سال ۲۰۱۱، دولت آمریکا تصمیم گرفت تا تحریم‌های گسترده و البته گام به گامی را علیه اقتصاد ایران و بیش از همه بخش نفت کشورمان اعمال کند.
در آن دسته از تحریم‌ها، علاوه بر ممنوعیت فروش بنزین به ایران، محدود کردن صادرات نفت نیز در دستور کار بود. با این حال، این محدودیت گام به گام انجام شد زیرا آمریکا از ایجاد شوک به بازار نفت با خروج ناگهانی نفت ایران نگران بود.
بنابراین اگرچه تحریم‌ها از سال ۲۰۱۱ آغاز شد اما دو سال زمان نیاز داشت تا میانگین صادراتی نفت ایران به زیر یک ملیون بشکه در روز برسد.
این افت تولید و صادرات همزمان با اولین سال روی کار آمدن دولت تدبیر و امید بود. از همان نخستین روزها، مذاکرات برای حل پرونده هسته‌ای و رفع تحریم‌ها آغاز شد.
از یک سو وزارت خارجه با کشورهای ۵+۱ مذاکرات سیاسی را پیش می‌برد و از سوی دیگر وزارت نفت خوشبین به نتیجه مذاکرات، به دنبال احیای بازارهایی بود که به دلیل تحریم نفت ایران توسط رقبا پر شده بود.
ایران پیش از تحریم‌ها، روزانه ۲.۲ میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد. با اعمال تحریم‌ها، صادرات نفت ایران در سال ۲۰۱۳ به روزانه ۹۸۰ هزار بشکه در روز رسید و اگر این روند ادامه پیدا می‌کرد، در سال در سال ۲۰۱۵، صادرات نفت ایران به صفر می‌رسید.
نکته مهم آن بود که ایران در این سال‌ها نفت خود را با قیمتی بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه می‌فروخت اما درست از سال ۲۰۱۳ روند کاهشی قیمت نفت در بازارهای جهانی آغاز شد.
از همین رو اگر فکری برای رفع تحریم‌ها صورت نمی‌گرفت، با محدود شدن صادرات و کاهش قیمت نفت، وضعیت اقتصادی تحت فشار قرار می‌گرفت.
در سال ۲۰۱۴، اولین توافق بین ایران و کشورهای ۵+۱ در ژنو محقق شد. این موضوع کمک کرد تا صادرات نفت ایران که به زیر یک میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرده بود، به بالای ۱.۱ میلیون بشکه برسد.
با پایان تحریم‌های نفتی در سال ۲۰۱۶، میانگین صادرات نفت ایران از ۱.۹ میلیون بشکه در روز فراتر رفت و در ژانویه ۲۰۱۷ (دی ماه سال ۱۳۹۵) ایران توانست صادرات نفت را به ۲.۳ میلیون بشکه در روز یعنی حتی بیشتر از صادرات پیش از تحریم‌ها، برساند.
در واقع با اجرای برجام از دی ماه سال ۱۳۹۴، ایران صادرات نفت خود را که در شرایط تحریم تا ۹۸۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده بود تا ۱۳۷ درصد بالا برد و به میانگین روزانه ۲.۳ میلیون بشکه در روز افزایش داد.
درست همزمان با افزایش تولید و صادرات نفت ایران، کشورهای عضو اوپک و غیراوپک، به توافق فریز نفتی رسیدند. این کشورها با نگرانی از بازگشت سریع نفت ایران به بازارهای جهانی و افت قیمت نفت، تلاش کردند تا با تثبیت تولید نفت خود از افت بیشتر قیمت‌ها جلوگیری کنند.
در همان زمان، بیژن زنگنه وزیر نفت ایران اعلام کرده بود که از حق ایران در بازارهای جهانی نفت کوتاه نمی‌آید حتی اگر قیمت نفت پایین‌تر بیاید.
دیپلماسی موفق زنگنه در اوپک توانست ایران را از توافق فریز نفتی معاف کند و همین موضوع کمک کرد تا تولید نفت و میعانات گازی در بالاترین رقم بعد از تحریم‌ها در بهار سال ۱۳۹۶، به ۴.۸ میلیون بشکه در روز بالغ شود.
عربستان در شرایطی مجبور به پذیرش توافق فریز نفتی در نشست الجزایر شد که در دوره تحریم نفتی ایران، ظرفیت تولید خود را به بالای ۱۰.۵ میلیون بشکه در روز رسانده بود.
بعد از اجرای برجام اگرچه تمام بخش‌های اقتصادی با رفع تحریم‌ها توانستند تولید خود را افزایش دهند، اما نقش صنعت نفت در این زمینه بسیار بیشتر بود، تا آنجا که در سال ۹۵، بعد از اجرای برجام رشد اقتصادی بدون نفت مثبت شد و به ۳.۳ درصد رسید اما بزرگ‌ترین اتفاق در نفت رخ داد.
رشد اقتصادی سال ۹۵ با احتساب نفت ۱۲.۵ درصد بود که نشان می‌دهد افزایش صادرات نفت نقش مهمی در افزایش تولید ناخالص داخلی ایران بعد از برجام داشته است.
ایرنا