرفی خود در یک سال انجام می‌دهد. ممکن است وزن کالای در سبد مصرفی خانوار با وزنی که مرکز آمار برای آن کالا در نظر گرفته متفاوت باشد بنابراین برآورد ما از تورم بیش از آن چیزی است که گمان می‌کنیم.
وی تاکید کرد: همیشه شاخص‌های میانگین و باورپذیری آنها باید در کنار شاخص‌های پراکندگی سنجیده شود و وقتی شاخص‌های میانگین بالا باشد باورپذیری میانگین کمتر خواهد بود.
حسین سازده با تاکید براینکه تا کنون دستکاری آمار تا کنون رخ نداده است، گفت: امکان بروز این موضوع نیز وجود ندارد، زیرا بیش از ۵۰ نفر از نرخ تورم مطلع می‌شوند و چنانچه فردی قصد دستکاری این آمار را داشته باشد این امکان وجود ندارد چون افراد بسیاری از آن مطلع هستند و چنانچه بخواهیم در دوره‌ای تغییر ارادی در آمار اعلامی ایجاد کنیم باید در ماه‌های بعدی نیز اعمال شود که این موضوع امکان‌پذیر نیست.
نظام ثبتی مبنایی،بهره‌وری نظام آماری را افزایش می‌دهد
رییس مرکز آمار درباره اجرای نظام ثبتی مبنایی نیز گفت: در این روش آماری به جای مراجعه حضوری برای اخذ اطلاعات از داده‌های اداری استفاده می‌شود که با صرف هزینه کم انجام می‌شود.
وی افزود: البته اجرای نظام ثبتی مبنایی، الزاماتی دارد که از آن جمله می‌توان به داشتن حداقل سه کد یونیک، کد شناسه یکتای فرد یا همان کدملی افراد، کدپستی و کد کسب و کار اشاره کرد و با کمک این کدها پایگاه‌ها با یک موضوع در دولت الکترونیک به یکدیگر متصل می‌شوند.
به گفته این مقام مسوول در نظام ثبتی مبنایی باید وفاق عمومی و همکاری دستگاه‌ها برای تبادل ریزداده‌ها فراهم شود و با اجرای این نظام آماری شاهد تحولات خوشایندی خواهیم بود و بهره‌وری نظام آماری افزایش می‌یابد و با صرف منابع کمتر آمارهای با کیفیت و تهاتر زمانی بیشتر تولید می‌شود.
حسین‌زاده معتقد است با اجرای نظام ثبتی مبنایی کیفیت سامانه‌ها افزایش می‌یابد و در نتیجه خدمات موثری به جامعه هدف ارائه می‌شود.
وی گفت: اولین سرشماری ثبتی مبنایی در حوزه عشایر کوچنده و برای اولین بار در کشور انجام شده است و در نتیجه آن، اطلاعات عشایر کوچنده برای اولین بار انجام شده است. رییس مرکز آمار اظهار امیدواری کرد: در قرن حکمرانی داده، رویکرد نظام آمار ثبتی مبنایی، نظام آماری با بهره‌وری بهتر در قرن جدید فعالیت کند و داده‌های باکیفیت با صرف زمان و هزینه کمتر تولید شود.
وی بیان کرد: ایران جزو کشورهایی است که در استانداردهای بین‌المللی انتشار آمار موقعیت خوبی است و در اجرای آمار ثبتی مبنایی در آسیا بعد از ترکیه و کره جنوبی، سومین کشوری است که در این عرصه وارد شده است.
حسین‌زاده درباره مشکلات آمارگیری در شرایط کرونایی نیز گفت: نظرسنجی سازمان ملل از مراکز آماری نشان می‌دهد که با مسائل جدی روبه‌رو بودند و موفق نشدند شاخص‌های آماری را تولید و حتی برخی سرشماری ۲۰۲۰ را به سال‌های بعد منتقل کردند اما در کشور وقفه‌ای در تولید و انتشار آمارهای رسمی که مورد نیاز برنامه‌ریزان و سیاستگذاران است رخ نداده است.
وی افزود: از همان ابتدا خیلی از کشورها شیوه تلفنی آمارگیری را اجرا کردند و ما نیز این روش را انتخاب کردیم و بر روش‌های خوداظهاری نیز توجه داشتیم و مرکز آمار ایران در تقویم انتشاراتی که متعهد بود، فعالیت کرد و در این زمینه، مشکلی ایجاد نشده است، اما کار آمارگیری با وجود کرونا سخت و طاقت‌فرساست.
ایرنا