تغییر منبع تغذیه نقدینگی
بانک مرکزی در گزارش تحلیل تحولات اقتصاد کلان، ارقام مقدماتی کل‌های پولی در آذرماه را منتشر کرد. براساس آمار اعلام‌شده در آذرماه رشد نقدینگی به نسبت آبان‌ماه رشد ۲/ ۳ درصدی را ثبت کرده و به رقم ۳۱۳۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. نگاهی به روند رشد ماهانه نقدینگی نشان می‌دهد رشد ماهانه نقدینگی ۲/ ۳ درصدی که رشد‌های بالای ماهانه به حساب می‌آید، در اردیبهشت و تیرماه سال جاری نیز تکرار شده است. اما نگاهی به جزئیات رشد نقدینگی نشان می‌دهد در آذرماه اتفاق متفاوتی به نسبت ماه‌های گذشته رخ داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در آذرماه رشد دو جزء کلی نقدینگی یعنی پول و شبه‌پول رکورد جدیدی ثبت کرده‌اند. به این ترتیب در آذرماه رشد ماهانه پول، حدودا صفر شده در حالی که رشد ماهانه شبه‌پول مثبت ۴ درصد بوده است. بنابراین می‌توان گفت روند رشد ماهانه بالای نقدینگی بیشتر تحت‌تاثیر موج شبه‌پول بوده و منبع تغذیه نقدینگی پول نیست، چون رشد ماهانه پول نزدیک به صفر بوده و حتی به‌طور دقیق‌تر می‌توان گفت منفی شده است. این در حالی است که رشد بالای نقدینگی در اردیبهشت و تیرماه، بیشتر تحت‌تاثیر رشد حجم پول بوده است. آمارها نشان می‌دهد رشد ماهانه پول در اردیبهشت ماه تقریبا ۱۰ درصد و در تیرماه ۱۱ درصد بوده که رکورد‌های تاریخی به حساب می‌آیند. اما در نهمین ماه سال، عامل تورم‌زای نقدینگی از حرکت ایستاده و پول‌ها به پارکینگ بانک‌ها منتقل شده است.
آمار آذرماه نشان می‌دهد رشد ماهانه شبه‌پول ۴ درصد بوده که در این ماه از سال این رشد بی‌سابقه بوده است. پیش از این در اسفند ۹۸ نیز رشد ماهانه شبه‌پول حدود ۴ درصد بوده است، اما نگاهی به روند رشد ماهانه این جزء از نقدینگی نشان می‌دهد، رشد پایه پولی در اسفند ماه تقریبا در سال‌های قبل نیز تکرار شده است. اما در آذرماه این رشد یک رکورد به حساب می‌آید. رشد ماهانه شبه‌پول در آبان‌ماه نیز ۱/ ۳ درصد بوده که نشان می‌دهد در مجموع دو ماه آبان و آذر، حساب‌های سپرده‌گذاری بلندمدت بانک‌ها با رشد قابل توجه ۷ درصدی مواجه بوده‌اند. این در حالی است که نرخ سود سپرده‌های بانکی افزایش پیدا نکرده اما کاهش انتظارات تورمی و حباب‌شکنی در سایر بازارها باعث شده سپرده‌های مدت‌دار بانک‌ها در دو ماه اخیر قدرت بگیرد. در واقع به نظر می‌رسد فعالان اقتصادی به این نتیجه رسیده‌اند در شرایط کنونی نگهداری پول در بانک‌ها امن‌ترین سرمایه‌گذاری است. این نگاه، پیش از این در سال‌های ۹۲ و ۹۳ نیز در فضای اقتصادی کشور وجود داشته است. علاوه براین، سهم پول از نقدینگی در آذر نیز بعد از ۵ ماه به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم پول از نقدینگی در آذر ۷/ ۱۹ درصد و سهم شبه‌پول از نقدینگی در این ماه، ۳/ ۸۰ درصد بوده است. بنابراین سهم پول از نقدینگی از قله ۸/ ۲۰ درصدی که در مهرماه سال جاری رقم خورده بود، فاصله معناداری گرفته است. درضمن، آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد رشد نقطه به نقطه نقدینگی نیز در آذر ۳/ ۳۸ درصد بوده که به نسبت رشد نقطه‌ای این متغیر در آبان‌ماه حدود یک واحد درصد بیشتر شده است. رشد نقطه به نقطه پول در آذرماه ۷/ ۶۹ درصد اعلام شده که به نسبت آبان‌ماه کاهش بیش از ۱۰ واحد درصدی را ثبت کرده است. این در حالی است که رشد نقطه به نقطه شبه‌پول در آذرماه ۳/ ۳۲ درصد بوده که از بهار ۹۵، بدون تکرار بوده است.
فرصت دوباره اقتصاد ایران
در کنار رقم نقدینگی که در آذرماه به بیش از ۳۱۲۹ هزار میلیارد تومان رسیده و رشد آن به نسبت مدت مشابه سال گذشته بیش از ۳۸ درصد بوده است، پایه پولی نیز در آذرماه از رقم ۴۰۷ هزار میلیارد تومان عبور کرد و رشد نقطه به نقطه آن نیز ۶/ ۲۹ درصد بوده است. اما تفسیر این آمار در متغیرهای کلان اقتصادی چیست و چطور می‌توان از آن برای تحلیل روند آتی تورم استفاده کرد؟ در متون اقتصادی، رشد نقدینگی در بلندمدت همبستگی مثبت با تورم دارد. به‌عبارت دیگر، رشد بالای نقدینگی اثر مستقیم بر تورم خواهد داشت. اما نکته مهم این است که ترکیب نقدینگی در دوماه پایانی فصل پاییز تغییر کرده و بیشتر مشابه سال‌های ۹۲ و ۹۳ شده است. پیش از این نیز در سال‌های ۹۲ و ۹۳، به‌رغم رشد بالای نقدینگی، به دلیل حبس پول در حساب‌های بانکی، اثر تورمی آن پله پله کاهش پیدا کرد. از سوی دیگر پایه پولی نیز در آذرماه رشد داشته اما به نسبت ماه‌های قبل از سرعت رشد آن کاسته شده است. به‌طوری که رشد ماهانه پایه پولی در مهر حدود ۴/ ۴ درصد، در آبان ۵/ ۲ درصد و در آذر ۲۵/ ۲ درصد اعلام شده است. بنابراین اگر سیاست‌های بانک مرکزی برای جلوگیری از استقراض بانک‌ها و کنترل بدهی دولت ادامه داشته باشد، می‌توان امیدوار بود از ماه‌های آینده روند کاهشی نقدینگی و پایه پولی ادامه‌دار باشد. بنابراین این موضوع صحیح است که پایه پولی و نقدینگی دارای رشد بالایی است، اما مهم‌ترین عاملی که جهت تورم را در کوتاه‌مدت مشخص می‌کند رشد پول است. بنابراین فریز شدن پول در دو ماه اخیر نشان می‌دهد منبع تغذیه تورم نقدینگی در حالت استندبای قرار گرفته است و این فرصتی است که از فشار تورم کاسته شود. بنابراین فرش قرمز نقدینگی برای کاهش تورم پهن شده است. اما برای اینکه در بلندمدت تورم به یک نقطه امن برسد باید رشد نقدینگی را کاهش داد. این امر تنها با دو حرکت ایجابی میسر خواهد شد. اصلاح نظام بانکی و اصلاح بودجه. نکته دیگر اینکه برخی عنوان می‌کنند چرا با وجود محدودیت ترازنامه‌ای رشد شبه‌پول متوقف نشده است. پاسخ این است که قرار است محدودیت‌های ترازنامه از دی ماه عملیاتی شود و در نتیجه در سه ماه پایانی سال است که اثر آن بر رشد نقدینگی اثرگذار خواهد بود.
در نتیجه می‌توان گفت، این شرایط جدید در سالی که اقتصاد کشور علاوه بر تحریم با شیوع ویروس کرونا نیز مواجه بوده، می‌تواند یک فرصت جدید برای احیای اقتصاد را ایجاد کند. در واقع سیاست‌گذار می‌تواند این فرصت را مغتنم شمرده و از سمت قیمت‌گذاری دستوری به سمت اصلاح ساختار بانک‌ها و بودجه حرکت کند. البته باید توجه داشت این یک فرصت دائمی نیست بلکه یک فرصت موقت برای اصلاح ساختارهای اقتصادی کشور است که نباید مانند ۴ سال پیش این فرصت از بین برود.
دنیای اقتصاد