انواع نهاده‌هایی که برای جیره غذایی دام و طیور و آبزیان در کشور مصرف میشود حدود 72 میلیون تن است که سالانه 16 میلیون تن (حداکثر) آن را وارد و مابقی آن را از طرق مختلف مانند کشت، چرا در مراتع و استفاده از بقایای کارخانجات صنایع غذایی تامین می‌کنیم؛ برای تامین همین کسری از محل واردات با مشکلات زیادی برای تامین ارز مواجه هستیم و منطقی است که برای تامین امنیت غذایی بتوانیم آنها را در داخل کشور تولید و تامین کنیم.
نهاده‌های دامی که به طور معمول در کشور استفاده میشود از منابع مختلفی شامل دانه ذرت و جو، یونجه و سایر لگوم‌ها، سورگم، ذرت علوفه‌ای، انواع کنجاله، کاه و کلش، سبوس برنج و گندم، مراتع، بقایای زراعت و پسماند کارخانجات صنعتی است که بخشی از آن در داخل کشور و بخشی آن با واردات تامین میشود.
میزان مصرف، تولید و واردات 3 نهاده دامی اصلی کشور چقدر است؟
میزان مصرف نهاده‌های دامی اصلی در کشور که بخش مهمی از واردات نهاده هم برای همین محصولات است، یعنی ذرت، 9 میلیون و 200 هزار تن، کنجاله سویا 4 میلیون و 200 هزار تن و جو نیز 6 میلیون 300 هزار تن است.
البته سایر نهاده‌های دامی مانند کنجاله کلزا نیز به میزان 200 هزار تن در سال تولید میشود این موارد به غیر از علوفه‌ها ( خشبی) از عمده نهاده‌های دامی عمده مصرفی در کشور است.
میزان تولید داخلی سه نهاده دامی اصلی در مقایسه با واردات و مصرف خیلی کمتر است، به طوری که سالانه حدود یک میلیون و 200 هزار تن ذرت، حدود 40 هزار تن کنجاله سویا و 3 میلیون و 900 هزار تن جو تولید میشود.
میزان واردات سه نهاده دامی اصلی هم شامل 8 میلیون تا 8 میلیون و 500 هزار تن ذرت، 4 میلیون و 200 هزار تن کنجاله سویا و 2 میلیون و 400 هزار تن جو است.
تولیدات زراعی علوفه هم به شرح جداول ذیل است:
جدول 1- تولید محصولات علوفه‌ای در سال 1399
علوفه های خشبی شامل: یونجه، شبدر، اسپرس، ماشک ها و خلروسیلویی شامل، سورگوم، ارزن، ذرت سیلویی، چغندر علوفه ای است
جدول2- مقدار تولید محصولات علوفه ای به تفکیک در سال زراعی 1399
ظرفیت تولید نهاده‌های دامی در کشور چقدر است؟
فرامک عزیز کریمی مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی اظهار داشت: میزان نیاز به انواع محصولات علوفه‌ای و خوراک برای جیره غذایی دام و طیور در کشور در حال حاضر حدود 78 میلیون تن است که از منابع مختلف داخلی و خارجی تامین میشود.
وی افزود: این نهاده‌ها شامل دانه ذرت و جو، یونجه و سایر لگوم‌ها، سورگم و ذرت علوفه ای، انواع کنجاله، کاه و کلش، سبوس برنج و گندم، مراتع، بقایای زراعت و پسماند کارخانجات صنعتی تامین میشود.
وی درباه وضعیت تولید این محصولات در کشور گفت: در زمینه تولید ذرت نیاز کشور بیش از 9 میلیون تن است برای تولید این مقدار نیازمند 1.2 میلیون هکتار زمین زراعی مرغوب و حدود 15 میلیارد متر مکعب آب (حدود یک سوم آب زراعت کشور) آن هم در فصل تابستان هستیم که توان منابع آب کشور پاسخگوی این مقدار نیست.
وی افزود: بر اساس برنامه توسعه تولید دانه‌های روغنی در وزارت جهاد کشاورزی پیش‌بینی شده که 200 هزار هکتار به زیر کشت دانه سویا برود که از این سطح زیر کشت 500 هزار تن دانه سویا و 400 هزار تن کنجاله سویا در مدت سه سال تولید شود.
این مقام مسئول همچنین درباره ظرفیت‌های تولید جو اظهار داشت: در حال حاضر 3.9 میلیون تن تا 4 میلیون تن تولید جو در کشور وجود دارد که 70 درصد نیاز کشور را تامین می‌کند.
25 درصد به تولید جو در کشور اضافه شد
وی افزود: با توجه افزایش قیمتی که در دو سال اخیر درباره قیمت این محصول رخ داده است خوشبختانه سالانه 500 هزار تن به تولید این محصول اضافه شده و از 3 میلیون تن در سال به 4 میلیون تن ارتقا یافته است.
خوداتکایی 90 درصدی در تولید جو با اقتصادی کردن تولید به راحتی دست یافتنی است
مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفت: با توجه به اینکه تولید جو زراعت پاییزه به حساب می آید به راحتی می‌توانیم 90 درصد نیاز کشور را تامین کنیم به شرطی که از لحاظ اقتصادی برای تولید‌‌کنندگان به صرفه باشد و قیمت‌های منطقی برای خرید این محصول در نظر گرفته شود.
وی با بیان اینکه هر کشوری که 75 تا 80 درصد نیاز خود را تامین کند در تولید آن محصول خود اتکا به حساب می‌رسد گفت: به راحتی می‌توانیم تا 90 درصد به خود اتکایی با افزایش تولید کشت دیم برسیم؛ حتی با جایگزینی با بخشی از گندم می‌توانیم به طور صد در صدی خودکفا شویم؛ البته باید احتیاط کرد که از میزان تولید 13 تا 14 میلیون تن گندم کم نشود و ثابت بماند.
مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: حدود 14 میلیون تن ذرت علوفه‌ای و سیلویی که امکان واردات آن نیز میسر نیست به طور 100 درصد در داخل تامین میشود؛ به جز محدودیت آب، توسعه هر زراعت متکی به بازده و سود اقتصادی برای کشاورزان نیز است.
امکان تولید 30 درصد نهاده‌های دامی وارداتی در یک سال
مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفت: چنانچه الزامات طرح کاهش واردات نهاده‌های، دامی از جمله تامین بذر و تعیین خریدار و کشت قراردادی محصول با قیمت مناسب فراهم شود، می‌توان تا بیش از 30 درصد از واردات را در داخل تامین کنیم در برخی موارد نیز امکان جایگزینی خوراک دام با محصولات دیگر داخلی میسر است که البته این امر نیازمند کار فرهنگ‌سازی و تغییر در الگوی تغذیه دام و طیور است.
وی اظهار داشت: نهاده‌های دامی مورد نیاز کشور 78 میلیون تن در سال است که از نباتات، بقایای کارخانه‌ها و مراتع تامین میشود و در نهایت در سال حداکثر 16 میلیون تن وارد میشود.
مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: بخش عمده‌ای از واردات نهاده‌های دامی مربوط به ذرت است که با توجه به اینکه این گیاه بومی منطقه ما نیست و محصول آب بری به حساب می‌آید امکان تولید کامل آن را نداریم اما در جو که دیگر محصول وارداتی است به راحتی می‌توانیم تا دو سال آینده خود اتکا شویم.
وی در باره میزان امکان خوداتکایی و جایگزینی کنجاله سویا با دیگر کنجاله‌ها گفت: کنجاله سویا را می‌توانیم را با کنجاله کلزا، پنبه، آفتابگردان و کنجد جایگزین کنیم زیرا این موارد سازگاری بیشتری با شرایط محیطی ما دارند به طوری که کلزا محصولی پاییزی است و نیاز به اختصاص آب زیادی برای تولید ندارد.
وی اظهار داشت: برنامه پنج ساله‌ای نیز توسط همکاران ما در بخش دانه‌های روغنی برای تولید این محصولات در کشور تهیه و تدوین شده و قرار است در تولید روغن از 15 درصد به 50 درصد و در کنجاله از 8 درصد به 36 تا 40 درصد برسیم و مابقی آن نیز با جایگزین‌ها تامین شود.
وی تاکید کرد : برای تامین کرسی نهاده‌های دامی در کشور، علاوه جایگزینی در برخی نهاده‌ها، با تولید خوراک دام در کارخانه‌های می‌توانیم در مصرف نهاده‌ها صرفه‌جویی ایجاد کنیم.
وی همچنین تاکید کرد: با تولید مرغ سایز نیز می‌توانیم میزان بهره‌وری تولید در کشور را افزایش دهیم و در نتیجه دان کمتری برای تولید مرغ هزینه کنیم که خود این امر نیز از میزان نیاز کشور به نهاده‌های دامی را کاهش دهد.
مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفت: در جیره غذایی به جایی ذرت می‌توانیم تا بیست درصد محصولات دیگری مانند تریتیکاله، ارژن، سورگورم دانه‌ای و جو بدون پوشینه را جایگزین کنیم که در طرح کاهش نهاده‌های دامی به صورت یک ساله در حال آماده سازی است و تا 10 روز آینده نهایی میشود.
وی درباره امکان تولید کاملینا در کشور گفت: گیاه روغنی و جدید به حساب می‌آید و جایگاه خود را هنوز پیدا نکرده است به همین منظور در کشور بیشتر روی دانه‌های روغنی پنبه،سویا و آفتابگردان برای تولید کنجاله کار می‌کنیم.
عزیز کریمی گفت: جایگزین‌ها هم می‌توانند 500 هزار تن افزایش تولید در سالد داشته باشند و تا در نهایت 60 درصد نیاز کشور به کنجاله را تامین کنیم.
این مقام مسئول در پاسخ به اینکه نهاده‌های دامی در کدام استانها تولید میشود و آیا ظرفیت‌های تولید بیشتر مثل زمین و آب در این استانها وجود دارد گفت: سویا در استان‌های اردبیل و گلستان و مازندران کشت میشود، جو، ذرت و محصولات علوفه‌ای در همه استانها امکان و سابقه کشت دارند.
وضعیت تامین بذور نهاده‌های دامی در کشور
عزیز کریمی در باره وضعیت تامین و تولید بذور تولید نهاده‌های دامی در کشور گفت: 99.4 درصد از بذور غلات، 92 درصد بذر پنبه و دانه‌های روغنی، 99.8 درصد بذر سیب زمینی و 90 درصد بذر علوفه و حبوبات مصرفی کشاورزان ایران در داخل کشور تولید و مصرف میشود.
وی اضافه کرد: کلیه بذور زراعت‌های جو ، علوفه و سویا از محل تولید داخل تامین میشود. در کشت ذرت بیش از 90 درصد از بذرهای تولید داخل استفاده شده و تولید داخل کفاف نیاز کشور را می‌دهد.
این مقام مسئول گفت: بذور ذرت خارجی موجود در کشور عمدتا ارقامی با دوره رسیدگی کوتاه‌تر و با هدف ایجاد تنوع در ارقام با آب مصرفی کمتر به کشور وارد میشود و مورد استفاده کشاورزان قرار می‌گیرد.
تسنیم