از سال ۱۳۹۷ با خروج یکجانبه آمریکا از برجام و آغاز جنگ اقتصادی ترامپ علیه ملت ایران، با اعمال سیاست ارعاب و تهدید دولت آمریکا مشتریان نفتی کشور، تقاضای خود را کاهش دادند و این کاهش درآمد، بر همه بخش‌ها از جمله بودجه دولت تأثیر گذاشت.
در سال ۱۳۹۹ نیز افزون بر تحریم‌های آمریکا و شرایط ویژه شیوع ویروس همه‌گیری جهانی کرونا، پایین آمدن قیمت نفت، این موضوع را تشدید کرد، به‌نحوی که طبق اعلام بیژن زنگنه - وزیر نفت در مجموع در سه سال جنگ اقتصادی، درآمد نفتی کشور بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار کاهش یافت.
به گفته وی دولت در این شرایط تلاش کرد در کنار استفاده از روش‌های غیرمتعارف در فروش نفت و فرآورده‌های نفتی، وابستگی به نفت را در بودجه کشور کاهش دهد تا آنجا که وابستگی ۴۲ درصدی بودجه به نفت در ابتدای دولت تدبیر و امید، در لایحه بودجه ۹۹ به کمتر از ۱۰ درصد رسید و برای نخستین بار در کشور، بودجه بدون اتکا به درآمدهای نفتی تدوین شد.
بودجه بدون نفت
چندی پیش نیز حسن روحانی هم با اعلام طراحی و اجرای بودجه بدون نفت گفت: در این دولت در سه سال و نیم گذشته نتوانستیم از بودجه نفت استفاده کنیم، ۲.۵ درصد بودجه کشور معادل ۱۲ هزار میلیارد تومان از نفت بوده است، ما در این شرایط بودجه بدون نفت را طراحی کردیم، هیچ شخصی فکر نمی‌کرد در این کشور بودجه بدون نفت طراحی و عمل شود.
به گفته وی برای جبران سهم نفت در بودجه، سهام دولت را ۶ برابر سال پیش فروختیم که کار بزرگی بود، اوراق مالی را چند برابر استفاده کردیم و این خیلی مهم است که دولتی در جنگ اقتصادی باشد و یک ریال از پایه پولی بانک مرکزی استفاده نکند.
درواقع تحریم‌های نفتی ایران که بعد از خروج آمریکا از برجام با هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران بازگشت به در بسته خورد چراکه برای همه مشخص شد که آمریکا قدرت آن را ندارد که صادرات نفت ایران را متوقف کند زیرا مسیرهای خاکستری برای صادرات نفت وجود دارد و ایران از این مسیرها نفت خود را به فروش می‌رساند.
همچنین ایران علاوه بر صادرات نفت، صادرات فرآورده‌های نفتی را نیز با قدرت انجام داد، تاجایی که علاوه بر صادرات فرآورده های نفتی به کشورهای همسایه، در مهمترین اقدام در سوم خرداد سال گذشته اولین نفتکش ایرانی حاوی بنزین به ونزوئلا رسید که در نوع خود قدمی بزرگ برای ایران بود.
در شرایط فعلی نیز که مذاکرات احیای برجام در حال انجام است، می‌توان گفت که امکان تغییر شرایط درباره درآمدهای نفتی، افزایش تولیدات غیر نفتی و توسعه صادرات رقابت در بازارهای جهانی وجو دارد که به گفته کارشناسان در این شرایط نیز لازم است درآمدهای نفتی به سمت تأمین هزینه زیرساخت‌ها هدایت شود و به سمت افزایش تولید و رشد اقتصادی بخش غیر نفتی و صادرات این بخش پیش برویم و درآمدهای مالیاتی جایگزینی برای اتکا به درآمدهای نفتی شود.
ایسنا