بررسی وضعیت صنایع پایین‌دستی پتروشیمی نشان می‌دهد که یکی از مشکلات جدی این صنایع، کمبود مواد اولیه مورد نیاز آنها است و آن دسته از تولیدکنندگانی که در صنایع نساجی از پلی اتیلن ترفتالات (PET) یا پلی استر به عنوان ماده اولیه خود برای تولید الیاف استیپل و نخ فیلامنت استفاده می‌کنند، در سال جاری از کمبود یا نرسیدن مواد اولیه گلایه داشته‌اند.
در این بین اما مدیرعامل پتروشیمی تندگویان به عنوان تنها تولیدکننده پلی استر کشور در مصاحبه‌ای با عنوان «کاتالیست پالادیوم در پتروشیمی تندگویان بومی‌سازی می‌شود/ در تولید گرید چادر مشکی به خودکفایی رسیدیم» عنوان کرده است که دلیل کمبود چیپس پلی استر در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی از جمله صنعت نساجی و صنعت بطری‌سازی، حضور دلالان در فرآیند خرید این ماده اولیه از بورس کالا است.
در این راستا در بخش اول مصاحبه با شاهین کاظمی عضو هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران با عنوان «رمزگشایی دلایل افزایش قیمت مواد اولیه نساجی/ سود افزایش قیمت البسه به جیب پتروشیمی‌ها می‌رود؟» به بررسی چالش‌های موجود در صنایع نساجی و فعل و انفعالات بازار از دیدگاه تولیدکنندگان پایین‌دستی پرداخته شده و مشخص گردید که ظاهرا امکان دلالی در خرید مواد اولیه پلی استر نساجی از بورس کالا وجود ندارد و تقاضای تولیدکنندگان برای خرید پلی استر نساجی واقعی است.
در بخش دوم مصاحبه به بررسی راهکار کمیته تخصصی پتروشیمی دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی برای حل چالش کمبود مواد اولیه پلی استر در صنایع نساجی پرداخته می‌شود.
مشروح بخش دوم این مصاحبه به شرح زیر است:
دور باطل صادرات و واردات پلی استر توسط پتروشیمی تندگویان و صنایع نساجی
در مصاحبه قبلی جمع‌بندی این شد که در صنایع نساجی امکان دلالی در فرآیند مواد اولیه از بورس کالا تقریباً وجود ندارد و افزایش تقاضا در سال جاری نیز ناشی از ایجاد محدودیت برای واردات مواد اولیه و محصولات میانی زنجیره پلی استر در صنعت نساجی بوده است که همه تقاضا را بر روی تولیدکننده مواد اولیه در این صنعت که پتروشیمی شهید تندگویان بوده متمرکز کرده است. از طرفی اخیرا کمیته تخصصی پتروشیمی دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی مجوز واردات پلی استر را صادر کرده است. آیا صدور این مجوز مشکل کمبود مواد اولیه صنایع نساجی را حل نمی‌کند؟
کاظمی: اگر اجازه دهید پاسخ شما را با مقدمه‌ای توضیح دهم. بحث اصلی ما درباره کمبود پلی استر مورد نیاز صنایع نساجی این است که یک پتروشیمی که انحصار تامین مواد اولیه بازار را در اختیار دارد، می‌تواند بازار را مدیریت و اصطلاحاً مهندسی کند و اگر بازار رقابتی و دارای چند تامین کننده مستقل بود، قطعا چنین اتفاقی نمی‌افتاد و الان هم باید فکری به حال وضع موجود کرد. سال گذشته صنایع نساجی بیش از 38 هزار تن چیپس پلی استر نساجی مشابه تولید پتروشیمی شهید تندگویان وارد کردند، چون به این میزان برای تولید نیاز داشتند.
به بیان دیگر در سال گذشته نه تنها کف عرضه پلی استری که توسط پتروشیمی تندگویان عرضه میشد و سهمیه اختصاص یافته به واحدهای نساجی پاسخگوی نیاز واقعی آنها نبود، بلکه از لحاظ قیمت نیز محصول وارداتی قیمتی مناسب‌تری از محصول پتروشیمی داخلی داشت و یا در بعضی موارد تولیدکنندگان مشکل کیفی با محصول پتروشیمی داخلی داشتند که به سمت واردات با تمام مصائب و مشکلات آن سوق پیدا می‌کردند.
ولی امسال از ابتدای سال تا انتهای آبان ماه کمتر از 11 هزار تن چیپس پلی استر توسط صنایع نساجی وارد شده است که بخشی از آن هم مربوط به واردات سال گذشته بود که امسال از گمرک ترخیص و در آمار ثبت شده است. دلیل این کاهش واردات هم کمبود و گرانی ارز، تشدید تحریم‌های بانکی و همچنین اضافه شدن صنایع نساجی ایران به صورت مستقیم به لیست تحریم‌های ظالمانه آمریکا است که از فروردین ماه سال جاری اجرایی شده است و کل صنایع نساجی ایران را تحت تاثیر قرار داده است.
در حال حاضر اکثر شرکت‌های بزرگ نساجی تقاضای واردات پلی استر دارند، زیرا در داخل کشور برای محصولات تولیدی آنها بازار وجود دارد اما مواد اولیه به اندازه کافی به آنها نمی‌رسد.
در نتیجه برای این شرکت‌ها می‌صرفد که با همه مشکلات نبود و گرانی ارز، مشکلات حمل و نقل، مسائل گمرک و حتی بحث محدودیت‌های کرونا واردات انجام دهند تا مواد اولیه مورد نیازشان تامین شود. با وجود این تقاضا اما می‌بینیم که از زمان سخت شدن شرایط برای شرکت‌های صنایع نساجی، پتروشیمی شهید تندگویان نیز عنوان کرده که به دنبال صادرات محصول پلی استر خود است و بدین منظور با کمک هلدینگ خلیج فارس درصدد برنامه‌ریزی صادراتی است.
در شرایط کمبود مواد اولیه صنایع نساجی، واردات الیاف و نخ به جهت حمایت از صنایع تولیدکننده داخلی هم به کلی ممنوع شد و واردات چیپس پلی استر نیز محدود شد، یعنی ما می‌خواستیم این ماده را وارد کنیم، ولی نمی‌توانستیم به میزان تقاضا در سامانه ارز موردنیاز را تامین کنیم. ببینید اشاره کردم که در گذشته بخشی از نیاز صنایع نساجی به مواد اولیه از طریق واردات محصولات میانی زنجیره تامین میشد، ولی الان با ممنوع شدن واردات الیاف، نخ و پارچه، همه تقاضاها از انتهای زنجیره تا ابتدای آن بر روی خرید پلی استر تولیدی پتروشیمی شهید تندگویان متمرکز شده است.
الان پتروشیمی شهید تندگویان و دیگر پتروشیمی‌ها و به نمایندگی آنها انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی ایران مدعی هستند که ما بایستی صادرات و ارزآوری برای کشور داشته باشیم. سوال بنده این است که این کار چه فایده‌ای دارد؟ اخیرا کمیته تخصصی پتروشیمی که محل استقرار آن در دفتر توسعه صنایع پایین دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران است به دلیل کمبود مواد اولیه پلی استر و پلی پروپیلن، مجوز واردات این محصولات را صادر کرده است. البته این رای نیز با واکنش و مخالفت انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی ایران همراه بوده است و واکنش های بسیار زیادی از سوی صنایع پایین دستی به چرایی این مخالفت نیز صورت گرفته است.
دقت کنید با توجه به اختلاف ظرفیت نامی و تولیدی پتروشیمی تندگویان با مقدار عرضه شده در بورس، مشخصاٌ الان همه ظرفیت تولیدی در بورس عرضه نشده و مقداری از آن به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در حال صادرات است که برای دولت ارز تامین کند. از طرفی به دلیل کم بودن میزان کف عرضه پلی استر نسبت به تقاضای صنایع داخلی، صنایع نساجی با کمبود مواد اولیه مواجه شده‌اند و کمیته تخصصی پتروشیمی اجازه واردات پلی استر را صادر کرده است. یعنی همان ارزی که پتروشیمی تندگویان به دست می‌آورد را بایستی در طی یک چرخه به ما بدهند تا ما چیپس پلی استر را وارد کنیم، این یعنی یک دور باطل.
به نظر من باید به جای این کار، کف عرضه پلی استر نساجی پتروشیمی تندگویان را افزایش دهند، تا نیاز صنایع نساجی ایران تامین شود و در این شرایط سخت اقتصادی واحدهای مذکور که در سراسر ایران پخش هستند، بتوانند اشتغال خود را حفظ نمایند و این میزان ارزی که پتروشیمی شهید تندگویان متعهد به فراهم آوردن آن است، از سایر منابع نظیر صادرات محصولات کم تقاضا تامین شود. در ضمن اینکه معمولاً پتروشیمی‌های ایران به خاطر دورزدن شرایط تحریم‌ها مجبور به ارزان فروشی محصولات خود هستند و به عبارت دیگر با صادرات یک کیلو پلی استر از ایران نمی‌توان به همان میزان پلی استر وارد کرد و به نوعی صادرات این محصول ها از دست دادن منابع کشور است.
در بخش اول مصاحبه هم اشاره کردم که چرا دلالان در بازار نساجی حضور ندارند، در نتیجه تقاضای موجود یک تقاضای تقریباً واقعی است. اینکه دوستان می‌گویند در سال گذشته در برهه‌هایی خرید کمتر از میزان عرضه پلی استر توسط پتروشیمی تندگویان بوده است حرف درستی است، اما توجه داشته باشید که در آن زمان ما ۳۸ هزار تن چیپس پلی استر هم وارد کردیم، و محصولات میانی زنجیره پلی استر در صنایع نساجی نظیر نخ و پارچه هم واردات داشتند، در نتیجه میزان نیاز به پلی استر تولیدی پتروشیمی شهید تندگویان در برهه‌هایی از زمان کمتر بوده است، ولی در مجموع سالیانه متوازن بود.
چرا در گذشته برخی از نیاز صنایع نساجی به پلی استر از طریق واردات تامین میشد؟
وقتی پتروشیمی تندگویان پلی استر تولید می‌کرد، چرا واردات صورت می‌گرفت؟ یعنی می‌توانستید به جای واردات پلی استر، آن را از پتروشیمی بخرید، به طوری که عرضه و تقاضا برابر شود نه اینکه عرضه بیش از تقاضا باشد. یعنی چرا بیش از حد نیاز واردات صورت می‌گرفت؟
کاظمی: زیرا در دفتر صنایع پایین دستی پتروشیمی با اجرای یک فرمول ویژه بر مبنای نرخ ارز و همچنین 95 درصد قیمت FOB خلیج فارس(نرخ تحویل محموله روی عرشه کشتی در خلیج فاس)، برای کلیه محصولات پتروشیمی از جمله پلی استر تولیدی پتروشیمی تندگویان قیمت‌گذاری صورت می‌پذیرفت، در حالی که قیمت جهانی پایین‌تر از این میزان بود و من مصرف‌کننده به عنوان یک بنگاه اقتصادی به دنبال منافع اقتصادی خودم و بقا در بازار هستم و وقتی می‌بینم در هند یا چین قیمت مواد اولیه ارزان‌تر از ایران و محصول آنها با کیفیت بهتر است، پلی استر را وارد می‌کردم.
حتی در بین مشتریان ما در صنایع پایین دستی نظیر تولید نخ و پارچه نیز این روند وجود داشت و نخ یا پارچه تولیدی چین هم ارزان‌تر از نخ و پارچه خرید داخل بود، در نتیجه آنها هم به تناسب به منظور حفظ رقابت‌پذیری نیاز خود را با واردات تامین می‌کردند. پس در این بخش نیز احتمالاً فرمول و نحوه قیمت گذاری محصولات پتروشیمی که در بورس کالا عرضه می‌شود، نیز دارای نواقصی هست که باید برطرف شود.
ولی با این وجود اگر شما به بورس کالا مراجعه کنید و آمارهای سال گذشته را به صورت تجمیعی نگاه کنید می‌بینید که تقریبا هر میزان پلی استر عرضه شده بود تا انتهای سال خریداری شده است و در مجموع یکسال همیشه تقاضا بیشتر از عرضه بوده است. البته در هفته‌هایی هم مقداری از عرضه نیز باقی مانده بود که دلایلش رو توضیح دادم و این میزان باقیمانده نیز در طی هفته‌های آتی خریداری شد و حتی در مقطعی نماینده دفتر صنایع پایین دستی پتروشیمی با مراجعه به انجمن صنایع نساجی ایران درخواست کرد که اضافه محصولات پتروشیمی تندگویان توسط واحدهای صنعت نساجی خریداری شود که به این درخواست نیز با نگاه حمایت از تولید داخل پاسخ مثبت داده شد و مقدار مذکور خریداری شد.
آیا تعارض منافع مانع افزایش عرضه پلی استر نساجی در بورس کالا شده است؟
به نظر شما آیا افزایش کف عرضه پلی استر نساجی توسط پتروشیمی شهید تندگویان می‌تواند مشکل صنایع پایین‌دستی را حل کند؟ اگر بله چرا این اتفاق نمی‌افتد؟
کاظمی: پیشنهاد ما این است که وزارت نفت، شرکت ملی صنایع پتروشیمی و هلدینگ خلیج فارس به پتروشیمی شهید تندگویان کمک کنند تا اگر به دلایلی نظیر تامین مواد اولیه یا قطعات مصرفی و یدکی مورد نیاز نمی‌تواند با ظرفیت نامی تولید داشته باشد آن مسائل حل شود. چون پتروشیمی تندگویان تنها تولیدکننده پلی استر در کشور است و هرگونه نوسان در تولیدات این پتروشیمی در داخل کشور می‌تواند باعث تغییرات شدیدی در صنایع پایین‌دستی بشود. حالا شما ممکن است بگویید در پلی استر بطری امکان دلالی محصولات عرضه شده در بورس کالا وجود دارد و بنده می‌گویم باشد، در آن موضوع باید چاره دیگری اندیشید و راه حل دیگری پیدا کرد.
ولی در خرید پلی استر نساجی که دلالی وجود ندارد، زیرا تمامی سهمیه‌های سامانه بهین‌یاب شرکت‌ها اصلاح شده‌اند و حداقل پتروشیمی تندگویان باید در عرضه پلی استر کم‌لطفی نکند و وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران هم باید مانع این دور باطل شود که پتروشیمی تندگویان علیرغم نیاز داخلی پلی استر را صادر کند و ارز آوری داشته باشد و از طرفی دیگر صنایع پایین‌دستی همین ارز را برای واردات پلی استر مورد نیازشان مصرف کنند.
البته به شما بگویم اینکه پتروشیمی شهید تندگویان می‌گوید ملزم به ارزآوری برای کشور است می‌تواند با نگاه بدبینانه بهانه‌ای باشد تا کف عرضه مواد اولیه موردنیاز صنایع نساجی را کاهش دهد و در نتیجه رقابت برای خرید این مواد اولیه ایجاد شود و قیمت تا 50 درصد افزایش یابد. در این صورت پتروشیمی تندگویان محصولات خود را با سود خیلی بیشتر از میزان قانونی فروخته است و سود قابل توجهی بدست آورده است که با توجه به حضور این شرکت در بورس از اسفند ماه سال گذشته و لزوم نمایش سودآوری برای سهامداران آن بسیار حائز اهمیت است و به نظرم این تعارض منافع مانع از افزایش کف عرضه پلی استر نساجی در بورس است.
در حال حاضر یکی از نیازهای اساسی مردم اشتغالزایی است و این اشتغال در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی از جمله صنایع نساجی ایجاد می‌شود. اگر در پتروشیمی تندگویان تقریباً هزار نفر اشتغال مستقیم داشته باشند، در زیر مجموعه آن در صنعت نساجی بیش از ششصد هزار نفر به صورت مستقیم مشغول به کار هستند و اگر این صنایع را تا حوزه دوخت و دوز به حساب آوریم این عدد به دو تا سه میلیون نفر شغل مستقیم هم می‌رسد. حالا ما این زنجیره بزرگ را دچار بحران اشتغال کنیم که می‌خواهیم ارز وارد کنیم؟ از طرفی همان ارز را و حتی بیشتر از آن را هم الان به واردات پلی استر تخصیص دادیم. واقعا ماجرای جالبی است.
فارس